اولویت (فقه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حقّ تقدّم همچنین افضلیّت را اولویّت می‌گویند و اولویّت به معنای اول در بابهایی همچون
طهارت،
صلات،
رهن،
نکاح و
احیاء موات آمده است و معنای دوم در باب صلات آمده است.
اولویّت به معنای اول، اولویّت تعیینیّه است؛ یعنی تنها، صاحب اولویّت حق انجام دادن عمل را دارد و دیگران جز با اذن او نمیتوانند اقدام به آن عمل کنند؛ ولی به معنای دوم، اذن صاحب اولویّت لازم نیست و پیشی گرفتن دیگران بر او جایز است؛ گرچه صاحب اولویّت برای انجام دادن آن عمل سزاوارتر است.
اگر هریک از
پدر و جدّ پدری ـ که در
شوهر دادن
دختر نابالغ و نیز بنابرقول گروهی، بالغ
باکره ولایت دارند ـ شوهری را برای دختر برگزینند، برگزیده جدّ مقدّم است، به شرط آنکه هر دو
عقد در یک زمان انجام شده باشد. در صورت تقدیم و تأخیر، عقد کسی صحیح است که زودتر جاری شده باشد.
مادر نوزاد در شیردادن به او ـ در صورتی که مجّانی شیر دهد و یا قیمتی همسان قیمت دیگران طلب نماید ـ بر دیگران اولویّت دارد وگرنه، پدر حق دارد کودک را به دیگری واگذار کند. در این صورت، حق حضانت نیز از مادر ساقط میشود.
مادر در صورتی که
مسلمان،
آزاد و
عاقل باشد و با مردی دیگر
ازدواج نکرده باشد، برای
حضانت کودک در دوران شیردهی (دو سال)؛ چه پسر و چه دختر اولویّت دارد، و اگر فرزند دختر باشد، بنابر قول مشهور تا سنّ هفتسالگی، برای حضانت او اولویّت دارد و پس از آن، پدر اولویّت خواهد داشت، مگر کودک بی پدر، که باز هم مادر، در حضانت، بر وصیّ پدر و دیگر نزدیکان او، حتّی پدر و مادر میّت اولویّت دارد.
در صورتی که رهن گذارنده (
راهن) مفلّس شود یا بمیرد، رهن گیرنده (
مرتهن) در استیفای دین خود از مال رهنی، بر دیگر طلبکاران اولویّت دارد.
کسی که زودتر از دیگران در مکانی از مسجد نشسته، نسبت به آن مکان بر دیگران اولویّت دارد. همچنین اگر با نیّت بازگشت، آن جا را ترک کند و به نشانه آن چیزی به جای خود بگذارد.
تحجیر مفید حق اولویّت است.
امام معصوم در امامت
جماعت بر همه، حتّی امام
راتب و صاحب منزل اولویّت دارد.
امام راتب و صاحب منزل در امامت جماعت بر دیگران اولویّت دارند، حتّی اگر دیگری در
قرائت و
فقاهت افضل از آن دو باشد، مگر نایب امام معصوم علیه السّلام که بر آن دو نیز اولویّت دارد و تقدّم دیگران مکروه است، مگر با اذن آنها.
بنابر قولی، هاشمی (سید قرشی) بر غیر هاشمی که در سایر شرایط با او مساوی است اولویّت دارد.
در
تجهیزمیت، مشهور آن است که
شوهر نسبت به
همسر، و در غیر زوجین، هرکس که به
ارث میّت سزاوارتر است، اولویّت دارد؛
لیکن در اینکه این اولویّت لزومی است، به این معنا که دیگران بدون اذن ولیّ میّت حق تجهیز میّت را ندارند یا غیر لزومی، به معنای افضلیّت، که نیازی به اذن ندارد، بلکه با منع ولیّ نیز صحیح است، لیکن ولیّ سزاوارتر میباشد، اختلاف است.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۷۵۷-۷۵۹.
