• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عَمیٰ (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





عَمیٰ (به فتح عین و میم) از واژگان قرآن کریم به معنای كورى است.
به فقدان بصیرت، جهل، ضلالت و اشتباه نيز اطلاق می‌شود.
مشتقات عَمَى که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
الْأَعْمى‌ (به فتح همزه و سکون عین) به معنای کوری،
الْعَمى‌ (به فتح عین) به معنای کوری،
عَمُونَ‌ (به فتح عین) به معنای نابینا و کوردل،
عَمِينَ‌ (به فتح عین و کسر میم) به معنای نابینا و کوردل،
عُمْيٌ‌ (به ضم عین و سکون میم) به معنای کر،
عُمْياناً (به ضم عین و سکون میم) به معنای کر،
فَعَمِيَتْ‌ (به فتح عین و میم) به معنای كور شدن خبرها،
أَعْمى‌ (به فتح همزه و سکون عین) به معنای کورتر است.


عَمَى به معنای كورى است.
به فقدان بصيرت، جهل، ضلالت و اشتباه نيز اطلاق می‌شود.
عمون در وصف فاقد چشم گويند.
اَعْمَى در وصف فاقد بصيرت گويند: اَعْمَى و عَم چنان‌كه راغب گفته است.
جمع «عَم» عَمُون است.
جمع اعْمى، عُمْى (بر وزن قُفْل) و عُمْيان (بر وزن سلطان) آيد.


به مواردی از عَمَى که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - الْأَعْمى‌ (آیه ۱۷ سوره فتح)

(لَيْسَ عَلَى‌ الْأَعْمى‌ حَرَجٌ وَ لا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ‌)
(بر نابينا و لنگ و بيمار اگر در ميدان جهاد شركت نكنند گناهى نيست.)
منظور کوری ظاهری است.


۲.۲ - الْأَعْمى‌ (آیه ۶۱ سوره نور)

(لَيْسَ عَلَى‌ الْأَعْمى‌ حَرَجٌ وَ لا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ‌)
(بر نابينا و افراد لنگ و بيمار ايرادى نيست.)
منظور کوری ظاهری است.


۲.۳ - الْأَعْمى‌ (آیه ۲ سوره عبس)

(عَبَسَ وَ تَوَلَّى - أَنْ جاءَهُ‌ الْأَعْمى‌)
(چهره درهم كشيد و روى بر تافت، - از اين‌كه نابينايى به سراغ او آمد.)
منظور کوری ظاهری است.


۲.۴ - الْعَمى‌ (آیه ۱۷ سوره فصلت)

(وَ أَمَّا ثَمُودُ فَهَدَيْناهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمى‌ عَلَى الْهُدى‌)
(امّا ثمود را هدايت كرديم، ولى آن‌ها نابينايى و گمراهى را بر هدايت ترجيح دادند.)
در ضلالت و گمراهى به كار رفته است.


۲.۵ - عَمِيَ‌ (آیه ۱۰۴ سوره انعام)

(قَدْ جاءَكُمْ بَصائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ‌ عَمِيَ‌ فَعَلَيْها)
(دلايل بصيرت آفرين از طرف پروردگارتان براى شما آمد؛ كسى كه به وسيله آن، بصيرت و آگاهى يافت، به سود خود اوست و كسى كه از ديدن آن چشم پوشيد.)


۲.۶ - عَمُونَ‌ (آیه ۶۶ سوره نمل)

(بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ مِنْها بَلْ هُمْ مِنْها عَمُونَ‌)
(بلكه در اصل آن شک دارند؛ بلكه نسبت به آن نابينا و كور دل هستند.)


۲.۷ - عَمِينَ‌ (آیه ۶۴ سوره اعراف)

(إِنَّهُمْ كانُوا قَوْماً عَمِينَ‌)
(زيرا آن‌ها گروهى نابينا و كوردل بودند.)
طبرسی ذيل این آيه‌ فرموده: آن‌گاه كه شخص اعمى القلب باشد گويند: «رَجُلُُ عَمُُ».


۲.۸ - عُمْيٌ‌ (آیه ۱۸ سوره بقره)

(صُمٌّ بُكْمٌ‌ عُمْيٌ‌ فَهُمْ لا يَرْجِعُونَ‌)
(آن‌ها كر و لال و كورند؛ لذا از راه خطا باز نمى‌گردند!)


۲.۹ - عُمْياناً (آیه ۷۳ سوره فرقان)

(و إِذا ذُكِّرُوا بِآياتِ رَبِّهِمْ لَمْ يَخِرُّوا عَلَيْها صُمًّا وَ عُمْياناً)
(و کسانی که هر گاه آیات پروردگارشان به آنان گوشزد شود، کر و کور روی آن نمی‌افتند.)


۲.۱۰ - فَعَمِيَتْ‌ (آیه ۶۶ سوره قصص)

(وَ يَوْمَ يُنادِيهِمْ فَيَقُولُ ما ذا أَجَبْتُمُ الْمُرْسَلِينَ‌ فَعَمِيَتْ‌ عَلَيْهِمُ الْأَنْباءُ يَوْمَئِذٍ فَهُمْ لا يَتَساءَلُونَ‌)
(در آن روز، همه اخبار بر آنان پوشيده مى‌ماند، حتّى نمى‌توانند از يكديگر سؤالى كنند.)
كور شدن خبرها کنایه از آن است كه جوابى و خبرى پيدا نمی‌كنند. ممكن است «عَمِيَتْ» را در آيه مخفى ماندن و اشتباه معنى كرد چنان‌كه در مجمع فرموده است.
در اقرب الموارد هست: «عُمِّيَ‌ عَلَيْهِ الْأَمْرُ: الْتَبَسَ وَ اشْتَبَهَ» يعنى: «روزى خدا ندايشان كند و گويد: چه جوابى به پیامبران داديد (آن‌گاه كه شما را به ایمان و عمل دعوت كردند) خبرها بر آنان كور و مخفى می‌شوند و جوابى پيدا نمی‌كنند و از يكديگر نيز نمى‌پرسند چه جوابى بدهيم زيرا همه در مخفى ماندن جواب و نداشتن عذر مساوى‌اند».


