خُروج (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خُروج (به ضم خاء) از
واژگان قرآن کریم به معنای بيرون شدن و آشكار شدن است.
إِخراج (به کسر الف) و
خُروج (به ضم خاء) به معنای خارج شدن و خارج كردن معمولى است.
خَرَج (به فتح خاء و راء) و
خَراج (به فتح خاء) از مشتقات این کلمه هستند.
مشتقات
خُروج که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
الْخُرُوجَ (به ضم خاء) به معنای بیرون رفتن؛
فَاخْرُجْ (به فتح فاء، سکون خاء و ضم راء) به معنای بیرون رو؛
خَرْجاً (به فتح خاء و سکون راء) به معنای مزد و اجرت؛
فَخَراجُ (به فتح فاء و خاء) به معنای رزق است.
خُروج به معنای بيرون شدن و آشكار شدن است.
إِخراج و
خُروج در خارج شدن و خارج كردن معمولى مثل خارج شدن از منزل و در ظاهر شدن مثل خروج ميوه از درخت و نظائر آن به كار رفته است ولى معناى اوّلى كه همان آشكار شدن باشد در همه جا ملحوظ است.
به مواردی از
خُروج که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَ لَوْ أَرادُوا الْخُرُوجَ لَأَعَدُّوا لَهُ عُدَّةً) «اگر به بيرون رفتن از براى
جهاد مايل می‌بودند وسيله آن‌را فراهم می‌كردند.»
(قالَ اخْرُجْ مِنْها مَذْؤُماً مَدْحُوراً) (فرمود: از آن مقام با ننگ و عار و خوارى، بيرون رو.)
(فَاخْرُجْ مِنْها فَإِنَّكَ رَجِيمٌ) (از آن صف فرشتگان بيرون رو، كه تو از درگاه ما رانده شده‌اى.)
(فَاخْرُجْ إِنَّكَ مِنَ الصَّاغِرِينَ) (بيرون رو، كه تو از افراد پست و كوچكى.)
شايد منظور، خروج از
مقام و مرتبه باشد.
(فَهَلْ نَجْعَلُ لَكَ خَرْجاً عَلى أَنْ تَجْعَلَ بَيْنَنا وَ بَيْنَهُمْ سَدًّا) (آيا ممكن است ما هزينه‌اى براى تو قرار دهيم، كه ميان ما و آنها سدّى ايجاد كنى.)
خَرْج در آيه فوق به معنى مزد و
اجرت است و چون آيات بعدى حكايت می‌كند كه
ذو‌القرنین از آنها كارگر و تكّه‌هاى
آهن و
سرب خواست و در جواب آيه فوق گفت:
(ما مَكَّنِّي فِيهِ رَبِّي خَيْرٌ) لذا پيداست كه غرض آنها از خرج مزد و اجرت بوده است نه وسائل سدّ و چون مزد از مال اجرت دهنده خارج می‌شود و يا به صورت مزد آشكار و جدا می‌شود به آن خرج گفته‌اند.
همچنين است خَراج (به فتح خاء) ولى
راغب گويد: خرج اعمّ از خراج است.
و خراج اغلب به
حق‌الارض گفته می‌شود.
(أَمْ تَسْأَلُهُمْ خَرْجاً فَخَراجُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَ هُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ) «يا از آنها مزدى و اجرتى می‌خواهى و از اين جهت قبول
رسالت بر ايشان گران است
رازق تو
خدا است روزى
پروردگارت بهتر است و او بهترين روزى دهندگان می‌باشد. »
در
مجمع گويد: اصل خراج و خرج هر دو يكى است و آن غلّه‌اى است كه بر سبيل وظيفه اخراج می‌شود و از آن است خراج ارض.
منظور از خراج در آيه به قرينه
«خَيْرُ الرَّازِقِينَ»رزق است.
در
آیات قرآن درباره پيامبران و مخصوصا
حضرت رسول (صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم) تكرار شده كه آنها بر رسالت مزدى نمی‌خواهند.
(قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً.) (بگو:در برابر اين رسالت و تبليغ پاداشى از شما نمى‌طلبم.)
•
قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «خروج»، ج۲، ص۲۳۴-۲۳۵.
