سماع
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
درک کردن
صدا به وسیله
حس شنوایی که بدون
قصد صدایی به
گوش برسد را شنیدن (سماع) گویند. از
عنوان یاد شده به مناسبت در بابهای
طهارت،
صلات،
تجارت و
شهادات سخن گفته‌اند.
شنیدن (سماع) اعم از آن است که فرد از روی قصد صدایی را بشنود یا بدون قصد؛ بر خلاف گوش فرادادن (
استماع) که شنیدن همراه با قصد است. البته در مواردی که سماع و استماع باهم به کار می‌روند، مراد از سماع، شنیدن بدون قصد است.
خواب، در حدی که
چشم نبیند و
گوش نشنود موجب بطلان
وضو می‌شود.
سجده کردن هنگام
تلاوت و نیز استماع
آیات سجده واجب است؛ لیکن در صورت شنیدن بدون قصد، در
وجوب و یا
استحباب سجده
اختلاف است. بر عدم وجوب، و استحباب آن ادعای شهرت، بلکه
اجماع شده است.
برخی،
احتیاط وجوبی را در سجده کردن دانسته‌اند.
امام خمینی در این باره در تحریرالوسیله می‌فرماید: «هنگام خواندن چهار آیه در چهار سوره، سجده کردن واجب است: آخر سوره
نجم و آخر سوره
علق و لا یستکبرون در سوره
الم تنزیل و تعبدون در سوره
حم فصّلت. و همچنین است هنگام
گوش‌دادن به تلاوت این آیات، بر خلاف
شنیدن آن‌ها بنابر اظهر، ولی ترک احتیاط شایسته نیست. و تمام آیه
سبب وجوب سجده است، بنابراین با خواندن (یا گوش‌دادن به) مقداری از آیه و لو اینکه لفظ سجده آن باشد، سجده کردن واجب نیست، گرچه احو (استحبابی) است.
و «ظاهر این است که در
وجوب سجده بر کسی که آیه سجده را گوش می‌کند، شرط است که آنچه را شنیده است به‌عنوان تلاوت و به
قصد قرآن بودن خوانده شده باشد، بنابراین اگر شخصی به‌وسیله آیه‌ای سخن بگوید، بدون آنکه قصد تلاوت قرآن را داشته باشد، با گوش‌دادن آن سجده واجب نمی‌شود و همچنین است اگر آیه سجده را از
بچه غیر ممیّز یا شخص
خواب یا از
ضبط صوت بشنود؛ اگرچه احتیاط (مستحب) آن است که سجده نماید، خصوصاً در مورد شخص خواب.»
همچنین «لازم است هنگام شنیدن (گوش‌دادن)،
کلمات و حروف آیه را از هم
تمیز دهد، بنابراین شنیدن همهمه (برای وجوب آن) کافی نیست؛ اگرچه احوط (استحبابی) است.»
درصورتی‌که سبب
وجوب سجده یکی پس از دیگری تکرار شود و برای دفعه قبلی سجده کرده باشد، قطعاً باید سجده هم تکرار شود، و اگر یکی پس از دیگری تکرار شود و برای دفعه قبلی سجده نکرده باشد، وجوب تکرار سجده برای دفعه بعدی خالی از قوّت نیست، ولی اگر یکی پس از دیگری نباشد (مثلاً هم‌زمان، به تلاوت عده‌ای گوش
دهد) بعید نیست که
تکرار سجده واجب نباشد.
و «اگر در حال سجده، آیه سجده را بخواند و یا گوش دهد، واجب است سر از سجده بردارد، سپس به سجده رود و ادامه دادن همان سجده به‌قصد سجده واجب قرآن و یا کشیدن
پیشانی از جای سجده به‌طرف دیگر کفایت نمی‌کند و همچنین است در جایی که بدون قصد سجده، پیشانی‌اش روی زمین باشد و آیه سجده را گوش کند یا آن را بخواند، (که باید سر بردارد، سپس سجده نماید). »
حکایت
اذان، بدین گونه که شنونده هنگام شنیدنِ هر یک از فصول اذان، آن را باز گو کند،
مستحب است.
از جمله موارد سقوط اذان و
اقامه شنیدن آن از دیگری است. به تصریح برخی تفاوتی میان شنیدن اذان و اقامه بدون قصد و با قصد گوش دادن نیست.
هنگامی که
مأموم در دو
رکعت اول
نمازهای جهری صدای
امام را می‌شنود، آیا خواندن
حمد و
سوره بر او
حرام است یا
مکروه؟ در مسئله دو قول وجود دارد.
حد ترخص- که با رسیدن
مسافر به آن جا نمازهای چهار رکعتی قصر و
روزه افطار می‌شود- ندیدن دیوارهای
شهر و نشنیدن اذان آن است.
به تصریح برخی، گوش دادن به
غنا حرام است؛ لیکن بودن در جایی که غنا به گوش می‌رسد، بدون آنکه قصد گوش دادن آن را داشته باشد، حرام نیست.
در اموری همچون
نسب،
مرگ و
ملکیت که
شهادت بر اساس
مشاهده غالباً امکان پذیر نیست، شهادت بر پایه شنیدن از افراد متعدد تا حدّ شیاع و
استفاضه جایز است.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۷۳۲-۷۳۳. •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
