حَشْر (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَشْر (به فتح حاء و سکون شین) از
واژگان قرآن کریم به معنای جمع کردن است.
مشتقات
حَشْر که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
حَشْر (به فتح حاء و سکون شین) به معناى جمع آورى؛
حُشِر (به ضم حاء و کسر شین) به معنای جمع كردن مردم و فرستادنشان به دنبال كار؛
تُحْشَرُون (به ضم تاء، سکون حاء و فتح شین) به معنای اخراج توام با جمع کردن و قيامت؛
حُشِرَت (به ضم حاء، کسر شین و فتح راء) به معنای جمع شدن وحوش (مقدمه قیامت)؛
یُحْشَرُون (به ضم یاء، سکون حاء و فتح شین) به معنای محشور شدن همه جنبدگان؛
لِاَوَّلِ الْحَشْرِ (به فتح حاء و سکون شین) به معنای اخراج و راندن معنای کنایه‌ای جمع کردن؛
حاشِرِین (به کسر شین و راء) به معنای گرد آورندگان است.
حَشْر به معنی جمع کردن است.
حاشِرین به معنای گرد آورندگان است.
به مواردی از
حَشْر که در
قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(ذلِکَ حَشْرٌ عَلَیْنا یَسِیرٌ) «آن جمع کردنی است که بر ما آسان است.»
در
مجمع البیان ذیل آیه‌ی ۲۰۳ از
بقره گفته:
حشر گرد آوردن قوم است به یک مکان...
اصل باب از جمع شدن است.
در
اقرب الموارد هست:
«حَشَرَ النَّاسَ: جَمَعَهُمْ» آیات
قرآن مجید در این معنی به کار رفته است.
«برای
سلیمان (علیه‌السّلام) لشگریانش از
جن و
انس و پرنده جمع شدند.»
(وَلَئِنْ مُتُّمْ اَوْ قُتِلْتُمْ لَاِلَی اللَّهِ تُحْشَرُونَ) «اگر مردید یا کشته شدید به سوی
خدا جمع می‌شوید.»
راغب آن را اخراج معنی کرده گوید:
حشر بیرون کردن جماعت از مقرّ آن‌هاست به
جنگ و نحو آن.
ولی قول مجمع البیان با آیات
قرآن بهتر می‌سازد و اگر اخراج معنی شود شاید برای آن است که اخراج توام با جمع کردن است.
(وَاتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا اَنَّکُمْ اِلَیْهِ تُحْشَرُونَ) (و از مخالفت فرمان خدا بپرهيزيد و بدانيد شمابه سوى او
محشور خواهيد شد!)
بهتر است
(تُحْشَرُونَ) در این آیه و نحو آن به معنای حال گرفته شود یعنی الآن به سوی خدا جمع می‌شوید و در این صورت مراد از آن، جمع شدن در عالم
مرگ و یا مطلق است زیرا مردم از حین آفریده شدن به تدریج در حال جمع شدن به سوی
پروردگارند.
«آن‌گاه که وحوش جمع گردند.»
ممکن است آیه راجع به مقدمات
قیامت و ابتدای فنای عالم باشد و ممکن است مراد از آن جمع شدن در قیامت باشد. در این صورت آیا برای وحوش
حشر و نشر و حساب و کتابی هست؟
(هيچ جنبنده‌اى در زمين و هيچ پرنده‌اى كه با دو بال خود پرواز مى‌كند، نيست مگر اين‌كه امّت‌هايى همانند شما هستند. ما هيچ چيز را در اين كتاب، فروگذار نكرديم؛ سپس همگى به سوى پروردگارشان
محشور مى‌گردند.)
این آیه از آیه ما قبل اعمّ است و تمام جنبندگان و پرندگان را
امّت و دارای نظام خوانده و در آخر گوید: سپس به سوی پروردگار خویش
محشور و جمع می‌شوند. در ذیل دو آیه فوق در تفاسیر
شیعه و
اهل سنت روایات و مطالبی نقل شده که حاکی از
حشر حیوانات و غیره است و مرحوم
مجلسی در ج۷
بحار ص۳۵۳ تا ۳۷۷ طبع جدید
آیات و روایات آن را نقل کرده است.
ناگفته نماند اثبات و ردّ این مطلب، تحقیق و وقت بیشتر لازم دارد و علم آن در نزد خدا است و حقیقت امر هر چه باشد مورد تسلیم و قبول است.
«او کسی است که کفّار
اهل کتاب را برای اوّلین راندن، بیرون کرد.»
این
حشر درباره اخراج طائفه‌ای از
یهود از اطراف
مدینه است. اخراج و راندن معنای کنایه‌ای جمع کردن و لازم آن است. در اقرب الموارد آمده است:
«حَشَرَ الْجَمْعَ: اَخْرَجَهُ مِنْ مَکَانٍ اِلَی آخَرَ». (
فرعون از اين ماجرا آگاه شد و مأموران گردآورى نيرو را به شهرها فرستاد،)
حَاشِرِینَ به معنای گرد آورندگان است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «حشر»، ج۲، ص۱۴۴-۱۴۶.
