برهان نظم (قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

از براهینی که برای اثبات وجود خدا اقامه شده،برهان نظم است. مطالعه احوال موجودات نشان می‌دهد که ساختمان جهان و ساختمان واحدهایی که اجزای جهان را تشکیل می‌دهد حساب شده است. هر چیزی «جایی» دارد و برای آن، «جا» قرار داده شده است و منظوری از این قرار دادنها در کار بوده است. این برهان همین قدر به ما می‌فهماند که طبیعت، مسخر نیرویی ماورای طبیعی است و می‌فهماند که جهان، نیازمند وجود صانع و حکیم است... این نظم، علاوه بر حکایت از علت فاعلی جهان، از وجود علت غایی نیز حکایت می‌کند. در این برهان، در یک صورت رو به عقب داریم و علت حوادث را در گذشته جهان جستجو می‌کنیم و در صورت دیگر، نظر به جلو داریم و نتیجه حوادث را می‌نگریم.

---

۱.۱ - نظام واحد موجودات

برخورداری تمام موجودات جهان، از نظامی واحد، دلیل بر یگانگی خداوند است.
۱. وجعلنا اللیل والنهار ءایتین فمحونآ ءایة اللیل وجعلنآ ءایة النهار مبصرة... ولتعلموا عدد السنین والحساب وکل شیء فصلنـه تفصیلا.ما شب و روز را دو نشانه توحید و عظمت خود قرار دادیم سپس نشانه شب را محو کرده، و نشانه روز را روشنی بخش ساختیم تا (در پرتو آن،) فضل پروردگارتان را بطلبید (و به تلاش زندگی برخیزید)، و عدد سالها و حساب را بدانید و هر چیزی را بطور مشخص و آشکار، بیان کردیم
مقصود از «کل شیء» همه هستی است، برخی گفته‌اند: «فصلناه» از ماده «فصل» و به معنای جداسازی چیزی از چیز دیگر استبنابراین، معنای آیه چنین می‌شود: ما هر چیزی را در جایگاه خویش به گونه‌ای قرار دادیم که با دیگری مخلوط نشود و هر پدیده‌ای در عالم، دارای نظم است.

۲. . . ربنا الذی اعطی کل شیء خلقه ثم هدی. گفت: «پروردگار ما همان کسی است که به هر موجودی، آنچه را لازمه آفرینش او بوده داده سپس هدایت کرده است! »
نظام فعل و انفعال اشیا و ارتباط اجزای هر یک با دیگری مصداق هدایت الهی و نشانگر تدبیر واحد و یگانگی خداوند است.

۳. لو کان فیهمآ ءالهة الا الله لفسدتا فسبحـن الله رب العرش عما یصفون. اگر در آسمان و زمین، جز «الله» خدایان دیگری بود،فاسد می‌ شدند (و نظام جهان به هم می‌خورد)! منزه است خداوند پروردگار عرش، از توصیفی که آنها می‌کنند

۴. ما اتخذ الله من ولد وما کان معه من الـه اذا لذهب کل الـه بما خلق ولعلا بعضهم علی بعض سبحـن الله عما یصفون. خدا هرگز فرزندی برای خود انتخاب نکرده و معبود دیگری با او نیست که اگر چنین می‌شد، هر یک از خدایان مخلوقات خود را تدبیر و اداره می‌کردند و بعضی بر بعضی دیگر برتری می‌ جستند (و جهان هستی به تباهی کشیده می‌شد) منزه است خدا از آنچه آنان توصیف می‌کنند!

