صوم (فقه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خودداری (
امساک) از
مفطرات در
روز به قصد
تقرب به
خدا را
روزه گویند. عنوان صوم در
فقه بابی مستقل است که در آن به تفصیل از
احکام روزه سخن رفته است.
روزه در
لغت به معنای خودداری کردن از چیزی و ترک آن آمده است. برخی
لغویان به هر امساک کننده از
خوردنی و
نوشیدنی یا سخنی یا حرکتی «
صائم» اطلاق کرده‌اند.
لیکن
روزه در
اصطلاح شرع مقدس همان است که در
شناسه آمده است.
برخی، آن را به آماده ساختن نفس بر اجتناب از چیزهایی
خاصو برخی دیگر به مهیّا کردن
مکلّف یا
ممیّزِ مسلمانی که مانعی- همچون
سفر- برای
روزه گرفتن ندارد خود را برای خدا بر ترک مفطرات از
طلوع فجر صادق تا
غروب خورشید، تعریف کرده‌اند.
تعریف
روزه به امساک (خودداری) تعریف به
امر عدمی است؛ از این‌رو، برخی به آن اشکال کرده و گفته‌اند: امر عدمی متعلّق
تکلیف قرار نمی‌گیرد؛ برخلاف تعریف مهیّا کردن که امر وجودی و قابل تعلّق تکلیف به آن است.
به
روزه دار «صائم» و به آنچه که
روزه دار باید آن را ترک کند و در صورت ارتکاب آن
روزه‌اش
باطل می‌شود «
مُفْطِر» گویند.
قرآن کریم (یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ) و روایات متواتر
بر
وجوب روزه دلالت دارد. و در بعضی از روایات در ردیف نماز و زکات و حج و ولایت، از «ارکان دین» شمرده شده است.
از حیث زمان، ملاک و معیار در برخی از موضوعات احکام،
استمرار است و در برخی
روشنایی روز، در موضوعاتی که میزان استمرار است نه روشنایی
روز،
روزها تلفیق می‌شود مثل «میزان در عده به طور مطلق، و قصد اقامه و ماندن سی
روز در محلی به طور مردد، و اکثر حمل و اقل آن، و همچنین حیض و نفاس، و سه
روز خیار حیوان، و خیار تاخیر ثمن، و یک
روز و شب در مقدار رضاع، و... در همه این موارد چنین است»
و ملاک استمرار طبق افق‌های عادی است، لذا در
قطب و دیگر
سیارات اگر بشر امکان سفر به آن پیدا کند، زمان آن‌ها به نسبت سنجیده و قیاس می‌گردد. ولی در «مثل
روزه که امساک از
طلوع فجر تا
غروب در آن معتبر است و
تلفیق در آن نمی‌آید، پس مقدار معتبر نمی‌باشد.»
و به همین لحاظ «
روزه در قسمتی از
روز یا
شب صحیح نیست اگرچه به مقدار
روز ما باشد.»
بنابراین «اگر فرض شود که
حرکت زمین کند شود و یک
روز، دوبرابر
روز ما شود در صورت امکان، امساک یک
روز کامل در
صحت روزه حتمی است. و درصورتی‌که ممکن نباشد،
وجوب آن ساقط می‌شود.»
و «همچنین است حال اگر فرض شود که حرکت آن سریع‌تر شود به‌طوری که یک
روز و یک شب نصف این زمان باشد، پس در
روزه امساک یک
روز لازم است.»
برای کسب اطلاعات بیشتر در این موضوع به مقالات
اقسام روزه،
ارکان روزه،
شرائط روزه،
مکروهات روزه دار،
موارد رخصت افطار،
راههای ثبوت هلال ماه و
قضای روزه ماه رمضان مراجعه فرمائید.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۴، ص۱۶۴. •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
