بهداشت تغذیه (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در
آیات قرآن به رعایت
بهداشت در
تغذیه اشاره شده است.
رعایت نکردن پاکیزگی و بهداشت،
ظلم و
ضرر بر
نفس:
«وَظَلَّلْنَا عَلَيْكُمُ الْغَمَامَ وَأَنزَلْنَا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى كُلُواْ مِن طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَكِن كَانُواْ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ؛
و ابر را بر شما سایبان ساختیم، و با من (شیره مخصوص و لذیذ درختان) و سلوی (مرغان مخصوص شبیه
کبوتر ) از شما
پذیرائی به عمل آوردیم (و گفتیم) از نعمتهای پاکیزهای که به شما
روزی دادیم بخورید (ولی شما
کفران کردید) آنها به ما ستم نکردند بلکه به خود ستم می‌نمودند!»
ممکن است «و ما ظلمونا» مربوط به «کلوا من طیبات ما رزقناکم» باشد.
پاکیزه و سازگار بودن خوردنیها با طبع
انسان، ملاک
حلال بودن آنها:
۱. «يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُواْ مِمَّا فِي الأَرْضِ حَلاَلًا طَيِّبًا ...؛
ای مردم از آنچه در زمین است حلال و پاکیزه بخورید....»
۲. «يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ ...؛
از تو سؤال می‌کنند چه چیزها برای آنها حلال شده است بگو آنچه پاکیزه است برای شما حلال گردیده....»
حرمت خوردن هر چیز آلوده و
کثیف و غیر بهداشتی:
«قُل لاَّ أَجِدُ فِي مَا أُوْحِيَ إِلَيَّ مُحَرَّمًا عَلَى طَاعِمٍ يَطْعَمُهُ إِلاَّ أَن يَكُونَ مَيْتَةً أَوْ دَمًا مَّسْفُوحًا أَوْ لَحْمَ خِنزِيرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ ...؛
بگو در آنچه بر من
وحی شده، هیچ حرامی بر کسی که
غذائی می‌خورد نمی‌یابم بجز اینکه مردار باشد یا خونی که (از بدن
حیوان) بیرون ریخته یا گوشت خوک که اینها همه پلیدند....»
«رجس»، همان قذر و قذر ضد
نظافت است
با توجه به اینکه
رجس به صورت تعلیل ذکر شده قابل تعمیم است و حرمت هر چیز کثیف و غیر نظیف را می‌فهماند.
زیاده‌روی در خوردنیها (پرخوری) و آشامیدنی‌ها، زمینه
غضب خداوند:
«كُلُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَلَا تَطْغَوْا فِيهِ فَيَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبِي ...؛
بخورید از روزی‌های پاکیزهای که به شما دادیم، ولی در آن
طغیان نکنید که
غضب من بر شما وارد خواهد شد....»
اهمیت به تغذیه سالم و پاکیزه، وجه مشترک همه
ادیان آسمانی:
«يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ ...؛
ای
پیامبران از غذاهای پاکیزه بخورید....»
خطابی است به عموم پیامبران، به اینکه از طیبات بخورند.
سفارش خدا به
مسلمانان، برای بهره گیری از خوراکیهای پاکیزه، سالم و سازگار با طبع:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُلُواْ مِن طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ ...؛
ای افراد با ایمان از نعمتهای پاکیزهای که به شما روزی داده‌ایم بخورید ....»
ایمان، سبب محروم نکردن خویشتن از غذاهای پاکیزه، سالم و سازگار با طبع:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تُحَرِّمُواْ طَيِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللّهُ لَكُمْ ...؛
ای کسانی که ایمان آورده اید چیزهای پاکیزه را که خداوند برای شما حلال کرده بر خود حرام نکنید....»
