حکم غسل (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
غسل در
اصطلاح فقهی سیلان آب بر روی تمام
بدن با
نیت مخصوص است.
غَسل به فتح اول بر وزن فلس
مصدر به معنای شستن است
و غُسل به ضم اول
اسم مصدر غَسل و به معنای سیلان آب بر روی مطلق شی است؛
مصطفوی در
التحقیق گوید: غسل به معنای تطهیر تنظیف شی‌ء بواسطه آب است
و در اصطلاح سیلان آب بر روی تمام
بدن با
نیت مخصوص است. در قاموس گوید: آن بفتح اول مصدر و بضمّ آن اسم است (از اغتسال) .
وجوب غسل جنابت، برای اقامه
نماز:
• «یـایها الذین ءامنوا لا تقربوا الصلوة وانتم سکـری حتی تعلموا ما تقولون ولا جنبـا الا عابری سبیل حتی تغتسلوا...؛
اى كسانى كه
ایمان آورده‌اید، در حالى كه مستید به نماز نزدیك نشوید تا آن گاه كه (
مستی زایل شود و) بدانید چه مى‌گویید؛ و نیز در حال
جنابت (به نماز نزدیك نگردید) تا غسل كنید مگر در حال
مسافرت (كه آب نیابید) و نیز در حال جنابت به
مسجد نزدیك نشوید تا وقتى كه غسل كنید مگر آنكه رهگذر باشید، و اگر مریض یا در سفر بودید در حالى كه یكى از شما از قضاى حاجت آمده یا با زنان همبستر شده و آبى نیافتید (یا از استعمالش معذور بودید) پس
خاک پاكیزه‌اى بجویید و (پس از زدن دو دست بر آن) صورت‌ها و دست‌هایتان را
مسح كنید، كه به راستى خداوند بخشنده و بسیار آمرزنده است.»
• «یـایها الذین ءامنوا اذا قمتم الی الصلوة فاغسلوا وجوهکم وایدیکم الی المرافق وامسحوا برءوسکم وارجلکم الی الکعبین وان کنتم جنبـا فاطهروا...؛
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، چون براى نماز برخیزید (و
وضو نداشتید) پس صورت‌ها و دست‌هایتان را تا
آرنج بشویید، و بر سرتان و روى پاهاتان تا برآمدگى روى هر دو پا مسح كنید، و اگر جنب بودید شستشو نمایید (غسل كنید)، و اگر بیمار یا در سفر بودید و حال آنكه یكى از شما از قضاى حاجت آمده یا با زنان همبستر شده و آبى نیافتید، پس به سراغ خاكى پاك روید و از آن خاك (پس از آنكه كف هر دو دست بر آن زدید) به صورت و دست‌هایتان بكشید (
تیمم كنید).
خداوند هرگز نمى‌خواهد براى شما مشقت درست كند و لكن مى‌خواهد شما را پاك نماید و
نعمت خود را بر شما تمام سازد، شاید سپاس گزارید.»
لزوم جستجو برای یافتن
آب، جهت
وضو و غسل:
• «یـایها الذین ءامنوا لا تقربوا الصلوة وانتم سکـری حتی تعلموا ما تقولون ولا جنبـا الا عابری سبیل حتی تغتسلوا وان کنتم مرضی او علی سفر او جاء احد منکم من الغائط او لـمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم...؛
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، در حالى كه مستید به نماز نزدیك نشوید تا آن گاه كه (مستى زایل شود و) بدانید چه مى‌گویید؛ و نیز در حال جنابت (به نماز نزدیك نگردید) تا غسل كنید مگر در حال مسافرت (كه آب نیابید) و نیز در حال جنابت به مسجد نزدیك نشوید تا وقتى كه غسل كنید مگر آنكه رهگذر باشید، و اگر مریض یا در سفر بودید در حالى كه یكى از شما از قضاى حاجت آمده یا با زنان همبستر شده و آبى نیافتید (یا از استعمالش معذور بودید) پس خاك پاكیزه‌اى بجویید و (پس از زدن دو
دست بر آن) صورت‌ها و دست‌هایتان را مسح كنید، كه به راستى خداوند بخشنده و بسیار آمرزنده است.»«فلم تجدوا» ظهور دارد که برای تهیه آب باید تلاش کرد.
