رضاع
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شیر خوردنی را که با شرایط که در
شرع مقرر گردیده که موجب
محرمیت می‌گردد را
رضاع می‌گویند. از آن در بابهاى
طهارت،
صوم،
تجارت،
نکاح،
عتق،
شهادات،
حدود و
دیات سخن گفته‌اند.
رِضاع شیر خوردن از
پستان را می‌گویند.
شیر دادن
مادر به
کودک مستحب است؛ چه آنكه مناسب‌ترین
غذا براى كودك
شیر مادر است.
امّا
واجب نیست؛ از این رو، مادر مى‌تواند در ازاى شیر دادن، از
پدر مطالبه
اجرت كند. بر پدر نیز واجب است با داشتن تمكّن مالى اجرت آن را بپردازد، مگر آنكه كودك مالى داشته باشد، كه در این صورت، بر پدر پرداخت اجرت از مال خود واجب نخواهد بود. برخى در این صورت نیز پرداخت اجرت را بر پدر واجب دانسته‌اند.
در اینكه دادن
آغوز (نخستین شیر) به
نوزاد بر مادر واجب است یا نه، و بر فرض وجوب، دریافت اجرت در برابر آن
جایز است یا نه، اختلاف است.
البته بنابر گفته برخى، عدم وجوب شیر دادن بر مادر و
جواز مطالبه اجرت در صورتى است كه پدر، موجود و از نظر مالى متمكّن باشد یا آنكه كودك، مالى داشته باشد و شیر دهنده دیگرى نیز باشد، وگرنه در صورتى كه
مرضعه دیگرى نباشد یا باشد، لیكن امكان پرداخت اجرت به وى نباشد، كودك نیز مالى نداشته باشد، شیر دادن بر مادر بدون اجرت واجب خواهد بود.
برخى گفته اند:
وجوب شیر دادن مادر به كودك، موجب عدم استحقاق وى نسبت به اجرت نمى‌شود؛ چنان كه در صورت عدم تمكّن مالى پدر و نادارى كودك، شیر دادن بر مادر واجب نیست؛ بلكه آنچه بر او واجب است
انفاق بر كودك است، هرچند با
اجیر كردن
مرضعه دیگرى.
مادر در
شیردادن به
فرزند خود بر دیگران اولویت دارد؛ از این رو اگر مادر بخواهد كودك را مجانى یا با همان
مزد ى كه دیگران مى‌گیرند، شیر دهد، پدر نمى‌تواند مانع شود و كودك را از او بگیرد. البته اگر
دایه‌اى حاضر شود كودك را مجانى شیر دهد و مادر، تنها در
مقابل دریافت اجرت حاضر به شیر دادن باشد، حقّ او ساقط مى‌گردد و پدر مى‌تواند كودك را به دایه بدهد.
مستحب است شیر از هر دو
پستان به كودك داده شود.
مدت كامل
رضاع دو
سال‌قمری است و تا ۲۱ ماهگى نیز جایز است؛ لیكن كمتر از آن بدون
ضرورت جایز نیست. هرچند از برخى قول به
جواز آن نقل شده است. شیر دادن بیش از دو سال تا یكى دو ماه بنابر قول
مشهور جایز است.
شیر دادن به كودك دیگرى با شرایطى موجب
محرمیت مى‌گردد. این شرایط عبارتند از:
۱. شیر، حاصل
ازدواج صحیح باشد. شیر حاصل از راه
نا‌مشروع موجب محرمیّت نمى‌گردد.
۲. سن كودك زیر دو سال قمرى باشد. شیر دادن پس از دوسالگى موجب محرمیّت نیست. در اینكه این شرط در
فرزند مرضعه نیز معتبر است یا نه، اختلاف است. بنابر اعتبار، چنانچه فرزند
مرضعه دو سالش تمام شده باشد، شیر دادن به كودكى دیگر موجب محرمیت نمى‌شود.
۳.
صاحب‌شیر یكى باشد. بنابر این، اگر كودك مقدار شیر لازم در حصول محرمیت را از پستان دو
زن كه
شوهر شان متفاوت است بخورد، محرمیت حاصل نمى‌شود.
۴. كودك به مقدار لازم شیر بخورد. بنابر این، صرف شیر خوردن كودك از پستان زن براى حصول محرمیت كافى نیست. در مقدار لازم براى محرمیت اختلاف است. بنابر مشهور، محرمیت با تحقق یكى از تقدیرهاى سه گانه اثر، زمان و عدد حاصل مى‌شود.
مراد از اثر آن است كه كودك به اندازه‌اى شیر بخورد كه بر اثر آن در بدنش گوشت بروید واستخوانهایش محكم گردد. در اینكه در حصول محرمیت، تحقق هردو (روییدن گوشت ومحكم شدن استخوانها) معتبر است یا تحقق یكى كفایت مى‌كند، اختلاف است. در هر صورت تحقق اثر باید
معلول شیردادن به تنهایى باشد، به گونه‌اى كه به آن منتسب گردد.
مراد از زمان، شیر خوردن به مدت یك شبانه روز و مراد از عدد، پانزده بار شیر خوردن است. برخى، ده بار را نیز كافى دانسته اند.
بنابر قول مشهور شرط حصول محرمیت به هریك از تقدیرهاى سه گانه، آن است كه كودك از پستانشیر بخورد نه آنكه شیر را به
حلق او بریزند؛
چنان كه شرط حصول محرمیت به عدد آن است كه كودك در هر بار به طور كامل و نیز پى درپى شیر بخورد.
