عوامل احباط در آیات قرآن کریم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در آیات
قرآن کریم به عوامل مختلفی برای
احباط عمل اشاره شده است.
ارتداد، یکی از عوامل تباهی و
حبط عمل در
قرآن آمده است.
۱. «... ومن یر تدد منکم عن دینه فیمت وهو کافر فاولـئک حبطت اعمالهم فی الدنیا والآخر ة واولـئک اصحاب النار هم فیها خالدون.» «ولی کسی که از آیینش برگردد، و در حال
کفر بمیرد، تمام اعمال نیک (گذشته) او، در
دنیا و
آخرت ، برباد می‌رود؛ و آنان اهل دوزخند؛ و همیشه در آن خواهند بود.»
۲. «... ومن یکفر بالایمان فقد حبط عمله وهو فی الآخر ة من الخاسر ین.» «و کسی که انکار کند آنچه را باید به آن
ایمان بیاورد، اعمال او تباه می‌گردد؛ و در سرای دیگر، از زیانکاران خواهد بود.»
۳. «ان الذین ار تدوا علی ادبار هم من بعد ما تبین لهم الهدی الشیطان سول لهم واملی لهم» «کسانی که بعد از روشن شدن
هدایت برای آنها، پشت به حق کردند،
شیطان اعمال زشتشان را در نظرشان
زینت داده و آنان را با آرزوهای طولانی فریفته است! »
۴. «ذلک بانهم اتبعوا ما اسخط اللـه وکر هوا ر ضوانه فاحبط اعمالهم» «این بخاطر آن است که آنها از آنچه
خداوند را به
خشم می‌آورد پیروی کردند، و آنچه را موجب خشنودی اوست
کراهت داشتند؛ از این رو (خداوند) اعمالشان را نابود کرد! »
دومین عامل حبط عمل، اغوا و گمراه کردن مردم از راه خدا است:
۱. «الذین کفر وا وصدوا عن سبیل اللـه اضل اعمالهم» «کسانی که
کافر شدند و (مردم را) از راه
خدا بازداشتند، (خداوند) اعمالشان را نابود می‌کند! »
۲. «ان الذین کفر وا وصدوا عن سبیل اللـه وشاقوا الر سول من بعد ما تبین لهم الهدی لن یضر وا اللـه شیئا وسیحبط اعمالهم» «آنان که کافر شدند و (
مردم را) از راه خدا بازداشتند و بعد از روشن شدن هدایت برای آنان (باز) به مخالفت با
رسول (خدا) برخاستند، هرگز زیانی به خدا نمی‌رسانند و (خداوند) بزودی اعمالشان را نابود می‌کند! »
(«صد عن سبیل الله» امکان دارد با اغوا و گمراه کردن تحقق پذیرد.)
سومین عامل زمینه ساز حبط اعمال نیک آدمی انکار قیامت است:
۱. «والذین کذبوا بآیاتنا ولقاء الآخر ة حبطت اعمالهم هل یجزون الا ما کانوا یعملون.» «و کسانی که آیات، و دیدار
رستاخیز را تکذیب (و انکار) کنند، اعمالشان نابود می‌گردد؛ آیا جز آنچه را عمل می‌کردند
پاداش داده می‌شوند؟! »
۲. «اولـئک الذین کفر وا بآیات ر بهم ولقائه فحبطت اعمالهم فلا نقیم لهم یوم القیامة وزنا» «آنها کسانی هستند که به آیات پروردگارشان و لقای او کافر شدند؛ به همین جهت، اعمالشان حبط و نابود شد! از این رو
روز قیامت ، میزانی برای آنها برپا نخواهیم کرد! »
۳. «وقال الذین لا یر جون لقاءنا لولا انزل علینا الملائکة او نر ی ر بنا لقد استکبر وا فی انفسهم وعتوا عتوا کبیر ا» «و کسانی که امیدی به دیدار ما ندارند (و رستاخیز را انکار می‌کنند) گفتند: «چرا
فرشتگان بر ما نازل نشدند و یا پروردگارمان را با
چشم خود نمی‌بینیم؟! » آنها درباره خود تکبر ورزیدند و طغیان بزرگی کردند! »
۴. «وقدمنا الی ما عملوا من عمل فجعلناه هباء منثور ا» «و ما به سراغ اعمالی که انجام داده‌اند می‌رویم، و همه را همچون ذرات غبار پراکنده در
هوا قرار می‌دهیم! »
تکذیب آیات خدا نیز یکی از عوامل زمینه ساز تباه شدن اعمال نیک آدمی است:
«والذین کذبوا بآیاتنا ولقاء الآخر ة حبطت اعمالهم هل یجزون الا ما کانوا یعملون» «و کسانی که آیات، و دیدار رستاخیز را تکذیب (و انکار) کنند، اعمالشان نابود می‌گردد؛ آیا جز آنچه را عمل می‌کردند پاداش داده می‌شوند؟! »
جهادگریزی از عوامل حبط اعمال در آیات قرآن کریم آمده است:
۱. «ولنبلونکم حتی نعلم المجاهدین منکم والصابر ین ونبلو اخبار کم» «ما همه شما را قطعا می‌آزمائیم تا معلوم شود مجاهدان واقعی و صابران از میان شما کیانند، و اخبار شما را بیازماییم! »
۲. «یا ایها الذین آمنوا اطیعوا اللـه واطیعوا الر سول ولا تبطلوا اعمالکم» «ای کسانی که
ایمان آورده‌اید!