۲.۱۱ - فَعَمِيَتْ‌ (آیه ۲۸ سوره هود)

(قالَ يا قَوْمِ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ كُنْتُ عَلى‌ بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّي وَ آتانِي رَحْمَةً مِنْ عِنْدِهِ‌ فَعُمِّيَتْ‌ عَلَيْكُمْ أَ نُلْزِمُكُمُوها وَ أَنْتُمْ لَها كارِهُونَ‌)
يعنى: «اى قوم خبرم دهيد اگر متكى به معجزه‌اى از خدا باشم و مرا پيامبرى دهد و آن بر شما پس از روشن شدن مشتبه و مخفى ماند آيا با آن‌كه مكروه می‌داريد شما را به نبوّت مجبور می‌كنيم؟»
«عميت» در آيه به معنى كور شدن كنايه از مشتبه شدن است، ظاهرا مراد از بينة معجزه و از رحمت نبوّت است. شما را به نبوّت مجبور می‌كنيم و (لا إِكْراهَ فِي الدِّينِ‌)


۲.۱۲ - أَعْمى‌ (آیه ۷۲ سوره اسراء)

(وَ مَنْ كانَ فِي هذِهِ‌ أَعْمى‌ فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمى‌ وَ أَضَلُّ سَبِيلًا)
يعنى: «هركه در اين دنیا از هدایت كور ماند و گمراه شد او در قیامت كورتر و گمراه‌تر است.»
اعماى اول وصف است به معنى فاقد البصيرة و گمراه ولى اعماى دوم ممكن است به قرينه‌ أَضَلُ‌ اسم تفضیل باشد.



۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۵۳.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۸۸.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۱، ص۳۰۸.    
۴. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۳، ص۶۴۸.    
۵. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۸۸.    
۶. جوهری، أبونصر، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة، ج۶، ص۲۴۳۹.    
۷. فتح/سوره۴۸، آیه۱۷.    
۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۵۱۳.    
۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۴۲۱.    
۱۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۲۸۲.    
۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۱۳۲.    
۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۱۷۶.    
۱۳. نور/سوره۲۴، آیه۶۱.    
۱۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۳۵۸.    
۱۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۲۲۸.    
۱۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۱۶۴.    
۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۷، ص۱۷۱.    
۱۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۲۴۵.    
۱۹. عبس/سوره۸۰، آیه۱-۲.    
۲۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۵۸۵.    
۲۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۳۲۵.    
۲۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۰۰.    
۲۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۰۲.    
۲۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۶۶۴.    
۲۵. فصّلت/سوره۴۱، آیه۱۷.    
۲۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۴۷۸.    
۲۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۵۷۲.    
۲۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۳۷۷.    
۲۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۳۴.    
۳۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۱۲.    
۳۱. انعام/سوره۶، آیه۱۰۴.    
۳۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۱۴۱.    
۳۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۷، ص۴۱۶.    
۳۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۷، ص۳۰۲.    
۳۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۸، ص۲۱۶.    
۳۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۵۳۴.    
۳۷. نمل/سوره۲۷، آیه۶۶.    
۳۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۳۸۳.    
۳۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۵۵۳.    
۴۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۳۸۶.    
۴۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۱۳۶.    
۴۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۳۶۲.    
۴۳. اعراف/سوره۷، أیه۶۴.    
۴۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۱۵۸.    
۴۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۸، ص۲۲۰.    
۴۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۱۷۶.    
۴۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۹، ص۱۴۳.    
۴۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۶۷۰.    
۴۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۲۸۱.    
۵۰. بقره/سوره۲، آیه۱۸.    
۵۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۴.    
۵۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱، ص۸۳.    
۵۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۱۴۷.    
۵۴. فرقان/سوره۲۵، آیه۷۳.    
۵۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۳۶۶.    
۵۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۳۳۸.    
۵۷. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۵، ص۲۴۴.    
۵۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۷، ص۲۳۰.    
۵۹. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۷، ص۲۸۴.    
۶۰. قصص/سوره۲۸، آیه۶۵-۶۶.    
۶۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۳۹۳.    
۶۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۹۴.    
۶۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۶۵.    
۶۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۲۲۳.    
۶۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۴۰۹.    
۶۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۴۵۲.    
۶۷. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۳، ص۶۴۸.    
۶۸. هود/سوره۱۱، آیه۲۸.    
۶۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۰، ص۳۰۸.    
۷۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۲۰۶.    
۷۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۲، ص۴۱.    
۷۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۲۳۵.    
۷۳. بقره/سوره۲، آیه۲۵۶.    
۷۴. اسراء/سوره۱۷، آیه۷۲.    
۷۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۲۲۹.    
۷۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۱۶۶.    
۷۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۱۸۱.    
۷۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۶۶۳.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «عمی»، ج۵، ص۵۳.    






جعبه ابزار