رِجْس (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رِجْس: (مِّن رَبِّكُمْ رِجْسٌ وَ غَضَبٌ) «رِجْس» در اصل، به معناى چيز ناپاک است و بعضى از مفسران معتقدند ريشه اصلى آن معناى وسيع‌ترى دارد، و به معناى هر چيزى است كه باعث دورى و
تنفر مى‌شود.
و لذا به انواع پليدى‌ها، نجاست‌ها و مجازات‌ها،
«رِجْس» گفته مى‌شود؛ زيرا همه اين امور موجب فاصله گرفتن انسان و تنفر او مى‌گردد.
در هر صورت، اين كلمه در آيه فوق مى‌تواند به معناى مجازات و عذاب الهى باشد و ذكر آن با جمله
«قَدْ وَقَعَ» به صورت
فعل ماضی اشاره به اين است كه به طور قطع شما مستحق
عذاب شده‌ايد و دامانتان را خواهد گرفت.
و نيز ممكن است به معناى پليدى و آلودگى
روح باشد، يعنى آن چنان در گرداب
انحراف و فساد فرو رفته‌ايد كه روح شما در زير پوششى از آلودگى‌ها قرار گرفته است و به خاطر آن مشمول
غضب خدا شده‌ايد.
«رِجْس» در لغت به معناى موجود پليد و ناپاک است، و به گفته «
راغب» در «
مفردات»، اين پليدى چهار گونه است: گاهى از نظر غريزه و طبع، گاهى از نظر فكر و عقل، گاهى از جهت شرع و گاهى از تمام جهات.
و اين كه در بعضى از كلمات،
«رجس» به معناى «
گناه»، يا «
شرک»، يا «
بخل و
حسد» و يا «اعتقاد باطل» و مانند آن تفسير شده، در حقيقت بيان مصداق‌هايى از آن است، و گرنه مفهوم اين كلمه، مفهومى عام و فراگير است، و همه انواع پليدى‌ها را- به حكم اين كه الف و لام در اينجا به اصطلاح «الف و لام جنس» است- شامل مى‌شود.
ترجمه و تفاسیر آیات مرتبط با
رِجْس:
(قَالَ قَدْ وَقَعَ عَلَيْكُم مِّن رَّبِّكُمْ رِجْسٌ وَغَضَبٌ أَتُجَادِلُونَنِي فِي أَسْمَاء سَمَّيْتُمُوهَا أَنتُمْ وَآبَآؤكُم مَّا نَزَّلَ اللّهُ بِهَا مِن سُلْطَانٍ فَانتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ) (گفت: پليدى و
غضب از سوى پروردگارتان، شما را به سبب اعمالتان فرا گرفته است. آيا با من در مورد اسم‌هايى
بى مسمّا كه شما و پدرانتان آنها را خدا ناميده‌ايد
مجادله مى‌كنيد، در حالى كه خداوند هيچ دليلى درباره آن نازل نكرده است؟! پس شما منتظر باشيد، من هم با شما انتظار مى‌كشم! (شما انتظار شكست من، و من انتظار عذاب الهى براى شما!))
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: رجس و رجز چيزى است كه اگر با چيزى ديگر برخورد بكند بايد از آن چيز صرفنظر نموده، آن را دور انداخت.
مدفوع انسان را هم از همين جهت رجس و رجز گفته‌اند،
هود (علیه‌السلام) نيز در اين كلام خود، عذاب را رجس خوانده، چون طبعا انسان از عذاب تنفر داشته و شخص معذب خود را از اشخاص
ايمن از عذاب دور مى‌سازد.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
(وَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ فَزَادَتْهُمْ رِجْسًا إِلَى رِجْسِهِمْ وَمَاتُواْ وَهُمْ كَافِرُونَ) (و امّا كسانى كه در دلهايشان بيمارى است، پليدى بر پليديشان افزوده؛ و از دنيا رفتند در حالى كه‌كافر بودند.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: «
أَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ» كه همان اهل شک و نفاقند، «
فَزادَتْهُمْ رِجْساً إِلَى رِجْسِهِمْ»، يعنى ضلالتى جديد بر
ضلالت قديمشان افزوده مى‌شود، در اصطلاح
قرآن رجس به معناى ضلالت است ... اين آيه دلالت مى‌كند بر اينكه هيچ سوره‌اى از
قرآن بى اثر در دل‌هاى شنوندگان نيست، و اگر قلب شنونده سليم باشد،
ايمان و مسرتش زياده مى‌گردد، و اگر قلب، قلب مريضى باشد، همين سوره‌هاى
قرآن باعث مى‌شود كه رجس و ضلالت آنان بيشتر شود.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا) (و در خانه‌هاى خود بمانيد، و همچون دوران جاهليّت نخستين در ميان مردم ظاهر نشويد، و
نماز را برپا داريد، و
زکات را بپردازيد، و خدا وپيامبرش را اطاعت كنيد؛ خداوند فقط مى‌خواهد پليدى گناه را از شما
اهل بیت دور كند و كاملًا شما را پاک سازد.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه
انما در آيه انحصار خواست خدا را مى‌رساند، و مى‌فهماند كه خدا خواسته كه رجس و پليدى را تنها از اهل بيت دور كند، و به آنان عصمت دهد، و كلمه «
أَهْلَ الْبَيْتِ» چه اينكه صرفا براى اختصاص باشد، تا غير از اهل خانه داخل در حكم نشوند، و چه اينكه اين كلمه نوعى
مدح باشد، و چه اينكه نداء، و به معناى اى اهل بيت بوده باشد، على اى حال دلالت دارد بر اينكه دور كردن رجس و پليدى از آنان، و تطهيرشان، مساله‌اى است مختص به آنان، و كسانى كه مخاطب در كلمه عنكم- از شما هستند. بنا بر اين در آيه شريفه در حقيقت دو قصر و انحصار بكار رفته، يكى انحصار اراده و خواست خدا در بردن و دور كردن پليدى و تطهير اهل بيت، دوم انحصار اين
عصمت و دورى از پليدى در اهل بيت.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «رِجْس»، ص۲۴۶.
