سوره حاقه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سوره حاقّه یکی از سوره‌های
قرآن کریم است. از آن به مناسبت در باب
صلات سخن رفته است.
حاقّه (الحاقّه)، سوره، شصت و نهمین
سوره قرآن کریم در ترتیب
مصحف است.
این سوره پس از
سوره مُلک و پیش از
سوره معارج نازل شده و در ترتیب نزول به آن رقم‌های ۶۶ تا ۷۷ داده شده است.
سوره حاقّه دارای ۵۲
آیه است و در برخی کلمات آن اختلاف
قرائت وجود دارد.
این سوره را از آن رو حاقّه نامیده‌اند که در هر سه آیه نخستین آن یک بار
واژه الحاقّه آمده، که یکی از نامهای
روز قیامت است.
سبب این تکرار و پرسش را، که مانند آغاز
سوره قارعه است، تعظیم قیامت و بیم دادن از آن دانسته‌اند.
الحاقّه که فقط در این سوره به‌کار رفته به معنای روزی است که وقوع آن
حقیقت دارد یا در آن حقیقتِ هر امری آشکار می‌شود.
دو نام دیگر قیامت، یعنی القارعه و
الواقعه، نیز در این سوره به‌کار رفته است.
این سوره را سلسله و واعیه نیز خوانده‌اند.
مفسران، به اتفاق، این سوره را مکّی دانسته‌اند.
سیاق آیات آن نیز این نظر را تأیید می‌کند.
غرض اصلی سوره حاقّه را می‌توان اثبات حقانیت وقوع قیامت و
تهدید تکذیب‌کنندگان آن دانست.
این سوره از سه بخش اصلی تشکیل شده است.
بخش نخست (آیات ۱ـ۱۲) به اجمال
داستان اقوام پیشین همچون
عاد،
ثمود،
مؤتفکات (سرزمین ق
وم لوط مؤتفکه) و نیز
فرعون، که به تکذیب پیامبران پرداختند، و نیز عذاب نازل شده بر آنان را بیان می‌کند و مصون ماندن مردمی را که به نوح
ایمان آوردند و با او در کشتی نشستند، یادآور می‌شود.
در بخش دوم (آیات ۱۳ـ۳۷) اوضاع قیامت و چگونگی تقسیم مردمان به
اصحاب یمین (آنان که نامه اعمالشان را به دست راستشان می‌دهند) و
اصحاب شمال (آنان که نامه اعمالشان را به دست چپشان می‌دهند) و احوال هریک از این دو گروه و شعف و سرور و فرجام خوش اصحاب یمین و حسرت و افسوس و سرانجام سخت و عذاب دردناک اصحاب شمال تشریح می‌شود.
بخش پایانی سوره (آیات ۳۸ـ۵۲) با سوگندهای عظیم و تأکید فراوان به اثبات حقانیت
قرآن و تصدیق رسالت و دعوت پیامبر اکرم و برائت ایشان از نسبتهای ناروایی چون شاعری و کاهنی می‌پردازد.
نکته دیگر سوره در آیات ۴۴ تا ۴۷ آمده است که طبق آن، پیامبر هرگز چیزی را به
دروغ به
خدا نسبت نمی‌دهد؛ زیرا اگر چنین کند، خدا او را خوار و رسوا خواهد کرد.
همچنین به استناد این آیات گفته شده است اگر کسی به‌دروغ ادعای
نبوت کند و به گونه‌ای ادعای خود را ارائه نماید که مردم نتوانند دروغ‌گویی او را تشخیص دهند، خداوند حتمآ این فرد را با عذاب و هلاک رسوا می‌سازد.
دو آیه پایانی سوره با اندک اختلاف واژگانی، در پایان
سوره واقعه نیز آمده است، با این تفاوت که در آیات پایانی این سوره سخن از قرآن کریم و عظمت آن است ولی در سوره واقعه از احوال نیکوکاران و بدکاران در روز رستاخیز سخن به میان آمده است.
در بخشی از آیه هفدهم از حاملان هشت گانه عرش پروردگار یاد شده و در تفسیر آن، اولا در احادیث یادآوری گردیده که
عرش عبارت از علم است و ثانیآ طبق یک حدیث، تنها هشت نفر متحمل
علم الهی شده‌اند؛ آنان چهار تن از اولین (
نوح،
ابراهیم،
موسی و
عیسی علیهم‌السلام) و چهار تن از آخرین
بوده‌اند.
بخشی از آیه دوازدهم «وَتَعِیها اُذنٌ واعیةٌ»، براساس برخی روایات، در شأن
حضرت علی علیه‌السلام نازل شده است، زیرا پیامبر اکرم پیش از نزول آن در حدیثی حضرت علی را «اُذُن واعیه» (گوشِ فراگیرنده) دانش خود خوانده است.
بسیار
تلاوت کردن این سوره در نمازهاى
واجب و
مستحب،
استحباب دارد.
قرائت این سوره در نمازهای روزانه توصیه شده و برای قرائت آن، به‌طور کلی، نیز فضیلت و
ثواب روایت شده است «کسی که سوره حاقّه را بخواند،
خداوند به روز
رستاخیز حساب او را آسان می‌کند».
(۱) ابن‌جزری، النشر فی القراءات العشر، چاپ علی‌محمد ضباع، مصر (۱۹۴۰)، چاپ افست تهران.
(۲) ابن‌عاشور (محمدطاهربن محمد)، تفسیرالتحریر و التنویر، تونس ۱۹۸۴.
(۳) عبیداللّه‌بن عبداللّه حسکانی، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، چاپ محمدباقر محمودی، تهران ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
(۴) عبدعلی‌بن جمعه حویزی، تفسیر نورالثقلین، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم ۱۳۷۰ش.
(۵) عثمان‌بن سعید دانی، کتاب‌التیسیر فی‌القراءات السبع، چاپ اوتو پرتسل، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۵.
(۶) محمود رامیار، تاریخ قرآن، تهران ۱۳۶۲ش.
(۷) محمدبن بهادر زرکشی، البرهان فی علوم‌القرآن، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(۸) جعفر سبحانی، الأقسام فی القرآن الکریم، قم ۱۴۲۰.
(۹) عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، الاتقان فی علوم‌القرآن، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، (قاهره ۱۹۶۷)، چاپ افست قم ۱۳۶۳ش.
(۱۰) طباطبائی، المیزان.
(۱۱) طبرسی، مجمع البیان.
(۱۲) محمدبن عمر فخررازی، التفسیرالکبیر، او، مفاتیح‌الغیب، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
(۱۳) محمدبن یعقوب فیروزآبادی، بصائر ذوی‌التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، ج۱، چاپ محمدعلی نجار، قاهره ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
(۱۴) محمدبن شاه مرتضی فیض کاشانی، تفسیرالصافی، چاپ حسین اعلمی، تهران ۱۴۱۶.
(۱۵) محمدبن احمد قرطبی، الجامع‌لاحکام القرآن، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
(۱۶) علی‌بن ابراهیم قمی، تفسیرالقمی، چاپ طیب موسوی جزائری، قم ۱۴۰۴.
(۱۷) مقدمتان فی علوم‌القرآن، چاپ آرتور جفری و عبداللّه اسماعیل صاوی، قاهره: مکتبةالخانجی، ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
(۱۸) علی‌بن احمد واحدی نیشابوری، اسباب النزول، قاهره ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص۱۹۸. دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حاقه»، شماره۵۷۲۲.
