خسأ (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خَسَأ (به فتح خاء و سین) از
واژگان قرآن کریم به معنای طرد شدن و طرد كردن است. جمع این واژه در
قرآن مجید خَاسِئین به معنای رانده شده و دورشدگان است و از مشتقات آن
خَاسِئاً (به فتح خاء و سکون الف) به معنای خسته است.
خَسَأ به معنی طرد شدن و طرد كردن است و به صورت لازم و متعدى آمده است. گويند: «خسأت الكلب فخسأ» يعنى سگ را طرد و دور كردم، پس دور شد.
(قالَ اخْسَؤُا فِيها وَ لا تُكَلِّمُونِ) «گفت دور شويد و با من سخن نگویید.»
(فَقُلْنا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خاسِئِينَ) «به آن‌ها گفتيم: بوزينگان مطرود شويد.»
(قُلْنا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خاسِئِينَ) «به آن‌ها گفتيم: بوزينگان مطرود شويد.»
خاسئين را رانده شده و دورشدگان گفته‌اند.
نا گفته نماند در اين ماده معنى
حقارت و خوارى نيز ملحوظ است؛ چنان كه در
کشّاف و
مفردات گفته است.
(ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنْقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خاسِئاً وَ هُوَ حَسِيرٌ) (سپس بار ديگر به عالم هستى نگاه كن، سرانجام چشمانت در جستجوى خلل و نقصان ناكام مانده و خسته و ناتوان به سوى تو باز مى‌گردد.)
خاسِئاً را خسته معنى كرده‌اند و شايد منظور آن است كه چشم دور مانده و زبون شده است؛ يعنى: دوباره نظر را بگردان چشم دور مانده از هدف به تو بازگردد و وامانده باشد.
نا گفته نماند: چنان كه در مفردات
،
اقرب ،
صحاح و غيره است استعمال اوّلى اين كلمه را درباره راندن سگ گفته‌اند و حتى بعضى از مترجمين معاصر، آيه اوّل را اين طور ترجمه كرده است: اى سگان به
دوزخ شويد ....
ولى اين سخن از ادب
قرآن به دور است و اين ماده هر چند در راندن سگ به كار رفته ولى معنى آن همان طرد با حقارت و خوارى است، چنان كه موارد استعمال آن در قرآن نيز درباره سگ نيست.
•
قرشی بنایی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «خسأ»، ج۲، ص۲۴۱-۲۴۲.