اطاعت کنید خدا را، و اطاعت کنید رسول (خدا) را، و اعمال خود را باطل نسازید!».
(با توجه به سیاق آیات سبب «ابطال اعمال» می‌تواند تخلف از حکم
جهاد باشد.)
دشمنی با پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از عوامل حبط عمل در قرآن است:
«ان الذین کفر وا وصدوا عن سبیل اللـه وشاقوا الر سول من بعد ما تبین لهم الهدی لن یضر وا اللـه شیئا وسیحبط اعمالهم» «آنان که
کافر شدند و (مردم را) از راه خدا بازداشتند و بعد از روشن شدن
هدایت برای آنان (باز) به مخالفت با رسول (خدا) برخاستند، هرگز زیانی به خدا نمی‌رسانند و (خداوند) بزودی اعمالشان را نابود می‌کند!».
«شاقوا الرسول» یعنی با او
عناد کرده و دشمنی می ورزند.
بر طبق
آیه ۱۱و ۱۶
سوره هود دنیاطلبی باعث حبط اعمال نیک انسان می گردد:
۱. «من کان یر ید الحیاة الدنیا وزینتها نوف الیهم اعمالهم فیها وهم فیها لا یبخسون» «کسانی که زندگی
دنیا و
زینت آن را بخواهند، (نتیجه) اعمالشان را در همین دنیا بطور کامل به آنها می‌دهیم؛ و چیزی کم و کاست از آنها نخواهد شد! »
»
۲. «اولـئک الذین لیس لهم فی الآخر ة الا النار وحبط ما صنعوا فیها وباطل ما کانوا یعملون» «(ولی) آنها در
آخرت ، جز آتش، (سهمی) نخواهند داشت؛ و آنچه را در دنیا (برای غیر خدا) انجام دادند، بر باد می‌رود؛ و آنچه را عمل می‌کردند، باطل و بی اثر می‌شود! »
دوستی با
اهل کتاب می تواند از عوامل حبط اعمال نیک
مسلمانان گردد:
«ویقول الذین آمنوا اهـؤلاء الذین اقسموا باللـه جهد ایمانهم انهم لمعکم حبطت اعمالهم فاصبحوا خاسر ین» «آنها که ایمان آورده‌اند می‌گویند: «آیا این (منافقان) همانها هستند که با نهایت تاکید
سوگند یاد کردند که با شما هستند؟! (چرا کارشان به اینجا رسید؟! ) » (آری،) اعمالشان نابود گشت، و زیانکار شدند.» .
«هؤلاء» اشاره به
یهود و
نصاری و «معکم: » خطاب به
منافقان است.
ریا و
خودنمایی در عمل از موجبات حبط آن عمل است:
«یا ایها الذین آمنوا لا تبطلوا صدقاتکم بالمن والاذی کالذی ینفق ماله ر ئاء الناس...» «ای کسانی که
ایمان آورده‌اید! بخششهای خود را با
منت و
آزار ، باطل نسازید! همانند کسی که
مال خود را برای نشان دادن به
مردم ،
انفاق می‌کند؛...»
