زقّوم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
زقوم، نام درختی است که به گفته
قرآن در قعر
آتش جهنم رشد می‌کند. این مقاله درباره مفهوم زقوم در
آیات قرآن می‌باشد.
در چند جای
قرآن نام "زقوم" آمده است که در دو جا به تعبیر "شجرة‌الزقوم" است، یکی در
سوره "والصافات" است، یکی هم در
سوره دخان. این درخت که به نام "درخت زقوم" است، که درختی است که در آن اصل و متن جحیم و در آن عمق
جهنم می‌روید، یعنی تمام وجود
انسان یک وجود جهنمی می‌شود، اصلا خودش جهنم است. این درختی که از آن عمق و ریشه قلب خود این (انسان) رشد و طلوع کرده است، این خود همین
آدم است و این (انسان) خودش در اینجا عین جهنم شده، یعنی در آنجا یک پارچه
آتش تجسم یافته است. بنابراین زقوم درخت جهنم است.
باید دانست که در سه جای از قرآن کریم، کلمه زقوم آمده است: اول، در سوره صافات:
خداوند در این
سوره می‌فرماید: «اذالک خیر نزلا‌ام شجرة الزقوم• انا جعلناها فتنة للظالمین• انها شجرة تخرج فی اصل الجحیم• طلعها کانه رئوس الشیاطین• فانهم لاکلون منها فمالـئون منها البطون• ثم ان لهم علیها لشوبا من حمیم• ثم ان مرجعهم لالی الجحیم؛
آیا این مقام (برای بهشتیان و مخلصان درگاه خدا که خدا
وعده داده است) در مقام پذیرایی از واردین بهتر است یا درخت زقوم
دوزخ؟! • ما آن درخت را فتنه و بلای جان ستمکاران قرار دادیم. • آن، درختی است که از بن و بنیاد جهنم ریشه می‌گیرد، و رشد و نمو می‌کند و بیرون می‌آید. •میوه آن درخت (در زشتی و خباثت و بدی) گویا سرهای
شیاطین است. •دوزخیان از آن می‌خورند و شکم‌های خود را از آن پر می‌کنند. •و پس از خوردن از میوه درخت زقوم و پرشدن شکم، برای آنان چیزی که در آن، حمیم سوزان و گداخته دوزخ مخلوط شده است خواهد بود. • و سپس بازگشت و مسیر همه آنان به سوی آتش انبوه افروخته جهنم است.»
خداوند در این سوره می‌فرماید: «ان شجرت الزقوم• طعام الاثیم• کالمهل یغلی فی البطون• کغلی الحمیم• خذوه فاعتلوه الی سوآء الجحیم• ثم صبوا فوق راسه من عذاب الحمیم• ذق انک انت العزیز الکریم؛
حقا که درخت زقوم، طعام و غذای شخص
گنهکار و متعدی و متجاوز است.• که همچون فلز گداخته در شکم‌ها جوش می‌زند و غلیان می‌کند • مانند غلیان و جوش زدن مایع داغ در حال جوش و غلیان. (و خطاب قهر از جانب خداوند به
فرشتگان رسد که) بگیرید او را و با
قهر و
غضب او را بزنید! و در وسط و کانون آتش انبوه گداخته بیندازید! •و سپس بر سر او از آب داغ و حمیم جهنم بریزید! (و به او از روی تمسخر و
استهزاء گفته می‌شود که) بچش این عذاب را؛ •تو همان مرد عزیز و گرامی هستی! درخت زقوم طعام گمراهان و مکذبان است.»
خداوند در این سوره می‌فرماید: «و اصحاب الشمال ما اصحاب الشمال• فی سموم و حمیم• و ظل من یحموم• لابارد و لاکریم• انهم کانوا قبل ذالک مترفین• و کانوا یصرون علی الحنث العظیم• و کانوا یقولون ائذا متنا و کنا ترابا و عظاما ائنا لمبعوثون• او ابآؤنا الاولون• قل ان الاولین والاخرین• لمجموعون الی میقات یوم معلوم• ثم انکم ایها الضآلون المکذبون• لاکلون من شجر من زقوم• فمالـون منها البطون• فشاربون علیه من الحمیم• فشاربون شرب الهیم•هاذا نزلهم یوم الدین• نحن خلقناکم فلولا تصدقون؛
و اهل شقاوت که نامه عمل از جانب
شقاوت و تیره‌بختی به آنها داده می‌شود! و ای
پیغمبر تو نمی‌دانی چقدر تیره‌بخت و شقی و تاریک‌دل هستند آن اهل شقاوت! • پیوسته در معرض وزش بادهای سمی و مهلک، • و نوشیدن آب‌های داغ و تفته به سر می‌برند• و در سایه‌ای از دود و دخان آتش جهنم که هیچ‌گاه خنک نشود• و با تبدل به نسیم ملایم، خوشایند نگردد• اینگونه
عذاب به جهت آن است که آنان در
دنیا عادت و روششان این بود که در ناز و
نعمت زیاده‌روی می‌کردند، و نعمت‌ها را در راه بد و دوری و
غفلت و انصراف از خدا به کار می‌بستند، و بر گناه بزرگ و
شرک و تجاوز اصرار می‌ورزیدند• و در مقام رد و انکار پیامبران می‌گفتند: آیا چون ما مردیم و خاک شدیم و به صورت استخوان درآمدیم، آیا در این صورت ما برانگیخته می‌شویم؟! •
آیا پدران گذشته ما که مرده‌اند و خاک شدند و استخوان شدند زنده می‌شوند؟! •بگو ای پیغمبر: آری! حقا که تمام خلایق خداوندی از اولین و آخرین، همه در پیشگاه خداوند در میعادگاه و روز معلوم و معین اجتماع می‌یابند• و در آن حال شما ای گروه گمراه و تکذیب‌گر روز قیامت و پاداش• البته از درخت زقوم خواهید خورد و شکم‌های خود را از آن مملو و پر خواهید کرد• و سپس بر روی آن خوردن، از آشامیدنی‌های آب تفته و داغ دوزخ خواهید آشامید؛ همچنانکه شتر تشنه آب بیاشامد! این‌ست کیفیت پذیرایی از شما از جهت خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها در روز پاداش و کیفر• ما شما را آفریدیم، و از کتم عدم به وجود آوردیم، و از نیستی محض لباس هستی در تن نمودیم! پس چرا تصدیق نمی‌کنید؟!
مرتضی مطهری- آشنایی با قرآن- صفحه ۱۴۳-۱۴۱
سید محمدحسین حسینی طهرانی- معادشناسی- جلد ۱۰ صفحه ۳۳۵-۳۳۱
دائرةالمعارف اسلامی طهور، برگرفته از مقاله «مفهوم زقوم در آیات قرآن»، تاریخ بازیابی ۹۶/۳/۲۰.
