حکم غنیمت (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
غنیمت گرفتن در
جنگ و استفاده از آن
جایز می‌باشد ولی غنیمت گرفتن از تازه
مسلمان به
اتهام مسلمان نبودن
حرام می‌باشد.
توجه به
حکم شرعی غنایم ضروری می‌باشد:
«واعلموا انما غنمتم من شیء فان لله خمسه وللرسول ولذی القربی والیتـمی‌والمسـکین وابن السبیل ان کنتم ءامنتم بالله وما انزلنا علی عبدنا یوم الفرقان یوم التقی الجمعان...؛
بدانید هرگونه غنیمتی به
دست آورید،
خمس آن برای
خدا، و برای
پیامبر، و برای
ذی‌القربی و
یتیمان و
مسکینان و واماندگان در
راه (از آنها) است، اگر به خدا و آنچه بر
بنده خود در
روز جدایی
حق از
باطل ، روز درگیری دو گروه (باایمان و بی‌ایمان) (روز
جنگ بدر) نازل کردیم،
ایمان آورده‌اید ...»
در آغاز این
سوره دیدیم که پاره‌ای از
مسلمانان بعد از
جنگ بدر بر سر تقسیم غنائم جنگی
مشاجره کردند و خداوند برای ریشه کن ساختن ماده
اختلاف غنائم را دربست در
اختیار پیامبر گذاشت تا هرگونه
صلاح می‌داند آن را مصرف کند و
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آنها را در میان جنگجویان به طور مساوی تقسیم کرد.
این
آیه در
حقیقت بازگشت به همان مسئله غنائم است به تناسب آیاتی که درباره
جهاد، قبل از این گفته شد، زیرا در چند آیه قبل اشارات مختلفی به موضوع جهاد گردید و از آنجا که جهاد غالبا با مسئله غنائم آمیخته است تناسب با ذکر حکم غنائم دارد (بلکه چنان که خواهیم گفت
قرآن در اینجا حکم را از مساله غنائم جنگی نیز فراتر برده و به همه در آمدها اشاره کرده است.)
در آغاز آیه می‌فرماید: بدانید هرگونه غنیمتی نصیب شما می‌شود یک پنجم آن، از آن
خدا و پیامبر و ذی القربی (
امامان اهل بیت) و یتیمان و مسکینان و واماندگان در
راه (از خاندان پیامبر) می‌باشد (و اعلموا انما غنمتم من شی ء فان لله خمسه و للرسول و لذی القربی و الیتامی و المساکین و ابن السبیل).
و برای تاکید اضافه می‌کند: که اگر شما به خدا و آنچه بر
بنده خود در (روز جنگ بدر) روز جدایی حق از باطل، روزی که دو گروه
مؤمن و
کافر در مقابل هم قرار گرفتند، نازل کردیم
ایمان آورده‌اید باید به این دستور
عمل کنید و در برابر آن
تسلیم باشید (ان کنتم آمنتم بالله و ما انزلنا علی عبدنا یوم الفرقان یوم التقی الجمعان).
در اینجا توجه به این نکته لازم است: با اینکه روی سخن در این آیه به
مؤمنان است، زیرا پیرامون غنائم جهاد اسلامی بحث می‌کند و معلوم است
مجاهد اسلامی مؤمن است، ولی با این حال می‌گوید: اگر ایمان به خدا و پیامبر آورده‌اید، اشاره به اینکه نه تنها ادعای ایمان نشانه ایمان نیست بلکه شرکت در میدان جهاد نیز ممکن است نشانه ایمان کامل نباشد و این عمل به خاطر اهداف دیگری انجام گیرد، مؤمن کامل کسی است که در برابر همه دستورات مخصوصا دستورات مالی تسلیم باشد و تبعیضی در میان برنامه‌های الهی قائل نگردد. و در پایان آیه اشاره به
قدرت نامحدود الهی کرده می‌گوید: و خدا بر همه چیز قادر است (و الله علی کل شی ء قدیر).
یعنی با اینکه در میدان بدر از هر نظر شما در
اقلیت قرار داشتید و
دشمن ظاهرا از هر نظر برتری چشمگیری داشت خداوند قادر توانا آنها را شکست داد و شما را یاری کرد تا پیروز شدید.