شرک به خداوند عامل حبط عمل است:
۱. «... ولو اشر کوا لحبط عنهم ما کانوا یعملون» «و اگر آنها
مشرک شوند، اعمال (نیکی) که انجام داده‌اند، نابود می‌گردد (و نتیجه‌ای از آن نمی‌گیرند). »
۲. «ما کان للمشر کین ان یعمر وا مساجد اللـه شاهدین علی انفسهم بالکفر اولـئک حبطت اعمالهم وفی النار هم خالدون» «مشرکان حق ندارند
مساجد خدا را آباد کنند در حالی که به
کفر خویش گواهی می‌دهند! آنها اعمالشان نابود (و بی ارزش) شده؛ و در
آتش (
دوزخ)، جاودانه خواهند ماند! »
۳. «ولقد اوحی الیک والی الذین من قبلک لئن اشر کت لیحبطن عملک ولتکونن من الخاسر ین» «به تو و همه
پیامبران پیشین وحی شده که اگر مشرک شوی، تمام اعمالت تباه می‌شود و از زیانکاران خواهی بود! »
کفر ، عامل تباهی و حبط عمل در
دنیا و
آخرت است؛ که در بعضی از آیات بصورت مطلق بکار رفته و متعلق کفر ذکر نشده است اما در بعضی از آیات متعلق کفری که باعث حبط عمل انسان می شود ذکر شده است:
۱. «وعد اللـه المنافقین والمنافقات والکفار نار جهنم خالدین فیها هی حسبهم ولعنهم اللـه ولهم عذاب مقیم» «خداوند به مردان و زنان منافق و کفار، وعده آتش دوزخ داده؛ جاودانه در آن خواهند ماند -همان برای آنها کافی است! - و خدا آنها را از رحمت خود دور ساخته؛ و عذاب همیشگی برای آنهاست! »
«... اولـئک حبطت اعمالهم فی الدنیا والآخر ة واولـئک هم الخاسر ون» «اعمالشان در دنیا و آخرت نابود شد؛ و آنها همان زیانکارانند! »
۲. «والذین کفر وا فتعسا لهم واضل اعمالهم» «و کسانی که کافر شدند، مرگ بر آنان! و اعمالشان نابود باد! »
«ذلک بانهم کر هوا ما انزل اللـه فاحبط اعمالهم» «این بخاطر آن است که از آنچه
خداوند نازل کرده
کراهت داشتند؛ از این رو خدا اعمالشان را حبط و نابود کرد! »
در بعضی از آیات متعلق کفری که باعث حبط عمل انسان می شود ذکر شده است که می توان آنرا در سه عامل دسته بندی کرد؛ نخست کفر به دین و ایمان؛ دوم کفر به آخرت و سوم کفر به آیات خدا است.
کفر نسبت به دین و ایمان از موجبات حبط عمل در قرآن ذکر شده است:
۱. «... ومن یر تدد منکم عن دینه فیمت وهو کافر فاولـئک حبطت اعمالهم فی الدنیا والآخر ة» «ولی کسی که از آیینش برگردد، و در حال کفر بمیرد، تمام اعمال نیک (گذشته) او، در دنیا و آخرت، برباد می‌رود؛»
۲. «یا ایها الذین آمنوا لا تبطلوا صدقاتکم بالمن والاذی کالذی ینفق ماله ر ئاء الناس ولا یؤمن باللـه والیوم الآخر...» «ای کسانی که
ایمان آورده‌اید! بخششهای خود را با منت و آزار، باطل نسازید! همانند کسی که مال خود را برای نشان دادن به
مردم ، انفاق می‌کند؛ و به خدا و روز
رستاخیز ، ایمان نمی‌آورد؛...»
۳. «... ومن یکفر بالایمان فقد حبط عمله وهو فی الآخر ة من الخاسر ین.» «و کسی که انکار کند آنچه را باید به آن
ایمان بیاورد، اعمال او تباه می‌گردد؛ و در سرای دیگر، از زیانکاران خواهد بود.»
۴. «... اولـئک لم یؤمنوا فاحبط اللـه اعمالهم وکان ذلک علی اللـه یسیر ا.» «آنها (هرگز) ایمان نیاورده‌اند، از این رو خداوند اعمالشان را
حبط و نابود کرد؛ و این کار بر خدا آسان است.»
کفر به
آخرت نیز از عوامل حبط اعمال است:
«یا ایها الذین آمنوا لا تبطلوا صدقاتکم بالمن والاذی کالذی ینفق ماله ر ئاء الناس ولا یؤمن باللـه والیوم الآخر...» «ای کسانی که
ایمان آورده‌اید! بخششهای خود را با منت و آزار، باطل نسازید! همانند کسی که
مال خود را برای نشان دادن به مردم،
انفاق می‌کند؛ و به خدا و روز رستاخیز، ایمان نمی‌آورد؛...»