لزوم
پرهیز از
انفاق غذاهای نامرغوب و غیرپاکیزه:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَنفِقُواْ مِن طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُم مِّنَ الأَرْضِ وَلاَ تَيَمَّمُواْ الْخَبِيثَ مِنْهُ تُنفِقُونَ وَلَسْتُم بِآخِذِيهِ إِلاَّ أَن تُغْمِضُواْ فِيهِ ...؛
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از قسمتهای پاکیزه اموالی که (از طریق
تجارت ) به دست آورده اید، و از آنچه از
زمین برای شما خارج ساخته‌ایم (از منابع و
معادن و
درختان و
گیاهان)، انفاق کنید! و برای انفاق، به سراغ قسمتهای ناپاک نروید در حالی که خود شما، (به هنگام پذیرش اموال،) حاضر نیستید آنها را بپذیرید، مگر از روی
اغماض و کراهت!....»
مصادیق غذاهای غیربهداشتی عبارتند از:
حرمت خوردن هر چیز کثیف و ناسازگار با طبع:
«الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الأُمِّيَّ الَّذِي ... وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَآئِثَ ...؛
آنها که از فرستاده (خدا) پیامبر امی پیروی می‌کنند کسی که... و ناپاکها را تحریم می‌کند....»
مردار،
خون و گوشت
خوک از غذاهای ناپاک و غیرسالم و مضر به سلامت و بهداشت بدن:
۱. «إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنزِيرِ ...؛
خداوند تنها (
گوشت) مردار و خون و گوشت خوک ... را حرام کرده است ....»
از
امام باقر علیه‌السلام سؤال شد: چرا خدا،
شراب ، مردار، خون و گوشت خوک را حرام کرده است؟ فرمود: خدای ـ تبارک و تعالی ـ خلایق را آفرید و دانست که چه چیزی به
صلاح و مقوم بدن‌های آنان است، پس آن را برایشان حلال و
مباح کرد و نیز دانست که چه چیزی به آنان زیان می‌رساند پس آنان را از آن نهی و بر آنها حرام کرد.... و از
امام رضا علیه‌السلام نقل شده است: خدای متعال خون را همانند مردار، حرام گردانیده برای اینکه موجب
فساد بدنهاست.
۲. «حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالْدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ ... وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَكَّيْتُمْ ...؛
گوشت مردار و خون و گوشت خوک و ... و حیوانات خفه شده، و به زجر کشته شده، و آنها که بر اثر پرت شدن از بلندی بمیرند، و آنها که به ضرب شاخ حیوان دیگری مرده باشند، و باقیمانده
صید حیوان درنده مگر آنکه (به موقع بر آن حیوان برسید و) آنرا سر ببرید...»
۳. «قُل لاَّ أَجِدُ فِي مَا أُوْحِيَ إِلَيَّ مُحَرَّمًا عَلَى طَاعِمٍ يَطْعَمُهُ إِلاَّ أَن يَكُونَ مَيْتَةً أَوْ دَمًا مَّسْفُوحًا أَوْ لَحْمَ خِنزِيرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ ...؛
بگو در آنچه بر من
وحی شده، هیچ حرامی بر کسی که
غذائی می‌خورد نمی‌یابم بجز اینکه مردار باشد یا خونی که (از بدن حیوان) بیرون ریخته یا گوشت خوک که اینها همه پلیدند....»
حیوانات
ذبح شده به نام غیرخدا از غذاهای ناسالم و لازم الاجتناب:
۱. «إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ ... وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَيْرِ اللّهِ؛.
خداوند حرام کرده است ... آنچه نام غیر خدا به هنگام ذبح بر آن گفته شود....»
۲. «حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ ... وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللّهِ بِهِ ...؛
... آنچه نام غیر خدا به هنگام ذبح بر آن گفته شود بر شما حرام شده است....»