۵. امن خلق السمـوت و الارض و انزل لکم من السماء ماء فانبتنا به حدائق ذات بهجة ما کان لکم ان تنـبتوا شجرها اءلـه مع الله بل هم قوم یعدلون• امن جعل الارض قرارا وجعل خلــلها انهـرا وجعل لها روسی وجعل بین البحرین حاجزا اءلـه مع الله بل اکثرهم لایعلمون. (آیا بتهایی که معبود شما هستند بهترند) یا کسی که آسمانها و زمین را آفریده؟! و برای شما از آسمان، آبی فرستاد که با آن، باغهایی زیبا و سرور انگیز رویاندیم شما هرگز قدرت نداشتید درختان آن را برویانید! آیا معبود دیگری با خداست؟! نه، بلکه آنها گروهی هستند که (از روی نادانی،مخلوقات را) همطراز (پروردگارشان) قرار می‌دهند! • یا کسی که زمین را مستقر و آرام قرار داد، و میان آن نهرهایی روان ساخت، و برای آن کوه‌های ثابت و پابرجا ایجاد کرد، و میان دو دریا مانعی قرار داد (تا با هم مخلوط نشوند با این حال) آیا معبودی با خداست؟! نه، بلکه بیشتر آنان نمی‌دانند (و جاهلند)

۶. یدبر الامر من السماء الی الارض ثم یعرج الیه فی یوم کان مقداره الف سنة مما تعدون.

۷. الذی احسن کل شیء خلقه. . او همان کسی است که هر چه را آفرید نیکو آفرید و آفرینش انسان را از گل آغاز کرد
مقصود از نیکویی نظام آفرینش، تناسب اجزای هر موجود و هدفداری آنها در کل است.

۱.۲ - منظم بودن حرکت خورشید و ماه

نظام مند بودن حرکت خورشید و ماه و حرکت آن در مدارهای خود، دلیلی بر توحید ربوبی است.
۱. فالق الاصباح وجعل الیل سکنا والشمس والقمر حسبانا ذلک تقدیر العزیز العلیم. او شکافنده صبح است و شب را مایه آرامش، و خورشید و ماه را وسیله حساب قرار داده است این، اندازه گیری خداوند توانای داناست

۲. هو الذی جعل الشمس ضیآء والقمر نورا وقدره منازل لتعلموا عدد السنین والحساب ما خلق الله ذلک الا بالحق.. او کسی است که خورشید را روشنایی، و ماه را نور قرار داد و برای آن منزلگاه‌هایی مقدر کرد، تا عدد سالها و حساب (کارها) را بدانید خداوند این را جز بحق نیافریده او آیات (خود را) برای گروهی که اهل دانشند، شرح می‌دهد!

۳. الله الذی رفع السمـوت بغیر عمد ترونها ثم استوی علی العرش وسخر الشمس والقمر کل یجری لاجل مسمی یدبر الامر..خدا همان کسی است که آسمانها را، بدون ستونهایی که برای شما دیدنی باشد، برافراشت، سپس بر عرشاستیلا یافت (و زمام تدبیر جهان را در کف قدرت گرفت) و خورشید و ماه را مسخر ساخت، که هر کدام تا زمان معینی حرکت دارند! کارها را او تدبیر می‌کند آیات را (برای شما) تشریح می‌نماید شاید به لقای پروردگارتان یقین پیدا کنید!

۴. وهو الذی خلق الیل والنهار والشمس والقمر کل فی فلک یسبحون. او کسی است که شب و روز و خورشید و ماه را آفرید هر یک در مداری در حرکتند.

۵. یولج الیل فی النهار ویولج النهار فی الیل وسخر الشمس والقمر کل یجری لاجل مسمی ذلکم الله ربکم له الملک..او شب را در روز داخل می‌کند و روز را در شب و خورشید و ماه را مسخر (شما) کرده، هر یک تا سرآمد معینی به حرکت خود ادامه می‌دهد این است خداوند، پروردگار شما حاکمیت (در سراسر عالم) از آن اوست: و کسانی را که جز او می‌خوانید (و می‌پرستید) حتی به اندازه پوست نازک هسته خرما مالک نیستند!

۶. والشمس تجری لمستقر لهـا ذلک تقدیر العزیز العلیم• و القمر قدرنـه منازل حتی عاد کالعرجون القدیم• لاالشمس ینـبغی لها ان تدرک القمر ولاالیل سابق النهار وکل فی فلک یسبحون. و خورشید (نیز برای آنها آیتی است) که پیوسته بسوی قرارگاهش در حرکت است این تقدیر خداوند قادر و داناست.