کفر به آیات خدا از عوامل حبط عمل است:
«اولـئک الذین کفر وا بآیات ر بهم ولقائه فحبطت اعمالهم فلا نقیم لهم یوم القیامة وزنا.» «آنها کسانی هستند که به آیات پروردگارشان و لقای او کافر شدند؛ به همین جهت، اعمالشان حبط و نابود شد! از این رو روز قیامت، میزانی برای آنها برپا نخواهیم کرد! »
۱. «الذین کفر وا وصدوا عن سبیل اللـه اضل اعمالهم» «کسانی که کافر شدند و (
مردم را) از راه خدا بازداشتند، (خداوند) اعمالشان را نابود می‌کند! »
۲. «ان الذین کفر وا وصدوا عن سبیل اللـه وشاقوا الر سول من بعد ما تبین لهم الهدی لن یضر وا اللـه شیئا وسیحبط اعمالهم» «آنان که
کافر شدند و (مردم را) از راه خدا بازداشتند و بعد از روشن شدن
هدایت برای آنان (باز) به مخالفت با
رسول (خدا) برخاستند، هرگز زیانی به خدا نمی‌رسانند و (
خداوند ) بزودی اعمالشان را نابود می‌کند! »
گناه از دو جنبه سلبی و ایجابی سبب حبط اعمال انسان است؛ جنبه سلبی گناه ترک و انجام ندادن واجبات الهی و جنبه ایجابی آن، انجام کارهای حرام و عصیان و سرپیچی از اوامر خدا و
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم، است:
۱. جنبه سلبی گناه: ترک عمدی عمل و انجام ندادن احکام الهی، علی رغم اقرار به حقانیت آنها موجب حبط عمل است: «... ومن یکفر بالایمان فقد حبط عمله وهو فی الآخر ة من الخاسر ین.» «و کسی که انکار کند آنچه را باید به آن ایمان بیاورد، اعمال او تباه می‌گردد؛ و در سرای دیگر، از زیانکاران خواهد بود.» .
(برداشت فوق مبتنی بر
حدیثی از
امام صادق علیه‌السّلام درباره
آیه مزبور می‌باشد که فرمود: مقصود از «یکفر بالایمان» عمل نکردن به اوامر خدا و خشنود نبودن به آنها است. (نورالثقلین، ذیل آیه)
۲. جنبه ایجابی گناه: انجام گناه نیز از موجبات
خشم خدا و عامل حبط عمل در
قرآن ذکر شده است: «ذلک بانهم اتبعوا ما اسخط اللـه وکر هوا ر ضوانه فاحبط اعمالهم» «این بخاطر آن است که آنها از آنچه خداوند را به خشم می‌آورد پیروی کردند، و آنچه را موجب خشنودی اوست
کراهت داشتند؛ از این رو (خداوند) اعمالشان را نابود کرد! »
«یا ایها الذین آمنوا اطیعوا اللـه واطیعوا الر سول ولا تبطلوا اعمالکم» «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اطاعت کنید خدا را، و اطاعت کنید رسول (خدا) را، و اعمال خود را باطل نسازید! »
ناخشنودی از
رضوان الهی از موجبات حبط عمل است:
«ذلک بانهم اتبعوا ما اسخط اللـه وکر هوا ر ضوانه فاحبط اعمالهم» «این بخاطر آن است که آنها از آنچه خداوند را به خشم می‌آورد پیروی کردند، و آنچه را موجب خشنودی اوست کراهت داشتند؛ از این رو (خداوند) اعمالشان را نابود کرد! »
نفاق نیز از عوامل حبط عمل در قرآن آمده است:
«وعد اللـه المنافقین والمنافقات والکفار نار جهنم خالدین فیها هی حسبهم ولعنهم اللـه ولهم عذاب مقیم» «خداوند به
مردان و
زنان منافق و
کفار ، وعده آتش دوزخ داده؛ جاودانه در آن خواهند ماند -همان برای آنها کافی است! - و خدا آنها را از
رحمت خود دور ساخته؛ و عذاب همیشگی برای آنهاست! »
«... اولـئک حبطت اعمالهم فی الدنیا والآخر ة واولـئک هم الخاسر ون» «اعمالشان در دنیا و آخرت نابود شد؛ و آنها همان زیانکارانند! »
بر طبق آیات
قرآن بی ادبی نسبت به
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم باعث حبط اعمال نیک
مؤمنان است:
«یا ایها الذین آمنوا لا تر فعوا اصواتکم فوق صوت النبی ولا تجهر وا له بالقول کجهر بعضکم لبعض ان تحبط اعمالکم وانتم لا تشعر ون» «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! صدای خود را فراتر از صدای پیامبر نکنید، و در برابر او بلند سخن مگویید (و داد و فریاد نزنید) آن گونه که بعضی از شما در برابر بعضی بلند صدا می‌کنند، مبادا اعمال شما نابود گردد در حالی که نمی‌دانید! »
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲، ص۲۹۰، برگرفته از مقاله «عوامل احباط».
