• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حَکیم (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





حَکیم (به فتح حاء) از واژگان قرآن کریم به معنای محکم‌کار، حکمت‌کردار و کسی که کار را از روی تشخیص و مصلحت انجام دهد.
این کلمه از اسماء حسنی است.
این واژه نود و هفت بار در قرآن کریم آمده است.
پنج بار وصف قرآن، یک بار وصف امر و بقیّه همه درباره حکیم بودن خداوند سبحان است.



حَکیم به معنی محکم‌کار، حکمت‌کردار و کسی که کار را از روی تشخیص و مصلحت انجام دهد.
در گذشته از جوهری نقل شد که حکیم کسی است کارها را محکم و استوار انجام دهد.
آن‌چه از طبرسی نقل شده: حکیم به معنی مانع از فساد است. عبارت دیگر محکم‌کار می‌باشد و آن صیغه مبالغه است.


به مواردی از حَکیم که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - الْحَکِیمِ‌ (آیه ۵۸ سوره آل عمران)

(ذلِکَ نَتْلُوهُ عَلَیْکَ مِنَ الْآیاتِ وَ الذِّکْرِ الْحَکِیمِ‌.)
(اين‌ها را كه بر تو مى‌خوانيم، از نشانه‌هاى حقّانيّت تو و يادآورى حكيمانه است.)


۲.۲ - الْحَکِیمِ‌ (آیه ۲ سوره یس)

(یس • وَالْقُرْآنِ‌ الْحَکِیمِ‌.)
(يس. سوگند به قرآن حكيم و استوار.)
در المیزان ذیل همین آیه، حکمت را به معنی حقایق معارف و فروعات آن گرفته و گوید که: قرآن، حکیم است زیرا که حکمت و حقائق معارف در آن مستقر است.
به نظر می‌آید که: قرآن مجید را در اطلاق این صفت یک شخص عاقل و محکم کار فرض کنیم همان‌طور که شخص را در اثر حکمت کردار و محکم‌کار بودنش حکیم می‌گوییم؛ هکذا قرآن در تعالیم خود مثل یک شخص محکم‌کار است و اطلاق حکیم بر قرآن و یک شخص دانا بنابر آن‌چه گفته شد یکسان است.


۲.۳ - الْحَکِیمِ‌ (آیه ۲ سوره لقمان)

(تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْحَكِيمِ.)
(اين آيات كتاب حكيم است كتابى پرمحتوا و استوار!)


۲.۴ - حَكِيمٌ (آیه ۴ سوره زخرف)

(وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ.)
(و اين قرآن در لوح محفوظ نزد ما والا و استوار است!)


۲.۵ - حَكِيمٍ (آیه ۴ سوره دخان)

(فِیها یُفْرَقُ کُلُّ اَمْرٍ حَکِیمٍ‌.)
«در آن شب هر امری که از روی تشخیص و محکم کاری است از هم جدا می‌شوند.»
قرآن، حکیم است یعنی از روی تشخیص دستور می‌دهد و محکم‌کار و حکمت‌کردار است و آن یک محل که حکیم وصف امر آمده این آیه است‌. می‌شود گفت: حکیم در این آیه به معنی مفعول و محکم کاری شده است. در المیزان به قرینه‌ «یُفْرَقُ» حکیم را بسیط و آن‌چه اجزایش مشخص نیست، معنی می‌کند.


۲.۶ - حَكِيمٍ (آیه ۱ سوره هود)

(الَر كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِن لَّدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ.)
(الر، اين كتابى است كه آياتش استوار گرديده؛ سپس هر مطلبى در جايگاه خود بيان شده و از نزد خداوند حكيم و آگاه نازل گرديده است.)


۲.۷ - الْحَکِیمُ‌ (آیه ۳۲ سوره بقره)

(اِنَّکَ اَنْتَ الْعَلِیمُ‌ الْحَکِیمُ‌.)
(زيرا تويى كه دانا و حكيمى.)


۲.۸ - الْحَکِیمُ‌ (آیه ۶ سوره آل عمران)

(لا اِلهَ اِلَّا هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ‌.)
(معبودى جز خداوند توانا و حكيم، نيست.)


۲.۹ - حَکیم (آیه ۲۶ سوره نساء)

(وَ اللَّهُ عَلِیمٌ‌ حَکِیمٌ‌.)
(و خداوند دانا و حكيم است.)



این واژه در مجموع ۹۷ بار در قرآن کریم آمده است.



۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۲، ص۱۶۴.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ط دار القلم، ص۲۴۸.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۶، ص۴۷.    
۴. جوهری، ابونصر، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة، ج۵، ص۱۹۰۱.    
۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۱۵۴.    
۶. آل عمران/سوره۳، آیه۵۸.    
۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۷.    
۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۳، ص۳۳۲.    
۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۳، ص۲۱۲.    
۱۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۴، ص۹۷.    
۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۷۶۱.    
۱۲. یس/سوره۳۶، آیه۱-۲.    
۱۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۴۰.    
۱۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۹۰.    
۱۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۶۲.    
۱۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۳۶۸.    
۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۶۵۰.    
۱۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۹۰.    
۱۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۶۲.    
۲۰. لقمان/سوره۳۱، آیه۲.    
۲۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۴۱۱.    
۲۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۳۱۳.    
۲۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۲۰۹.    
۲۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۹، ص۱۶۱.    
۲۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۴۹۰.    
۲۶. زخرف/سوره۴۳، آیه۴.    
۲۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۴۸۹.    
۲۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۱۲۳.    
۲۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۸۴.    
۳۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۱۸۳.    
۳۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۶۱.    
۳۲. دخان/سوره۴۴، آیه۴.    
۳۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۱۹۹-۲۰۰.    
۳۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۱۳۲.    
۳۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۲۸۹.    
۳۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۹۳.    
۳۷. طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۱۹۹-۲۰۰.    
۳۸. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، ج۱۸، ص۱۳۲.    
۳۹. هود/سوره۱۱، آیه۱.    
۴۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۲۲۱.    
۴۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۰، ص۲۰۲.    
۴۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۱۳۶.    
۴۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۲، ص۶.    
۴۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۲۱۴.    
۴۵. بقره/سوره۲، آیه۳۲.    
۴۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۶.    
۴۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۱۷۸.    
۴۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱، ص۱۱۵.    
۴۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱، ص۱۲۲.    
۵۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ص۱۸۳.    
۵۱. آل عمران/سوره۳، آیه۶.    
۵۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۰.    
۵۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۳، ص۱۹.    
۵۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۳، ص۱۴-۱۵.    
۵۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۳، ص۲۳۱.    
۵۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۶۹۸.    
۵۷. نساء/سوره۴، آیه۲۶.    
۵۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۸۲.    
۵۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۴، ص۴۴۸.    
۶۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۴، ص۲۸۱.    
۶۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۵، ص۱۱۰-۱۱۱.    
۶۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۵۷.    
۶۳. آل عمران/سوره۳، آیه۵۸.    
۶۴. یس/سوره۳۶، آیه۱-۲.    
۶۵. نساء/سوره۴، آیه۲۶.    
۶۶. آل عمران/سوره۳، آیه۶.    
۶۷. بقره/سوره۲، آیه۳۲.    
۶۸. هود/سوره۱۱، آیه۱.    
۶۹. لقمان/سوره۳۱، آیه۲.    
۷۰. زخرف/سوره۴۳، آیه۴.    
۷۱. دخان/سوره۴۴، آیه۴.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «حکیم»، ج۲، ص۱۶۴-۱۶۵.    






جعبه ابزار