حکیم (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَکیم (به فتح حاء)، از
واژگان قرآن کریم است به معنای محکم‌کار، حکمت‌کردار و کسی که کار را از روی تشخیص و مصلحت انجام دهد. این واژه نود و هفت بار در
قرآن کریم آمده که، پنج بار وصف قرآن، یک بار وصف امر و نود و یک بار آن وصف
خداوند است.
حَکیم به معنی محکم‌کار، حکمت‌کردار و کسی که کار را از روی تشخیص و مصلحت انجام دهد. در گذشته از
جوهری نقل شد که حکیم کسی است کارها را محکم و استوار انجام دهد
و آنچه از
طبرسی نقل شده: حکیم به معنی مانع از
فساد است.
عبارت دیگر محکم‌کار می‌باشد و آن
صیغه مبالغه است.
این کلمه از اسماء حسنی است و مجموعا ۹۷ بار در قرآن مجید به کار رفته، فقط در پنج محل صفت قرآن و در یک محل صفت امر آمده، بقیّه همه درباره حکیم بودن خداوند سبحان است و آن پنج محل عبارت‌اند از:
(ذلِکَ نَتْلُوهُ عَلَیْکَ مِنَ الْآیاتِ وَ الذِّکْرِ الْحَکِیمِ) (اينها را كه بر تو مى‌خوانيم، از نشانه‌هاى حقّانيّت تو و يادآورى حكيمانه است.)
(یس)(وَالْقُرْآنِ الْحَکِیمِ) (يس.
سوگند به قرآن حكيم و استوار.)
و
آیه اوّل سوره یونس و
آیه دوّم سوره لقمان و
آیه چهارم سوره زخرف در
المیزان ذیل
آیه اوّل یس، حکمت را به معنی حقائق معارف و فروعات آن گرفته و گوید که: قرآن، حکیم است زیرا که
حکمت و حقائق معارف در آن مستقر است.
به نظر می‌آید که: قرآن مجید را در اطلاق این صفت یک شخص عاقل و محکم کار فرض کنیم همانطور که شخص را در اثر حکمت کردار و محکم‌کار بودنش حکیم می‌گوئیم؛ هکذا قرآن در تعالیم خود مثل یک شخص محکم‌کار است و اطلاق حکیم بر قرآن و یک شخص دانا بنا بر آنچه گفته شد یکسان است.
قرآن، حکیم است یعنی از روی تشخیص دستور می‌دهد و محکم‌کار و حکمت‌کردار است، و آن یک محل که حکیم وصف امر آمده این آیه است:
(فِیها یُفْرَقُ کُلُّ اَمْرٍ حَکِیمٍ) (در آن شب هر امرى بر اساس حكمت الهى تدبير مى‌گردد.)
می‌شود گفت: حکیم در این آیه به معنی مفعول و محکم کاری شده است معنی آیه چنین می‌شود: «در آن شب هر امری که از روی تشخیص و محکم کاری است از هم جدا می‌شوند.« در المیزان به قرینه «یُفْرَقُ» حکیم را بسیط و آنچه اجزائش مشخص نیست، معنی می‌کند
نظیر آنکه در آیه:
(اُحْکِمَتْ آیاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ) گفته شد.
این واژه در مجموع ۹۷ بار در قرآن کریم آمده است. ۵ بار وصف قرآن
و یک بار وصف امر
است.
به استثنای شش مورد فوق، کلمه حکیم ۹۱ بار وصف خداوند متعال آمده است مثل:
(اِنَّکَ اَنْتَ الْعَلِیمُ الْحَکِیمُ) (زيرا تويى كه دانا و حكيمى.)
(لا اِلهَ اِلَّا هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ) (معبودى جز خداوند توانا و حكيم، نيست.)
(وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ) (و خداوند دانا و حكيم است.)
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «حکیم»، ج۲، ص۱۶۴-۱۶۵.