غنیمت گرفتن از تازه
مسلمان به
اتهام مسلمان نبودن
حرام است:
یـایها الذین ءامنوا اذا ضربتم فی سبیل الله فتبینوا ولا تقولوا لمن القی الیکم السلـم لست مؤمنـا تبتغون عرض الحیوة الدنیا فعند الله مغانم کثیرة کذلک کنتم من قبل فمن الله علیکم فتبینوا...؛
کلمه ضرب به معنای سیر در
زمین و
مسافرت است و اگر ضرب را مقید کرده به قید سبیل الله، برای این بود که بفهماند منظور از این
سفر خارج شدن از
خانه به منظور جهاد است. و کلمه تبین به معنای تمیز دادن و منظور از آن تمیز دادن
مؤمن از
کافر است به قرینه اینکه می‌فرماید: و به کسانی که در برابر شما القای
سلام می‌کنند نگوئید: تو
مؤمن نیستی، و مراد از القای سلام همان
تحیت سلام است که تحیت
اهل ایمان است ولی بعضی آیه را به صورت لمن القی الیکم السلم، به فتح لام خوانده‌اند که به این قرائت منظور سلام دادن نیست بلکه
تسلیم شدن و تقاضای
صلح است.
و مراد از اینکه فرمود: لست مؤمنا تبتغون عرض الحیاة الدنیا، به ابتغاء عرض حیاة دنیا به او مگویید تو مؤمن نیستی، این است که مسلمانان بخاطر اینکه مجاز باشند در جنگیدن و گرفتن غنیمت مساله مسلمان نبودن آنان را بهانه نکنند، می‌فرماید: چنین هدف پست و مادی را مجوز جنگیدن با آنان نسازید زیرا: فعند الله مغانم کثیرة، نزد خدا مغانم بسیار هست و کلمه: مغانم جمع مغنم است و مغنم به معنای غنیمت است می‌فرماید: غنیمت‌ها و فوائدی که نزد خدای تعالی است افضل از غنیمت‌های دنیایی است، برای اینکه هم بیشتر است و هم باقی و دائمی است، پس اگر شما طالب غنیمتید جا دارد غنیمت‌های الهی را مقدم بدارید و بر غنیمت‌های دنیایی ترجیح دهید.
غنیمت گرفتن از
دشمن در
جنگ و استفاده از آن
جایز می‌باشد:
«یسـلونک عن الانفال قل الانفال لله والرسول...؛
از تو درباره
انفال(غنایم، و هرگونه
مال بدون
مالک مشخص)
سؤال می‌کنند؛ بگو: انفال مخصوص
خدا و
پیامبر است ...»
در برخی شان نزول‌ها
آیه یاد شده مربوط به غنایم
جنگ بدر دانسته شده که
مسلمانان بر سر
مالکیت آن
اختلاف کردند. خداوند این
آیه را نازل کرد و به مسلمانان یاد آور شد که عملی که با حضور
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) صورت گرفته، جایز و امضا شده است.
«واذکروا اذ انتم قلیل مستضعفون فی الارض تخافون ان یتخطفکم الناس فـاوکم وایدکم بنصره ورزقکم من الطیبـت...؛
و به خاطر بیاورید هنگامی را که شما در روی
زمین، گروهی کوچک و اندک و زبون بودید؛ آنچنان که می‌ترسیدید مردم شما را بربایند! ولی او شما را پناه داد؛ و با یاری خود
تقویت کرد؛ و از روزی‌های پاکیزه بهره‌مند ساخت ...»
مقصود از «رزقکم من الطیبات» در
آیه غنایم است که برای
مسلمانان پاک و
حلال شده است.
«واعلموا انما غنمتم من شیء فان لله خمسه وللرسول ولذی القربی والیتـمی‌والمسـکین وابن السبیل ان کنتم ءامنتم بالله وما انزلنا علی عبدنا یوم الفرقان یوم التقی الجمعان...؛
بدانید هرگونه غنیمتی به
دست آورید،
خمس آن برای خدا، و برای
پیامبر، و برای ذی‌القربی و یتیمان و مسکینان و واماندگان در
راه (از آنها) است، اگر به خدا و آنچه بر
بنده خود در
روز جدایی
حق از
باطل ، روز درگیری دو گروه (باایمان و بی‌ایمان) (روز جنگ بدر) نازل کردیم،
ایمان آورده‌اید ...»
«فکلوا مما غنمتم حلـلا طیبا...؛
از آنچه به غنیمت گرفته‌اید،
حلال و پاکیزه بخورید؛ و از خدا بپرهیزید؛ خداوند آمرزنده و مهربان است!»
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حکم غنیمت».
