تَفْضیل اِنْسان (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تَفْضیل اِنْسان به معنای برتری
انسان بر دیگر موجودات است. مراد از
تفضیل انسان راجع به تصرّفات او در
عالم ماده و مهار كردن و زير فرمان كشيدن موجودات
جهان است.
تَفْضیل:
برتری است. تَفْضیل انسان به معنای برتری
انسان بر دیگر موجودات است.
(وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَنِي آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضِيلًا) (ما فرزندان
آدم را گرامى داشتيم؛ و آنها را در صحرا و دريا، بر مركب‌هاى راهوار سوار كرديم؛ و از نعمت‌هاى پاكيزه به آنان
روزی داديم؛ وآنها را بر بسيارى از موجوداتى كه خلق كرده‌ايم، برترى بخشيديم).
تکریم به معنى گرامى داشتن و محترم كردن است و آن ظاهرا به‌واسطه
عقل و
تفکّر و
اختیار است كه خداوند به انسان عطا فرموده و به همان وسيله لياقت
خلیفة اللّه بودن را پيدا كرده است. چنانكه
ابلیس در اين باره به خدا عرض كرد:
(أَ رَأَيْتَكَ هذَا الَّذِي كَرَّمْتَ عَلَيَّ ...) «مرا خبر ده از اينكه بر من برترى دادى و گرامى داشتى». نظر ابليس از تكريم همان
خلافت آدم است و آن نبود مگر در اثر استعداد
انسان و نيروى عقل و تفكر و طرز ساختمان بدن او.
جمله
(وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ) از نتائج تكريم است كه
بشر بدان وسيله به اينها دست يافت.
امّا جمله
(وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضِيلًا) به احتمال قوى اين تفضيل نيز از نتائج تكريم است و اگر نيروى
عقل و
تفکّر در بشر نبود اين تفضيل عايد او نمی‌شد و آن تفضيل ثوابى و اخروى نيست بلكه تفضيل از حيث استعداد و تصرّف در عالم و
تسخیر موجودات مادّى و استفاده از آنها است، على هذا اين مسئله به ميان نمی‌آيد كه بشر افضل است يا ملك؟
مراد از
(مِمَّنْ خَلَقْنا) عموم مخلوق است اعمّ از
فرشتگان و غيره و از اينكه: بشر از بسيارى از مخلوقات از حيث
استعداد و تسخير برتر است لازم می‌آيد كه بعضى از مخلوقات از بشر از جهاتى برتر باشند، در اينجا نبايد فقط به سراغ ملك رفت، بلكه ملك و بسيارى از جنبندگان از جهاتى از بشر برتراند امروز در كاوش‌هاى علمى روشن شده كه امثال مورچه‌ها، موريانه‌ها، زنبوران عسل و غيره و غيره طورى در عالم تصرّف می‌كنند كه از بشر ساخته نيست و نخواهد بود.
نتیجه اينكه به نظر نگارنده:
تفضیل از متفرّقات تكريم و از نتائج آن می‌باشد، به عبارت ديگر: تكريم راجع به
ذات انسان و
اراده و تفكر او، و تفضيل راجع به تصرّفات او در
عالم ماده و مهار كردن و زير فرمان كشيدن موجودات
جهان است. درباره اين آيه مطالب ديگرى نيز گفته شده ولى نگارنده به آنچه گفته، دلگرم است. و اللّه العالم.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "فضل"، ج۵، ص۱۹۰.
