فرقان (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فُرْقان (به ضم فاء و سکون راء) از
واژگان قرآن کریم به معنای فرق گذاشتن است و سپس در معناى
فارِق (جدا کننده) به كار رفته است.
فُرْقان در اصل
مصدر است به معنى فرق گذاشتن، سپس در معنى
فارِق (جدا کننده) به كار رفته است.
طبرسی فرموده: هر فرق گذارنده
فرقان ناميده شود و قرآن را از آن فرقان گوئيم كه فارق ميان
حق و
باطل است.
ولى در
قاموس و
اقرب قيد حق و باطل را اضافه كرده و گفته‌اند: فرقان هر آن چيزى است كه با آن ميان حق و باطل فرق گذاشته شود.
در
مفردات گفته: فرقان از
فرق ابلغ است، كه فرقان در فرق بين حق و باطل بكار رود ... و آن بنا بر قولى
اسم است نه
مصدر ولى فرق در آن و غير آن استعمال می‌شود.
على هذا
قرآن را از آن
فرقان گوئيم كه فارق ميان حق و باطل است.
(تَبارَكَ الَّذِي نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلى عَبْدِهِ لِيَكُونَ لِلْعالَمِينَ نَذِيراً) (زوال‌ناپذير و پر
برکت است كسى كه قرآن را بر بنده‌اش نازل كرد تا بيم‌دهنده جهانيان باشد).
در
مجمع ذيل
آیه ۱۸۵ بقره فرموده: از
ابی‌عبدالله (علیه‌السّلام) مروى است كه فرمود:
«الْقُرْآنُ جُمْلَةُ الْكِتَابِ وَ الْفُرْقَانُ الْمُحْكَمُ الْوَاجِبُ الْعَمَلِ بِهِ» «قرآن همه كتاب است و فرقان قسمت
محکم و واجب العمل از آن».
اين
روایت در
المیزان از
کافی نقل شده
و نيز از
اختصاص مفید نقل كرده كه ...
رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) در جواب
عبدالله بن سلام كه گفت: چرا پروردگارت آنرا فرقان ناميده؟ فرموده: چون آيات و سوره‌هايش متفرّق و در غير الواح نازل شده و غير آن كه
صحف،
تورات،
انجیل و
زبور باشد همه يك‌دفعه در الواح و اوراق نازل گرديده‌اند؛ گفت: صَدَقتَ يا محمد. بايد در
سند اين روايت و تطبيق آن با آيه دقت كرد.
(وَ إِذْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ وَ الْفُرْقانَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ) (و نيز به ياد آوريد هنگامى را كه به
موسی، كتاب و وسيله تشخيص حق از باطل داديم؛ شايد
هدایت شويد).
ظاهرا
(وَ الْفُرْقانَ) عطف تفسیر از كتاب است و در اين آيه به تورات، فرقان اطلاق شده است.
(... أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقانِ) (ماهى كه قرآن، به عنوان راهنماى مردم، و نشانه‌هاى هدايت و جدا كننده حق از باطل، در آن نازل شده است)
بنا بر آيه
(تَبارَكَ الَّذِي نَزَّلَ الْفُرْقانَ) كه فرقان وصف همه قرآن است
(زوال‌ناپذير و پر
برکت است كسى كه قرآن را بر بنده‌اش نازل كرد).
و بنا بر آيه
(وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسى وَ هارُونَ الْفُرْقانَ وَ ضِياءً) (ما به موسى و
هارون، وسيله جدا كردن حق از باطل و نور دادیم)
كه فرقان وصف همه تورات آمده، در اين آيه نيز
(وَ الْفُرْقانِ) وصف همه قرآن است چنانكه
(مِنَ الْهُدى) وصف همه آن می‌باشد و بنا بر روايت منقوله از
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌شود گفت كه
(مِنَ الْهُدى) وصف همه آن ولى فرقان وصف
محکمات واجب العمل است؛ و اللّه العالم.
(نَزَّلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ ... وَ أَنْزَلَ التَّوْراةَ وَ الْإِنْجِيلَ • مِنْ قَبْلُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ أَنْزَلَ الْفُرْقانَ) (و «تورات» و «انجيل» را پيش از آن، براى هدايت مردم فرستاد؛ و همچنين قرآن، كتاب جدا كننده حق از باطل را نازل كرد)
مراد از نزول فرقان پس از ذكر
انزال قرآن، تورات و انجيل چيست؟
به قولى مراد از آن قرآن است ولى چون فرقان مطلق فارق بين حق و باطل است و وصف تورات نيز آمده بهتر است آنرا
عام بعد از
خاصّ بگيريم، يعنى: «خدا قرآن و تورات و انجيل را نازل كرد و فارق بين الحق و الباطل نازل فرمود»؛ و وصف فرقان جامع همه كتاب‌هاست.
در آيه ديگر به جاى فرقان،
میزان آمده است:
(لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَيِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْمِيزانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ ...) (ما
پیامبران خود را با دلايل روشن فرستاديم، و با آنها كتاب آسمانى و ميزان شناسايىِ حق از باطل و قوانين عادلانه نازل كرديم تا مردم قيام به
عدالت كنند)
المنار فرقان را در آيه به معنى
عقل گرفته و گويد: انزال آن مثل انزال حديد است.
در
(وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ .... وَ ما أَنْزَلْنا عَلى عَبْدِنا يَوْمَ الْفُرْقانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ ...) (و آنچه بر بنده خود در روز جدايى حق از باطل، روز درگيرى دو گروه باايمان و بى‌ايمان در
جنگ بدر نازل كرديم)
مراد از
(يَوْمَ الْفُرْقانِ) (روز جدايى حق از باطل)
روز جنگ «بدر» است كه ميان مسلمين و مشركين با پيروزى اهل
اسلام و غلبه اهل
شرک فرق گذاشت.
(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقاناً ...) (اى كسانى كه
ایمان آورده‌ايد! اگر از مخالفت فرمان خدا بپرهيزيد، براى شما نورانيت درون و وسيله تشخيص حق از باطل قرار مى‌دهد)
فرقان را در آيه
فتح،
نصر، هداية،
نور، آرامش دل و غيره گفته‌اند. فرقان هر چه باشد نتيجه
تقوی و حاصل از تقوى است، می‌شود گفت: مراد از فرقان
اعتقاد جازم و ايمان واقعى است كه می‌شود با آن ميان هر حق را از ناحق فرق گذاشت و امور را از هم تميز داد؛ در اين صورت آيه در صدد بيان آنست كه ايمان از نتايج
عمل است و از عمل توليد می‌شود.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "فرق"، ج۵، ص۱۶۸.
