دهر (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دَهْر (به فتح دال و سکون هاء) از
واژگان قرآن کریم به معنای زمان است.
دَهْر به معنای زمان است. چنانكه در
صحاح و
قاموس گفته است.
ابن اثیر و
اقرب الموارد آن را زمان طويل گفته‌اند.
مجمع گذشتن
شب و
روز گفته كه همان زمان باشد.
راغب می‌گويد: دهر در اصل نام مدّت عالم است از اوّل تا آخر سپس هر مدّت كثير را دهر گفته‌اند و آن بر خلاف زمان است كه زمان بر قليل و كثير گفته می‌شود.
در
نهج البلاغه خطبه ۳۲ آمده :
«أَصْبَحْنَا فِي دَهْرٍ عَنُودٍ ....» يعنى «در زمانى عنود و چموش واقع شديم.»
نا گفته نماند دهر را زمان مطلق معنى كردن بهتر است. چنانكه از صحاح و قاموس و مجمع نقل شد.
(وَ قالُوا ما هِيَ إِلَّا حَياتُنَا الدُّنْيا نَمُوتُ وَ نَحْيا وَ ما يُهْلِكُنا إِلَّا الدَّهْرُ ...) يعنى «گفتند نيست زندگى مگر فقط اين زندگى ما، مى‌ميريم و عده‌اى متولّد می‌شوند و ما را فانى و هلاک نمی‌كند مگر گذشت زمان و توالى شب و روز....»
(هَلْ أَتى عَلَى الْإِنْسانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُنْ شَيْئاً مَذْكُوراً) «آيا آمد بر انسان مدّتى از روزگار كه چيزى ياد شده نبود.»
به نظر می‌آيد كه الف و لام الدّهر در هر دو آيه براى عهد است يعنى دهر معلوم در مجمع البيان ذيل آيه اوّل نقل شده در حديث از
حضرت رسول (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) روايت است:
«لَا تَسُبُّوا الدَّهْرَ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الدَّهْرُ» يعنى: «زمانه را
فحش ندهيد زيرا كه خدا همان زمان است.»
اين حديث در
نهایه بدين صورت آمده:
«لَا تَسُبُّوا الدَّهْرَ فَإِنَ الدَّهْرَ هُوَ اللَّهُ.» در
کشّاف نيز عين عبارت مجمع البيان نقل شده است.
طبرسی فرموده: تأويل حديث آن است كه اهل جاهليّت حوادث و بلاها را بده نسبت داده و می‌گفتند زمانه چنين و چنان كرد حضرت فرمود: فاعل اين كارها خداست، فاعل آنها را
سبّ نكنيد. بعضى گفته‌اند: مقصود آن است: «دهر را فحش ندهيد زيرا گرداننده و مدبّر دهر خداست.» ولى وجه اوّل بهتر است زيرا كلام
عرب پر است از اين‌كه نسبت افعال خدا را به دهر می‌دادند.
اصمعی گويد: يک اعرابى كسى را مذمت می‌كرد گفت «هُوَ أَكْثَرُ ذُنُوباً مِنَ الدَّهْرِ.»
در نهايه وجه دوّم را گفته است و می‌گويد: معنى حديث آن است كه «اگر شما زمانه را بد گوئيد آن به خدا می‌رسد زيرا آورنده اين حوادث خداست.» و نيز گفته در روايت ديگر آمده «فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الدَّهْرُ.»
در
المیزان ذيل آيه اوّل از
درّ منثور از
ابو هریره حديثى نقل شده كه مؤيّد وجه ثانى است حضرت رسول (صلّى‌الله‌عليه‌وآله) فرمود: خدا فرموده: ابن آدم آنگاه كه دهر را سبّ می‌كند نگويد زيانكار باد دهر زيرا دهر منم، شب و روز را می‌فرستم و چون بخواهم نگاه می‌دارم.
در
تفسیر ابن کثیر چند روايت در همين مضمون نقل شده است.
نا گفته نماند روايت فوق در
جامع الصغیر سیوطی باب لا و در
مجمع البحرین نيز نقل شده است.
در قاموس می‌گويد: دهر گاهى از
اسماء حسنی شمرده می‌شود.
به گمانم علّت اين سخن همان حديث فوق باشد كه فكر كرده دهر از نام‌هاى خداوندى است.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «دهر»، ج۲، ص۳۶۳.