ملاك دركامل بودن شیرخوردن،
عرف است. برخى گفته‌اند: ملاك آن، سیرشدن كودك درهربار و رها كردن پستان از روى سیرى است.
مراد از پى در پى بودن
رضاع آن است كه كودك در اثناى عدد از زنى دیگر شیر نخورد. بنابر این اگر بعض عدد را از زنى و بعض آن را از زنى دیگر شیر بخورد،
محرمیت حاصل نمى‌شود؛ هرچند صاحب هر دو شیر یك مرد باشد و زن اول پس از فاصله زن دوم، عدد را كامل كند.
در تقدیر به اثر، نه كامل شیر خوردن در هر بار شرط است و نه پى در پى خوردن آن. برخى، در تقدیر به
زمان، آن دو را شرط دانسته‌اند.
شیر خوردن از پستان زن مرده موجب حصول محرمیت نیست.
رضاع به
شهادت دو مرد
عادل و نیز بنابر قول
مشهور، چهار زن یا یك مرد و دو زن عادل ثابت مى‌شود. شهادت یك زن و حتّى دو زن عادل بنابر قول مشهور كفایت نمى‌كند.
رضاع با شرایط یاد شده موجب انتشار محرمیّت از شیر دهنده و صاحب شیر به شیرخوار و
نسل وى و بالعكس، از كودك به آن دو و حرمت ازدواج آنان با یكدیگر مى‌گردد. در نتیجه، كودك و فرزندان او، فرزندان آن دو به شمار رفته، شیر دهنده، مادر و صاحب شیر، پدر شیرخوار و نیاكان آن دو،
اجداد او و فرزندان هر یك از آن دو، برادران و خواهران كودك و برادر و خواهر ایشان، خاله و دایى، عمه و عموى
شیرخوار محسوب مى‌گردند.
در حرمت فرزندان صاحب شیر بر شیرخوار، فرقى بین فرزندان
نسبی و
رضاعی او نیست؛ لیكن نسبت به
مرضعه، تنها اولاد نسبى وى بر كودك حرام مى‌شوند و اولاد
رضاعى او از صاحب شیرى دیگر، بر كودك حرام نمى‌شوند. از برخى، قول به
حرمت نقل شده است.
بنابر قول مشهور، پدر نسبى كودك نمى‌تواند با فرزندان نسبى و
رضاعىِ پدر
رضاعى طفل و نیز با اولاد نسبى شیر دهنده
ازدواج كند. در اینكه ازدواج سایر اولاد پدر نسبى كودك كه از زنى دیگر شیر خورده‌اند با اولاد صاحب شیر و نیز اولاد
مرضعه، جایز و صحیح است یا نه، اختلاف است. اكثر
فقها قائل به قول نخست‌اند.
بنابر قول مشهور، انتشار حرمت به
سبب رضاع تنها در عناوین نسبى زیر است: مادر، دختر، خواهر، عمّه، خاله، دختر برادر و دختر خواهر. در صورت عدم حصول یكى از عناوین هفت گانه با
رضاع، و حصول عنوانى خاص كه در نسب ملازم و متحد با یكى از عناوین هفت گانه یاد شده باشد نه در
رضاع، حرمت تحقق نمى‌یابد، مانند عنوان مادر
نوه انسان كه در نسبى، ازدواج با او حرام است؛ زیرا وى یا دختر انسان است و یا همسر پسر (
عروس) او، كه هر دو عنوان بر انسان حرام‌اند؛ لیكن عنوان یاد شده در
رضاعى موجب حرمت نمى‌شود. بنابراین ازدواج مرد با زنى كه نوه او را شیرداده حرام نیست.
.
رضاع در ابتدا از موانع ازدواج، و پس از ازدواج موجب
بطلان آن است؛ از این رو، كسى كه با دختر شیر خوارى ازدواج كرده، در صورتى كه خواهر یا
همسر دیگر یا
جده یا مادر یا همسر پدر و یا همسر برادرش او را شیر دهد، عقد
نکاح باطل مى‌شود.
چیزى كه به
بول پسر بچه شیرخوارى كه هنوز غذا خور نگشته،
نجس شده، بنابر مشهور با یك بار آب ریختن روى آن پاك مى‌شود.
بر زن
شیرده درصورتى كه
روزه گرفتن براى خود او یا فرزندش بر اثر كم شیرى،
زیان داشته باشد، روزه واجب نیست؛لیكن در فرض دوم (
ضرر داشتن براى كودك) باید براى هر روز
یک‌مد طعام به عنوان
فدیه بدهد. در فرض نخست (ضرر داشتن براى خودش) بنابر مشهور فدیه واجب نیست.
اقامه
حد بر زن شیرده و استیفاى
قصاص از او به تأخیر انداخته مى‌شود، مگر آنكه براى شیر دادن كودك دایه اى پیدا شود.
بنابر تصریح برخى، چنانچه بر اثر
جنایت بر زنى، قوّه شیر دهى وى از بین برود و شیر او قطع شود،
ارش ثابت مى‌گردد.
برخى نیز در صورت از بین رفتن همیشگى آن،
دیه را ثابت دانسته‌اند.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۱۰۶-۱۱۰.
