دامنه فقهی آثار تغییر جنسیت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تغییر جنسیت از مسائل جدید و از پدیده‌های پزشکی صد سال اخیر است. در
فقه نیز که عهده‌دار
استنباط و بیان
حکم شرعی موضوعات است نه تنها از
حرام بودن و نبودن آن بلکه از
واجب بودن و نبودن آن در بعض موارد نیز بحث به میان آمده است.
به تبدیل، آشکارسازی و یا تعیین جنسیت فرد با
عمل جراحی تغییر جنسیت گفته می‌شود.
انواع تغییر جنسیت که
امام خمینی در
تحریرالوسیله درباره حکم آن‌ها به‌طور صریح یا غیرصریح اظهارنظر کرده‌اند به شرح زیر است.
این معنا بر دو گروه صادق است. گروه نخست افرادی که هم ازنظر
جسمی و هم ازنظر
روحی دچار هیچ
نقص،
ابهام و یا اختلالی نیستند و بااین‌حال درصدد تغییر
جنیست فعلی خویش برمی‌آیند.
گروه دوم اشخاص
تراجنسیتی هستند؛ این‌ها گرچه دارای جنسیت واحد و
آشکار بوده و از جهت فیزیکی با هیچ‌گونه نقص یا ابهامی روبرو نیستند لیکن ازنظر
روانی خود را از گروه جنس مخالف دانسته و به همین دلیل جنسیت خود را به جنس دیگر که روان خود را متعلق به آن می‌دانند
تغییر می‌دهند.
یکی از اقسام تغییر جنسیت، تعیین و یا رفع ابهام از جنسیت شخص
خنثی (دوجنسیتی) است.
این شامل افرادی است
تک جنسیتی که از جنسیت واحد واقعی اما پنهان برخوردارند؛ و کسی که در ظاهر
زن به نظر می‌آید در واقع
مرد است و بالعکس. پس این‌ها در حقیقت با عمل جراحی تنها جنسیت
مستور و پوشیده خود را آشکار می‌سازند.
به لحاظ نسبت و ارتباط
نوع جنسیت
انسان با موضوع برخی از
حقوق و
تکالیف، دامنه تاثیر تغییر جنسیت، به ابواب
عبادی و
غیرعبادی فقه، از
تقلید و
طهارت گرفته تا
حدود و
دیات قابلیت گسترش دارد. لذا علاوه بر بحث از حکم شرعی
نفس عمل و سخن از جواز و عدم جواز آن، چگونگی حقوق و تکالیف فرد و
جامعه بعد از اقدام اشخاص و تحقق تغییر جنسیت آنان نیز نیازمند تحقیق و بررسی است.
آثار تغییر جنسیت فراتر از خود فرد بوده و دیگر اشخاص اعم از
فرزندان و اقوام و سایر افراد
اجتماع را نیز مرتبط و درگیر می‌سازد. به همین جهت سبب پیدایش
فروع زیادی در ابواب مختلف فقه شده است؛ و تاثیرات مالی و غیرمالی زیادی را به دنبال داشته و شکل و چگونگی مراوده او با دیگر انسان‌ها و مناسبات افراد اجتماع با وی را دستخوش تحول اساسی می‌گرداند.
نظیر تحولاتی که در نوع نسب افراد و به‌تبع آن در
توارث و طبقات ارث و
سهم‌الارث وراث به دنبال تغییر جنسیت رقم می‌خورد، و یا در چگونگی
محرمیت افراد با یکدیگر مثلاً اگر
مادر شوهر تغییر جنسیت داده و تبدیل به مرد شود آیا کماکان محرم زنِ پسرِ خویش هست یا خیر؟ و یا
بطلان و
عدم بطلان عقد
نکاح پیشین بعد از تغییر جنسیت فرد
متاهل و تکلیف
مهریه زن با تغییر جنسیت هر یک از
زوج یا
زوجه و یا تغییر جنسیت هم‌زمان هر دو؛ و مانند سقوط و عدم سقوط
عده و غسل
حیض و
نفاس و
استحاضه درصورتی‌که تغییر جنسیت زن در زمان عده یا قبل از انجام غسل حیض و نفاس و استحاضه صورت گیرد؛ همچنین است سقوط و عدم سقوط
ولایت پدر با تبدیل‌شدن جنسیت وی به زن و یا صاحب‌ولایت شدن و نشدن
مادر با تبدیل جنسیت او به مرد؛ و قس علی هذا.
امام خمینی که بیش از نیم‌قرن قبل، مباحث پایانی کتاب تحریرالوسیله خویش را تحت عنوان "البحث حول المسائل المستحدثة" به بررسی مسائل جدید ازجمله مسئله "تغییر جنسیت" اختصاص داده و به‌عنوان نخستین
فقیه آن را وارد حوزه
فقه و
فتوا نموده است، علاوه بر فتوا به
عدم حرمت تغییر جنسیت، درباره احکام برخی از موضوعات مثل
نسب، توارث، نکاح،
ولایت و.... اظهارنظر کرده است.
• ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