۷. الرحمـن• الشمس والقمر بحسبان• والسماء رفعها ووضع المیزان• فبای ءالاء ربکما تکذبان. خداوند رحمان،• خورشید و ماه با حساب منظمی می‌گردند،• و آسمان را برافراشت، و میزان و قانون (در آن) گذاشت،• پس کدامین نعمتهای پروردگارتان را تکذیب می‌ کنید (شما‌ای گروه جن و انس)؟

۱.۳ - استدلال ابراهیم

ابراهیم علیه‌السّلام بر توحید ربوبی به وجود نظم در جهان آفرینش استدلال نموده است.
... قال ابرهیم ربی الذی یحی ویمیت قال انا احی وامیت قال ابرهیم فان الله یاتی بالشمس من المشرق فات بها من المغرب فبهت الذی کفر..

۱.۴ - هماهنگی چهان آفرینش

چگونگی جهان آفرینش و ارتباط و هماهنگی اجزای آن با یکدیگر، دلیلی بر حاکمیت آفریدگاری توانا بر آن است.
۱. ان فی خلق السمـوت والارض واختلـف الیل والنهار والفلک التی تجری فی البحر بما ینفع الناس وما انزل الله من السماء من ماء فاحیا به الارض بعد موتها وبث فیها من کل دابة وتصریف الریـح والسحاب المسخر بین السماء والارض لایـت لقوم یعقلون. در آفرینش آسمانها و زمین، و آمد و شد شب و روز، و کشتیهایی که در دریا به سود مردم در حرکتند، و آبی که خداوند از آسمان نازل کرده، و با آن، زمین را پس از مرگ،زنده نموده، و انواع جنبندگان را در آن گسترده، و (همچنین) در تغییر مسیر بادها و ابرهایی که میان زمین و آسمان مسخرند، نشانه‌هایی است (از ذات پاک خدا و یگانگی او) برای مردمی که عقل دارند و می‌ اندیشند!

۲. ان فی خلق السمـوت والارض واختلـف الیل والنهار لایـت لاولی الالبـب. مسلما در آفرینش آسمانها و زمین، و آمد و رفت شب و روز، نشانه‌های (روشنی) برای خردمندان است.

۳. الحمد لله الذی خلق السمـوت والارض وجعل الظـلمـت والنور ثم الذین کفروا بربهم یعدلون. ستایش برای خداوندی است که آسمانها و زمین را آفرید، و ظلمتها و نور را پدید آورد اما کافران برای پروردگار خود، شریک و شبیه قرار می‌دهند (با اینکه دلایل توحید و یگانگی او، در آفرینش جهان آشکار است)

۴. ان الله فالق الحب والنوی یخرج الحی من المیت ومخرج المیت من الحی ذلکم الله فانی تؤفکون• فالق الاصباح وجعل الیل سکنا والشمس والقمر حسبانا ذلک تقدیر العزیز العلیم• وهو الذی جعل لکم النجوم لتهتدوا بها..خداوند، شکافنده دانه و هسته است زنده را از مرده خارج می‌سازد، و مرده را از زنده بیرون می‌ آورد این است خدای شما! پس چگونه از حق منحرف می‌ شوید؟• او شکافنده صبح است و شب را مایه آرامش، و خورشید و ماه را وسیله حساب قرار داده است این، اندازه گیری خداوند توانای داناست• او کسی است که ستارگان را برای شما قرار داد، تا در تاریکی‌های خشکی و دریا، به وسیله آنها راه یابید! ما نشانه ‌ها (ی خود) را برای کسانی که می‌ دانند، (و اهل فکر و اندیشه ‌اند) بیان داشتیم

۵. ان ربکم الله الذی خلق السمـوت والارض فی ستة ایام ثم استوی علی العرش..پروردگار شما، خداوندی است که آسمانها و زمین را در شش روز دوران     آفرید سپس به تدبیرجهان هستی پرداخت با (پرده تاریک) شب، روز را می‌پوشاند و شب به دنبال روز، به سرعت در حرکت است و خورشید و ماه و ستارگان را آفرید، که مسخر فرمان او هستند. آگاه باشید که آفرینش و تدبیر (جهان)، از آن او (و به فرمان او) ست! پر برکت (و زوال ناپذیر) است خداوندی که پروردگار جهانیان است.