• «یـایها الذین ءامنوا اذا قمتم الی الصلوة فاغسلوا وجوهکم وایدیکم الی المرافق وامسحوا برءوسکم وارجلکم الی الکعبین وان کنتم جنبـا فاطهروا وان کنتم مرضی او علی سفر اوجاء احد منکم من الغائط او لـمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم منه...؛
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، چون براى نماز برخیزید (و
وضو نداشتید) پس صورت‌ها و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید، و بر سرتان و روى پاهاتان تا برآمدگى روى هر دو پا مسح كنید، و اگر جنب بودید شستشو نمایید (غسل كنید)، و اگر بیمار یا در سفر بودید و حال آنكه یكى از شما از قضاى حاجت آمده یا با زنان همبستر شده و آبى نیافتید، پس به سراغ خاكى پاك روید و از آن خاك (پس از آنكه كف هر دو دست بر آن زدید) به صورت و دست‌هایتان بكشید (تیمم كنید). خداوند هرگز نمى‌خواهد براى شما
مشقت درست كند و لكن مى‌خواهد شما را پاك نماید و نعمت خود را بر شما تمام سازد، شاید سپاس گزارید.»
غسل حیض، پس از پاک شدن، موجب
حلیت آمیزش:
• «ویسـلونک عن المحیض قل هو اذی فاعتزلوا النساء فی المحیض ولا تقربوهن حتی یطهرن فاذا تطهرن فاتوهن من حیث امرکم الله...؛
و از تو درباره
عادت زنانه مى‌پرسند، بگو: آن نوعى
آزار و ناراحتى است. پس از (آمیزش با) زنان در زمان عادت كناره گیرى نمایید و تا پاك نشوند به آنها نزدیك نشوید و چون (از عادت) پاك شدند (یا غسل كردند) از همان جا كه خدا دستور داده با آنان آمیزش نمایید، همانا خداوند كسانى را كه زود و زیاد توبه مى‌كنند و كسانى را كه كوشا در پاكى‌اند دوست دارد.»«تطهرن» به غسل نیز
تفسیر شده است.
جماع، از موجبات غسل:
• «یـایها الذین ءامنوا لا تقربوا الصلوة وانتم سکـری حتی تعلموا ما تقولون ولا جنبـا الا عابری سبیل حتی تغتسلوا...؛ او لـمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم...؛
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، در حالى كه مستید به نماز نزدیك نشوید تا آن گاه كه (مستى زایل شود و) بدانید چه مى‌گویید؛ و نیز در حال جنابت (به نماز نزدیك نگردید) تا غسل كنید مگر در حال مسافرت (كه آب نیابید) و نیز در حال جنابت به مسجد نزدیك نشوید تا وقتى كه غسل كنید مگر آنكه رهگذر باشید، و اگر مریض یا در سفر بودید در حالى كه یكى از شما از قضاى حاجت آمده یا با زنان همبستر شده و آبى نیافتید (یا از استعمالش معذور بودید) پس خاك پاكیزه‌اى بجویید و (پس از زدن دو دست بر آن) صورت‌ها و دست‌هایتان را مسح كنید، كه به راستى خداوند بخشنده و بسیار آمرزنده است.»
امام صادق (علیه‌السّلام) «لامستم النساء» را به جماع تفسیر فرمودند و برداشت مزبور فوق بر همین اساس است.
• «یـایها الذین ءامنوا اذا قمتم الی الصلوة فاغسلوا وجوهکم وایدیکم الی المرافق وامسحوا برءوسکم وارجلکم الی الکعبین وان کنتم جنبـا فاطهروا... او لـمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم منه...؛
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، چون براى نماز برخیزید (و
وضو نداشتید) پس صورت‌ها و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید، و بر سرتان و روى پاهاتان تا برآمدگى روى هر دو پا مسح كنید، و اگر جنب بودید شستشو نمایید (غسل كنید)، و اگر بیمار یا در سفر بودید و حال آنكه یكى از شما از قضاى حاجت آمده یا با زنان همبستر شده و آبى نیافتید، پس به سراغ خاكى پاك روید و از آن خاك (پس از آنكه كف هر دو دست بر آن زدید) به صورت و دست‌هایتان بكشید (تیمم كنید). خداوند هرگز نمى‌خواهد براى شما مشقت درست كند و لكن مى‌خواهد شما را پاك نماید و نعمت خود را بر شما تمام سازد، شاید سپاس گزارید.»
