عیون الحکمة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«عیون الحکمة»، کتابی است موجز، به قلم
ابن سینا، به
زبان عربی و در مورد اقسام سه گانه
حکمت نظری. این کتاب، گاهی با نام «الموجز» یاد می شود.
بخش اول کتاب،
منطقیات است با نه فصل؛ بخش دوم،
طبیعیات است با شانزده فصل و بخش سوم،
الهیات است با پنج فصل. کتاب، یک نگاه اجمالی به سه بخش منطقیات و طبیعیات و الهیات دارد و مناسب است که مبنایی برای تدریس یا محوری برای کتاب‌های مفصل واقع شود چنان که
فخر رازی شرحی بر آن نوشته است.
مطالبی که در بخش منطقیات، بررسی شده اند، عبارتند از:
تعریفلفظ مفرد و
مرکب؛
کلی و
جزیی و اقسام
کلی (
کلی ذاتی و
کلی عرضی)؛
کلیات خمس (
نوع،
فصل،
جنس،
عرض خاص و
عرض عام)؛
مقولات عشر؛
کلی متواطی و مشکک و
لفظ مشترک؛
اسم؛
کلمه؛
قول؛ قول جازم یا همان
قضیه؛ اقسام گوناگون قضیه؛ جهات سه گانه قضایا (
وجوب،
امکان و
امتناع)؛
عکس؛
قیاس؛ اقسام قیاس (
اقترانی و
استثنایی)؛ اشکال سه گانه قیاس اقترانی؛ شرایط منتج بودن هر یک از اشکال؛ اقسام قیاس استثنایی (متصل و منفصل)؛
قیاس خلف؛
استقراء؛
تمثیل؛
ضمیر؛
صناعات خمس (
برهان،
جدل،
مغالطه،
خطابه و
شعر)؛ مواد تشکیل دهنده هر یک از صناعات و فایده هر کدام از آنها.
مطالبی که در بخش طبیعیات مطرح گردیده‌اند، عبارتند از:
حکمت (استکمال النفس الانسانیة بتصور الامور و التصدیق بالحقائق النظریة و العملیة علی قدر الطاقة البشریة) و اقسام آن:
۱.
عملی که خود بر سه گونه است: حکمت مدنیه، حکمت منزلیه و حکمت خلقیه و منشا هر سه شریعت الهی می باشد.
۲.
نظری که این نیز بر سه گونه می باشد:
حکمت طبیعی، حکمت
ریاضی و
حکمت الهی)؛ اصول موضوعیه ای که تقدیمشان بر علم طبیعی لازم است؛ متناهی بودن ابعاد؛ جهت؛
جسم بسیط و مرکب؛ نفی
خلا؛ نفی
جوهر فرد؛
زمان؛ مبادی
حرکت؛ مسائل سماء و عالم؛ آثار علویه؛
نبات؛
حیوان؛ قوای باطنیه (حس مشترک،
خیال،
وهم، متخیله و
حافظه)؛ قوای محرکه حیوانی؛
انسان که نفس ناطقه از ویژگی های وی است و
نطق به توسط آن صورت می گیرد.
مطالبی که در بخش الهیات بررسی شده اند، عبارتند از: موضوع الهیات که
موجود مطلق است و در این علم از
اعراض ذاتیه آن بحث می شود؛
جوهر و اقسام چهارگانه آن (
ماهیت بدون ماده،
ماده بدون
صورت، صورت در ماده، مرکب از ماده و صورت)؛ احکام
هیولا و صورت؛ اثبات قوا؛ احکام علل و معلولات؛ وجود و انقسام آن به جوهر و
عرض.
نرم افزار حکیم بوعلی سینا، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