۶. ان ربکم الله الذی خلق السمـوت والارض فی ستة ایام ثم استوی علی العرش یدبر الامر ما من شفیع الا من بعد اذنه ذلکم الله ربکم... • هو الذی جعل الشمس ضیآء والقمر نورا وقدره منازل... • ان فی اختلـف الیل والنهار وما خلق الله فی السمـوت والارض..پروردگار شما، خداوندی است که آسمانها و زمین را در شش روز دوران     آفرید سپس بر تخت (قدرت) قرار گرفت، و به تدبیر کار (جهان) پرداخت هیچ شفاعت کننده‌ای، جز با اذن او نیست این است خداوند، پروردگار شما! پس او را پرستش کنید! آیا متذکر نمی‌شوید؟• او کسی است که خورشید را روشنایی، و ماه را نور قرار داد و برای آن منزلگاه‌هایی مقدر کرد، تا عدد سالها و حساب (کارها) را بدانید خداوند این را جز بحق نیافریده او آیات (خود را) برای گروهی که اهل دانشند، شرح می‌ دهد• آنها که ایمان به ملاقات ما (و روز رستاخیز) ندارند، و به زندگی دنیا خشنود شدند و بر آن تکیه کردند، و آنها که از آیات ما غافلند.

۷. الله الذی رفع السمـوت بغیر عمد ترونها ثم استوی علی العرش وسخر الشمس والقمر..خدا همان کسی است که آسمانها را، بدون ستون‌هایی که برای شما دیدنی باشد، برافراشت، سپس بر عرش استیلا یافت (و زمام تدبیر جهان را در کف قدرت گرفت) و خورشید و ماه را مسخر ساخت، که هر کدام تا زمان معینی حرکت دارند! کارها را او تدبیر می‌کند آیات را (برای شما) تشریح می‌نماید شاید به لقای پروردگارتان یقین پیدا کنید!

۸. تبارک الذی نزل الفرقان علی عبده... • الذی له ملک السمـوت والارض... وخلق کل شیء فقدره تقدیرا. زوال ناپذیر و پر برکت است کسی که قرآن را بر بنده اش نازل کرد تا بیم دهنده جهانیان باشد. • خداوندی که حکومت آسمانها و زمین از آن اوست، و فرزندی برای خود انتخاب نکرد، و همتایی در حکومت و مالکیت ندارد، و همه چیز را آفرید، و به دقت اندازه گیری نمود.

۹. تبـرک الذی بیده الملک وهو علی کل شیء قدیر• الذی خلق الموت والحیوة... • الذی خلق سبع سمـوت طباقا ما تری فی خلق الرحمـن من تفـوت فارجع البصر هل تری من فطور. پر برکت و زوال ناپذیر است کسی که حکومتجهان هستی به دست اوست، و او بر هر چیز تواناست• آن کس که مرگ و حیات را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک از شما بهتر عمل می‌ کنید، و او شکست ناپذیر و بخشنده است• همان کسی که هفت آسمان را بر فراز یکدیگر آفرید در آفرینش خداوند رحمان هیچ تضاد و عیبی نمی‌ بینی! بار دیگر نگاه کن، آیا هیچ شکاف و خللی مشاهده می‌کنی؟!

---

نظام جاری آفرینش، دلیل بر لزوم معاد است.
وجعلنا نومکم سباتا• و جعلنا الیل لباسا• وجعلنا النهار معاشا• وبنینا فوقکم سبعا شداد• وجعلنا سراجا وهاجا• وانزلنا من المعصرت ماء ثجاجا• لنخرج به حبا و نباتا• و جنت الفافا• ان یوم الفصل کان میقـتا. و خواب شما را مایه آرامشتان قرار دادیم، • و شب را پوششی (برای شما)، • و روز را وسیله‌ای برای زندگی و معاش! • و بر فراز شما هفت (آسمان) محکم بنا کردیم! • و چراغی روشن و حرارت بخش آفریدیم! • و از ابرهای باران زا آبی فراوان نازل کردیم، • تا بوسیله آن دانه و گیاه بسیار برویانیم، • و باغهایی پردرخت! • (آری) روز جدایی،میعاد همگان است!

---