غسل، برطرف کننده جنابت:
• «یـایها الذین ءامنوا لا تقربوا الصلوة وانتم سکـری حتی تعلموا ما تقولون ولا جنبـا الا عابری سبیل حتی تغتسلوا...؛
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، در حالى كه مستید به نماز نزدیك نشوید تا آن گاه كه (مستى زایل شود و) بدانید چه مى‌گویید؛ و نیز در حال جنابت (به نماز نزدیك نگردید) تا غسل كنید مگر در حال مسافرت (كه آب نیابید) و نیز در حال جنابت به مسجد نزدیك نشوید تا وقتى كه غسل كنید مگر آنكه رهگذر باشید، و اگر مریض یا در سفر بودید در حالى كه یكى از شما از قضاى حاجت آمده یا با زنان همبستر شده و آبى نیافتید (یا از استعمالش معذور بودید) پس خاك پاكیزه‌اى بجویید و (پس از زدن دو دست بر آن) صورت‌ها و دست‌هایتان را مسح كنید، كه به راستى خداوند بخشنده و بسیار آمرزنده است.»
• «یـایها الذین ءامنوا... وان کنتم جنبـا فاطهروا...؛
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، چون براى نماز برخیزید (و
وضو نداشتید) پس صورت‌ها و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید، و بر سرتان و روى پاهاتان تا برآمدگى روى هر دو پا مسح كنید، و اگر جنب بودید شستشو نمایید (غسل كنید)، و اگر بیمار یا در سفر بودید و حال آنكه یكى از شما از قضاى حاجت آمده یا با زنان همبستر شده و آبى نیافتید، پس به سراغ خاكى پاك روید و از آن خاك (پس از آنكه كف هر دو دست بر آن زدید) به صورت و دست‌هایتان بكشید (تیمم كنید). خداوند هرگز نمى‌خواهد براى شما مشقت درست كند و لكن مى‌خواهد شما را پاك نماید و نعمت خود را بر شما تمام سازد، شاید سپاس گزارید.»
غسل جنابت، مکفی از
وضو:
• «یـایها الذین ءامنوا لا تقربوا الصلوة وانتم سکـری حتی تعلموا ما تقولون ولا جنبـا الا عابری سبیل حتی تغتسلوا...؛
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، در حالى كه مستید به نماز نزدیك نشوید تا آن گاه كه (مستى زایل شود و) بدانید چه مى‌گویید؛ و نیز در حال جنابت (به نماز نزدیك نگردید) تا غسل كنید مگر در حال مسافرت (كه
آب نیابید) و نیز در حال جنابت به مسجد نزدیك نشوید تا وقتى كه غسل كنید مگر آنكه رهگذر باشید، و اگر مریض یا در سفر بودید در حالى كه یكى از شما از قضاى حاجت آمده یا با زنان همبستر شده و آبى نیافتید (یا از استعمالش معذور بودید) پس خاك پاكیزه‌اى بجویید و (پس از زدن دو دست بر آن) صورت‌ها و دست‌هایتان را
مسح كنید، كه به راستى خداوند بخشنده و بسیار آمرزنده است.»
آیه یاد شده بر کفایت غسل از
وضو دلالت دارد، گرچه آیه ۶ سوره مائده اظهر است.
• «یـایها الذین ءامنوا اذا قمتم الی الصلوة فاغسلوا وجوهکم وایدیکم الی المرافق وامسحوا برءوسکم وارجلکم الی الکعبین وان کنتم جنبـا فاطهروا...؛
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، چون براى
نماز برخیزید (و
وضو نداشتید) پس صورت‌ها و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید، و بر سرتان و روى پاهاتان تا برآمدگى روى هر دو پا مسح كنید، و اگر جنب بودید شستشو نمایید (غسل كنید)، و اگر بیمار یا در سفر بودید و حال آنكه یكى از شما از قضاى حاجت آمده یا با زنان همبستر شده و آبى نیافتید، پس به سراغ خاكى پاك روید و از آن خاك (پس از آنكه كف هر دو دست بر آن زدید) به صورت و دست‌هایتان بكشید (تیمم كنید). خداوند هرگز نمى‌خواهد براى شما مشقت درست كند و لكن مى‌خواهد شما را پاك نماید و نعمت خود را بر شما تمام سازد، شاید سپاس گزارید.»
