خاسِئین (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خاسِئین:
(فَقُلْنٰا لَهُمْ کُونُوا قِرَدَةً خٰاسِئِینَ.)خاسِئین: جمع «خاسئ» از مادّۀ «خسا» و «خسوء» (بر وزن مدح و خشوع) به معنی «طرد و
ذلت» است. این تعبیر در اصل به معنی «راندن و طرد کردن
سگ (و
خوک) آمده، آنگاه در معنی وسیع‌تری که راندن توام با
تحقیر باشد در موارد دیگر نیز به کار رفته‌است، مثلا هرگاه در مورد
انسان گفته شود به معنی
پستی او و مستحق
مجازات بودن است و نیز هرگاه در مورد «چشم» به کار رود به معنی خسته و ناتوان شدن است.
(ثُمَّ اِرْجِعِ اَلْبَصَرَ کَرَّتَیْنِ یَنْقَلِبْ اِلَیْکَ اَلْبَصَرُ خٰاسِئاً وَ هُوَ حَسِیرٌ.) «بار دیگر (به عالم هستی) نگاه کن سرانجام چشمانت (در جستجوی خلل و نقصان ناکام مانده) به‌سوی تو باز می‌گردد در حالی که خسته و ناتوان است»،
و مادام که در مورد «سگ» به کار رود به معنی «دور کردن آن» است.
به هر حال جملۀ:
(فَقُلْنٰا لَهُمْ کُونُوا قِرَدَةً خٰاسِئِینَ.)، کنایه از سرعت عمل است که با یک اشاره و فرمان الهی چهرۀ همۀ آن عصیانگران دگرگون شد و به صورت بوزینه‌های «طرد شده‌ای» در آمد.
به موردی از کاربرد خاسِئین در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِينَ اعْتَدَواْ مِنكُمْ فِي السَّبْتِ فَقُلْنَا لَهُمْ كُونُواْ قِرَدَةً خَاسِئِينَ.) (به طور قطع از حال كسانى از شما، كه در روز شنبه نافرمانى و
گناه كردند، آگاه شده‌ايد؛ ما به آنها گفتيم: «به صورت بوزينه‌هايى طرد شده درآييد!»)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: يعنى ميمون‌هايى خوار و بي‌مقدار باشيد.
(ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خَاسِأً وَ هُوَ حَسِيرٌ.)(سپس بار ديگر به عالم هستى نگاه كن، سرانجام چشمانت در جستجوى خلل و نقصان ناكام مانده و خسته و ناتوان به سوى تو باز مى‌گردد.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه خاسئ اسم فاعل از ماده خسا است، و اين ماده به معناى نارسايى در ديد چشم، و يا به قول
راغب سرسرى ديدن و گذشتن است. راغب در معناى كلمه
حاسر گفته: اين ماده به معناى خستگى در اثر تمام شدن نيرو است، به چنين كسى، هم حاسر مى‌گويند و هم محسور، اما حاسر به اين تصور كه خود او خودش را خسته كرده، و اما محسور به اين تصور كه تمام شدن نيرو خسته‌اش كرده.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «خاسِئین»، ج۱، ص۶۷۹.
