فَزَع (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فَزَع (به فتح فاء و زاء) از
واژگان قرآن کریم به معنای خوف است.
مشتقات
فَزَع که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
الْفَزَعُ (به فتح فاء و زاء) به معنای خوف؛
فَفَزِعَ (به فتح فاء و کسر زاء) به معنای ترسيد؛
الْمَفْزَعُ (به فتح میم و زاء) به معنای محل پناه است.
فَزَع به معنای خوف است.
«فَزِعَ منه: خاف.» راغب گويد: انقباض و نفارى است از شى‌ء مخيف كه بر انسان عارض شود و آن از جنس
جزع است.
فُزِّعَ به صيغه مجهول از باب تفعيل به معنى ازاله فَزَع است.
مَفْزَع محل پناه است.
به مواردی از
فَزَع که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(لا يَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَكْبَرُ) «خوف بزرگ محزونشان نكند.»
(إِذْ دَخَلُوا عَلى داوُدَ فَفَزِعَ مِنْهُمْ.) «چون بر
داود وارد شدند از آن‌ها ترسيد.»
(وَ يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَفَزِعَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَنْ شاءَ اللَّهُ وَ كُلٌّ أَتَوْهُ داخِرِينَ) «روزى كه در صور دميده شود اهل آسمان‌ها و زمين به فزع افتند مگر آن‌كه خدا خواهد و همه خاضعانه به‌سوى خدا آيند.»
گفته‌اند ذكر «
فزع» به صيغه ماضى پس از «ينفخ» براى محقق الوقوع بودن است؛ ظاهر معنى آن است كه: «روزى كه در صور دميده شود اهل آسمان‌ها و زمين به فزع افتند مگر آن‌كه خدا خواهد و همه خاضعانه به‌سوى خدا آيند.»
به نظر می‌آيد: مراد از
نفخ صور، نفخه دوم و زنده شدن مردگان است، كه نفخه اول ظاهرا دفعى و مجالى به خوف نخواهد داد،
(ما يَنْظُرُونَ إِلَّا صَيْحَةً واحِدَةً تَأْخُذُهُمْ وَ هُمْ يَخِصِّمُونَ • فَلا يَسْتَطِيعُونَ تَوْصِيَةً وَ لا إِلى أَهْلِهِمْ يَرْجِعُونَ) (امّا جز اين انتظار نمى‌كشندكه يک صيحه عظيم آسمانى آن‌ها را فرا گيرد، در حالى كه مشغول جدال در امور
دنیا هستند و چنان غافلگير مى‌شوند كه حتّى نمى‌توانند وصيّتى كنند و نه به سوى
خانواده خود باز گردند.)
مؤيّد آن جمله
(إِلَّا مَنْ شاءَ الله) است كه در ترس نخواهند بود و آن‌ها به احتمال قوى نيكوكارانند.
(مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ آمِنُونَ) (كسانى كه كار نيكى انجام دهند پاداشى بهتر از آن خواهند داشت و آنان از
وحشت آن روز در امانند.)
ايضا مؤيّد آن
(وَ كُلٌّ أَتَوْهُ داخِرِينَ) است كه همه ترسيده و خاضعانه پيش خدا خواهند آمد.
ولى آيه
(وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَنْ شاءَ اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرى فَإِذا هُمْ قِيامٌ يَنْظُرُونَ) (در آستانه
قیامت در «صور» دميده مى‌شود و در پى آن همه كسانى كه در آسمان‌ها و زمينند مى‌ميرند، مگر كسانى كه خدا بخواهد؛ سپس بار ديگر در «صور» دميده مى‌شود، ناگهان همگى به پا مى‌خيزند و در انتظار حساب و جزا هستند.)
راجع به نفخ اول است كه همه جز آن‌كه خدا خواهد، خواهند مرد. ظاهرا مراد
ملائکه‌اند كه
مرگ شامل حالشان نخواهد بود. شايد مراد از فزع در آيه اول مرگ باشد آن وقت نظير آيه دوم بوده و
(كُلٌّ أَتَوْهُ داخِرِينَ) راجع به نفخ دوم خواهد بود.
فزع چون با الى متعدى شود به معنى
استغاثه آيد «
فَزِعَ اليه» يعنى به او پناه برد و استغاثه كرد و چون با «لام» متعدّى شود معنى پناه دادن می‌دهد، «
فَزِعَ له» به او پناه داد و به فريادش رسيد.
(حَتَّى إِذا فُزِّعَ عَنْ قُلُوبِهِمْ قالُوا ما ذا قالَ رَبُّكُمْ.) يعنى: «چون
ترس از قلوبشان برداشته شد گفتند: پروردگارتان چه گفت؟.»
در
اقرب الموارد آمده:
«فُزِّعَ عن فلان: كَشَفَ عنه الفزع.» در
مجمع و
مفردات نيز چنين گفته است،
در
صحیفه سجادیه دعای هفتم آمده:
«وَ أَنْتَ الْمَفْزَعُ فِي الْمُلِمَّاتِ»، «تو محل پناه در شدائدی.»
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «فزع»، ج۵، ص۱۷۲-۱۷۴.