ضرورت شستن تمام بدن، در غسل:
• «یـایها الذین ءامنوا لا تقربوا الصلوة وانتم سکـری حتی تعلموا ما تقولون ولا جنبـا الا عابری سبیل حتی تغتسلوا...؛
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، در حالى كه مستید به نماز نزدیك نشوید تا آن گاه كه (مستى زایل شود و) بدانید چه مى‌گویید؛ و نیز در حال جنابت (به نماز نزدیك نگردید) تا غسل كنید مگر در حال مسافرت (كه آب نیابید) و نیز در حال جنابت به مسجد نزدیك نشوید تا وقتى كه غسل كنید مگر آنكه رهگذر باشید، و اگر مریض یا در سفر بودید در حالى كه یكى از شما از قضاى حاجت آمده یا با زنان همبستر شده و آبى نیافتید (یا از استعمالش معذور بودید) پس خاك پاكیزه‌اى بجویید و (پس از زدن دو دست بر آن) صورت‌ها و دست‌هایتان را مسح كنید، كه به راستى خداوند بخشنده و بسیار آمرزنده است.» از اینکه در
وضو و تیمم مقدار مشخص شده و در غسل مطلق آمده است، مطلب مذکور استفاده شده است. برخی از مفسران نیز نوشته‌اند: غسل فراگرفتن آب به تمام بدن است.
• «یـایها الذین ءامنوا اذا قمتم الی الصلوة فاغسلوا وجوهکم وایدیکم الی المرافق وامسحوا برءوسکم وارجلکم الی الکعبین وان کنتم جنبـا فاطهروا...؛
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، چون براى نماز برخیزید (و
وضو نداشتید) پس صورت‌ها و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید، و بر سرتان و روى پاهاتان تا برآمدگى روى هر دو پا مسح كنید، و اگر جنب بودید شستشو نمایید (غسل كنید)، و اگر بیمار یا در سفر بودید و حال آنكه یكى از شما از قضاى حاجت آمده یا با زنان همبستر شده و آبى نیافتید، پس به سراغ خاكى پاك روید و از آن خاك (پس از آنكه كف هر دو دست بر آن زدید) به صورت و دست‌هایتان بكشید (تیمم كنید). خداوند هرگز نمى‌خواهد براى شما مشقت درست كند و لكن مى‌خواهد شما را پاك نماید و نعمت خود را بر شما تمام سازد، شاید سپاس گزارید.»
در صورت نیافتن آب و یا ضرر داشتن آب باید به جای غسل تیمم نمود.
تیمم، جانشین غسل، در صورت یافت نشدن آب:
• «یـایها الذین ءامنوا لا تقربوا الصلوة وانتم سکـری حتی تعلموا ما تقولون ولا جنبـا الا عابری سبیل حتی تغتسلوا...؛ او لـمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم...؛
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، در حالى كه مستید به نماز نزدیك نشوید تا آن گاه كه (مستى زایل شود و) بدانید چه مى‌گویید؛ و نیز در حال جنابت (به نماز نزدیك نگردید) تا غسل كنید مگر در حال مسافرت (كه آب نیابید) و نیز در حال جنابت به مسجد نزدیك نشوید تا وقتى كه غسل كنید مگر آنكه رهگذر باشید، و اگر مریض یا در سفر بودید در حالى كه یكى از شما از قضاى حاجت آمده یا با زنان همبستر شده و آبى نیافتید (یا از استعمالش معذور بودید) پس خاك پاكیزه‌اى بجویید و (پس از زدن دو دست بر آن) صورت‌ها و دست‌هایتان را مسح كنید، كه به راستى خداوند بخشنده و بسیار آمرزنده است.»
• «یـایها الذین ءامنوا اذا قمتم الی الصلوة فاغسلوا وجوهکم وایدیکم الی المرافق وامسحوا برءوسکم وارجلکم الی الکعبین وان کنتم جنبـا فاطهروا...؛ او لـمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم منه...؛
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، چون براى نماز برخیزید (و
وضو نداشتید) پس صورت‌ها و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید، و بر سرتان و روى پاهاتان تا برآمدگى روى هر دو پا مسح كنید، و اگر جنب بودید شستشو نمایید (غسل كنید)، و اگر بیمار یا در سفر بودید و حال آنكه یكى از شما از قضاى حاجت آمده یا با زنان همبستر شده و آبى نیافتید، پس به سراغ خاكى پاك روید و از آن خاك (پس از آنكه كف هر دو دست بر آن زدید) به صورت و دست‌هایتان بكشید (تیمم كنید). خداوند هرگز نمى‌خواهد براى شما مشقت درست كند و لكن مى‌خواهد شما را پاك نماید و
نعمت خود را بر شما تمام سازد، شاید سپاس گزارید.»