۳. «قُل لاَّ أَجِدُ فِي مَا أُوْحِيَ إِلَيَّ مُحَرَّمًا عَلَى طَاعِمٍ يَطْعَمُهُ ... أَوْ فِسْقًا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللّهِ بِهِ ...؛
بگو در آنچه بر من وحی شده، هیچ حرامی بر کسی که
غذائی می‌خورد نمی‌یابم بجز اینکه ...حیوانی که در طریق
گناه به هنگام سر بریدن، نام غیر خدا (نام
بت‌ها) بر آنها برده شده است....»
مصادیق غذاهای بهداشتی عبارتند از:
حلیت خوردن هر چیز پاکیزه و سالم و سازگار با طبع:
«الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الأُمِّيَّ الَّذِي ... وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ ...؛
آنها که از فرستاده (خدا) پیامبر
امی پیروی می‌کنند کسی که... پاکیزه‌ها را برای آنها حلال می‌شمرد....»
شیر
شتر و
گاو و
گوسفند، نوشیدنی سالم و گوارا:
«وَإِنَّ لَكُمْ فِي الأَنْعَامِ لَعِبْرَةً نُّسْقِيكُم مِّمَّا فِي بُطُونِهِ مِن بَيْنِ فَرْثٍ وَدَمٍ لَّبَنًا خَالِصًا سَآئِغًا لِلشَّارِبِينَ؛
و در
آفرینش چهارپايان، براى شما درسهاى عبرتى است: از درون
شکم آنها، از ميان غذاهاى هضم شده و خون،
شیر خالص و گوارا به شما مى‌نوشانيم.»
«خالصا» یعنی آلوده نبودن به خون و
سرگین که از سلامت آن
حکایت می‌کند و «سائغا» یعنی آسان جریان یابنده که از گوارا بودن و راحت هضم شدن آن حکایت دارد
فرآورده‌های درختان
خرما و
انگور، از مفیدترین و سالم‌ترین غذاها:
«وَمِن ثَمَرَاتِ النَّخِيلِ وَالأَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَرًا وَرِزْقًا حَسَنًا ...؛
از میوه‌های درختان نخل و انگور،
غذای پر برکتی نصیب شما ساخت....»
ذکر کردن خصوص درختان خرما و انگور و تعبیر به رزق حسن، از نکته مذکور حکایت می‌کند.
عسل طبیعی، از نوشیدنی‌های سالم و شفا بخش:
«ثُمَّ كُلِي مِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلًا يَخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاء لِلنَّاسِ ...؛
سپس از تمام ثمرات تناول کن، و راههائی را که پروردگارت برای تو تعیین کرده به راحتی بپیما، از درون شکم آنها نوشیدنی خاصی خارج می‌شود، به رنگهای مختلف، که در آن شفای مردم است....»
بهتر بودن شیر
مادر برای تغذیه
فرزند، نسبت به شیر دیگر زنان و تغذیه‌های دیگر:
«وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلاَدَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَن يُتِمَّ الرَّضَاعَةَ ... وَإِنْ أَرَدتُّمْ أَن تَسْتَرْضِعُواْ أَوْلاَدَكُمْ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ ...؛
مادران، فرزندان را دو سال تمام، شیر می‌دهند. (این) برای کسی است که بخواهد دوران
شیرخوارگی را تکمیل کند... و اگر (با عدم توانایی، یا عدم موافقت مادر) خواستید دایه‌ای برای فرزندان خود بگیرید، گناهی بر شما نیست....»
تبعیت از
شیطان، زمینه بهره گیری از غذاهای ناسالم و غیر پاکیزه:
«يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُواْ مِمَّا فِي الأَرْضِ حَلاَلًا طَيِّبًا وَلاَ تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ؛
ای مردم از آنچه در زمین است حلال و پاکیزه بخورید و از گامهای شیطان پیروی نکنید، که او دشمن آشکار شما است.»
اهمیت بهداشت (قرآن)،
آشامیدنی‌ها (قرآن)،
خوردنیها (قرآن) و
طعام (قرآن).
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۴۶۲، برگرفته از مقاله «بهداشت تغذیه».