تیمم، جانشین غسل، در صورت ضرر داشتن آب:
• «یـایها الذین ءامنوا لا تقربوا الصلوة وانتم سکـری حتی تعلموا ما تقولون ولا جنبـا الا عابری سبیل حتی تغتسلوا وان کنتم مرضی...؛ او لـمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم...؛
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، در حالى كه مستید به نماز نزدیك نشوید تا آن گاه كه (مستى زایل شود و) بدانید چه مى‌گویید؛ و نیز در حال جنابت (به نماز نزدیك نگردید) تا غسل كنید مگر در حال
مسافرت (كه آب نیابید) و نیز در حال جنابت به مسجد نزدیك نشوید تا وقتى كه غسل كنید مگر آنكه رهگذر باشید، و اگر مریض یا در سفر بودید در حالى كه یكى از شما از قضاى حاجت آمده یا با زنان همبستر شده و آبى نیافتید (یا از استعمالش معذور بودید) پس خاك پاكیزه‌اى بجویید و (پس از زدن دو دست بر آن) صورت‌ها و دست‌هایتان را مسح كنید، كه به راستى خداوند بخشنده و بسیار آمرزنده است.»
• «یـایها الذین ءامنوا اذا قمتم الی الصلوة فاغسلوا وجوهکم وایدیکم الی المرافق وامسحوا برءوسکم وارجلکم الی الکعبین وان کنتم جنبـا فاطهروا وان کنتم مرضی...؛ او لـمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم منه...؛
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، چون براى نماز برخیزید (و
وضو نداشتید) پس صورت‌ها و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید، و بر سرتان و روى پاهاتان تا برآمدگى روى هر دو پا مسح كنید، و اگر
جنب بودید شستشو نمایید (غسل كنید)، و اگر بیمار یا در سفر بودید و حال آنكه یكى از شما از قضاى حاجت آمده یا با زنان همبستر شده و آبى نیافتید، پس به سراغ خاكى پاك روید و از آن خاك (پس از آنكه كف هر دو دست بر آن زدید) به صورت و دست‌هایتان بكشید (تیمم كنید). خداوند هرگز نمى‌خواهد براى شما مشقت درست كند و لكن مى‌خواهد شما را پاك نماید و
نعمت خود را بر شما تمام سازد، شاید سپاس گزارید.»
غسل در هوای سرد با وجود خطر جانی، در
حکم خودکشی و ممنوع در
شرع:
• «... ولا تقتلوا انفسکم ان الله کان بکم رحیما؛
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، اموال یكدیگر را در میان خود به
باطل (از راه نامشروع) مخورید مگر آنكه تجارتى از روى رضایت میان شما انجام یابد، و خودكشى نكنید و همدیگر را نكشید، و خود را به
هلاکت گناه نیفكنید كه همانا خداوند همواره به شما مهربان است.»
رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در پاسخ
سؤال از
وضو و غسل در هوای سرد با وجود خطر جانی فرمود: «و لاتقتلوا انفسکم...؛»
باطل بودن غسل، در حال مستی:
• «یـایها الذین ءامنوا لا تقربوا الصلوة وانتم سکـری حتی تعلموا ما تقولون ولا جنبـا الا عابری سبیل حتی تغتسلوا وان کنتم مرضی او علی سفر او جاء احد منکم من الغائط او لـمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیدا طیبـا فامسحوا بوجوهکم وایدیکم ان الله کان عفوا غفورا؛
اى كسانى كه ایمان آورده‌اید، در حالى كه مستید به نماز نزدیك نشوید تا آن گاه كه (مستى زایل شود و) بدانید چه مى‌گویید؛ و نیز در حال جنابت (به نماز نزدیك نگردید) تا غسل كنید مگر در حال مسافرت (كه آب نیابید) و نیز در حال جنابت به مسجد نزدیك نشوید تا وقتى كه غسل كنید مگر آنكه رهگذر باشید، و اگر مریض یا در سفر بودید در حالى كه یكى از شما از قضاى حاجت آمده یا با زنان همبستر شده و آبى نیافتید (یا از استعمالش معذور بودید) پس خاك پاكیزه‌اى بجویید و (پس از زدن دو دست بر آن) صورت‌ها و دست‌هایتان را مسح كنید، كه به راستى خداوند بخشنده و بسیار آمرزنده است.»
نهی از نزدیک شدن به نماز می‌تواند اشاره به
بطلان وضو،
غسل و
تیمم باشد، چون که نزدیک شدن به نماز با آنها تحقق می‌یابد.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حکم غسل».
