انبات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از نشانه‌های
بلوغ انبات است. به
روییدن موی خشن بر شرمگاه (موی زهار) انبات گفته می‌شود و به مناسبت در باب‌هایی مانند
صوم،
جهاد،
حجر و
نکاح به‌کار رفته است.
یکی از نشانه‌های
بلوغ، اِنبات یعنی بر آمدن موی خشن بر شرمگاه (موی زهار) است که فقهای
شیعه و
اهل‌سنت، جز
حنفیان، به استناد احادیث متعدد بدان قایل‌اند.
برخی
فقها، از جمله
شافعی، در یکی از دو نظر خود، این نشانه را خاصّ
مشرکان دانسته‌اند، ولی این نظر در
فقه شیعه و نیز نزد بیش‌تر فقهای عامه پذیرفته نشده است.
فقیهان بر این حکم اتفاق‌نظر دارند که رویش موی خشن (زبر) بر
عورت زن و مرد، نشانه‌ی بلوغ آن‌ها است.
ادّله این مساله چنین است:
برخی در این حکم ادّعای
اجماع نموده‌اند.
این علامت مورد قبول عقلا است، یکی از بزرگان در این زمینه می‌نویسد: «علامت بودن انبات، نیاز به
تعبّد شرعی ندارد، بلکه از علایمی است که نزد عقلا مورد قبول است و موجب اطمینان برای تحقّق بلوغ می‌باشد و چون
شارع آن را نفی ننموده است، از نظر شرعی نیز
حجّت و
دلیل قرار می‌گیرد. البتّه باید رویش مو به‌طور طبیعی و به‌مقتضای سن اشخاص باشد نه با دارو و درمان».
امام باقر (علیه‌السّلام) در حدیثی می‌فرماید: اگر
کودک پانزده ساله شود، یا در صورت و یا عورت او پیش از پانزده سالگی، موی زبر بروید، بالغ می‌گردد.
آن حضرت در
حدیث دیگری می‌فرماید: «وَ الغُلامُ لا یَجُوزُ امرُهُ فِی الشِّراءِ و البَیعِ وَ لا یَخرُجُ مِنَ الیُتمِ حَتَّی یَبلُغَ خَمسَةَ عَشَرَةَ سَنَةً او یَحتَلِمَ او یُشعِرَ اَویُنبِتَ قَبلَ ذَلِک».
دخالت کودک در امر خرید و فروش جایز نیست و از حالت یتیمی (نیاز به سرپرست داشتن) خارج نمی‌گردد، مگر اینکه پانزده ساله شود یا محتلم گردد یا بر صورت یا عورت او قبل از پانزده سالگی موی زبر پیدا شود. از این روایت استفاده می‌شود رویش موی زبر، قبل از پانزده سالگی
علامت بلوغ است.
بسیاری از فقها به صراحت اعلام نموده‌اند، این علامت (رویش موی زبر بر عورت) مشترک بین
زنان و
مردان است و اختصاص به مردان ندارد.
امام خمینی در تحریرالوسیله می‌نویسد:
بلوغ در
پسر و
دختر به یکی از سه چیز شناخته می‌شود: اول روییده شدن
موی خشن در
عانه (زیر ناف بالای قُبل) و موهای ریز و ضعیف اعتباری ندارد؛ دوم بیرون آمدن
منی در بیداری یا خواب، با جماع یا محتلم شدن یا غیر این‌ها. سوم
سن است و آن در پسر پانزده سال تمام و در دختر نه سال تمام است.
برخی معتقدند، رویش موی زبر فی نفسه بلوغ است،
نه علامت آن. ولی نظر مشهور این است که علامت است.
زیرا به‌تدریج حاصل می‌شود، در حالی‌که بلوغ این‌گونه نیست. به علاوه ابتدای زمان رویش معلوم نیست.
برای مردان، رویش موی زبر در صورت و لب نیز علامت بلوغ است.
اگر زنی نوزادی را به اندازه روییدن گوشت و محکم شدن استخوان وی
شیر دهد،
نوزاد فرزند رضاعی او شمرده می‌شود و
احکام فرزند نَسَبی همچون
محرمیّت و
حرمت ازدواج با او بر آن مترتّب می‌گردد.
کودکان در
جنگ کشته نمی‌شوند، بلکه به
اسارت گرفته می‌شوند و اگر بلوغ طفلی محرز نباشد، از راه‌های احراز آن، انبات موهای زهار است.
و «اگر بچه ادعای بلوغ کند، چنانچه ادعایش به روییدن
موی عانه باشد،
آزمایش می‌شود و به‌مجرد ادعای او بلوغ ثابت نمی‌شود. و همچنین است اگر ادعایش به سن باشد، که باید از او مطالبه
بیّنه شود. و اما اگر ادعایش به
احتلام باشد در حدی که وقوع آن ممکن باشد، ثبوت آن با گفته او بدون قسم، بلکه با
قسم، مورد تامل و
اشکال است.»
اگر بشر موفق شود که به بعضی از ستارگان و
کرات سفر نماید در آن موقع مسائل شرعی زیادی پیدا می‌شود که در آینده فقها - اعلی اللَّه کلمتهم - مشکلات آن‌ها را کشف می‌کنند و مانعی ندارد که به بعضی از آن‌ها اشاره اجمالی شود.
پس «اگر بچه‌ها در آنجا یک‌ساله مثلاً به حدّ مردان برسند، پس اگر به‌وسیله
احتلام یا روییدن موی زبر بر عانه بالغ شوند، در حکم به بلوغ و ترتیب آثار آن اشکالی نیست. و اما سقوط
اعتبار سن مشکل است؛ اگرچه درصورتی‌که علم پیدا شود به اینکه او به حدّ مردان رسیده است بعید نیست. و اگر به حدّ مردان نرسند مگر بعد از سی سال، به‌طوری که معلوم باشد که او بچه‌ای است که به
حدّ مردان نرسیده است، ظاهر آن است که به بلوغ او حکم نمی‌شود. و همچنین است اگر فرض شود که بچه‌های
مصنوعی این‌چنین باشند، چه از طرف کثرت و چه از طرف قلت. و همچنین است اگر زمانی بیاید که سیر طبیعی و رشد و بلوغ، به جهات طبیعی کند شود؛ مانند ضعف حرارت خورشید و اشعه آن یا اینکه به جهات طبیعی یا مصنوعی
سریع شود و غیر این‌ها از احکام زیادی که الآن محل ابتلای ما نمی‌باشد. و اگر زمانی بیاید که
کره ماه قبل از زمین منهدم شود مسائل دیگری پیدا می‌شود. و همچنین اگر
حرکت زمین کند گردد پس روز و شب و فصول تغییر پیدا کند مسائلی در بسیاری از ابواب فقه پیدا می‌شود. و اگر آنچه که از امکان مخابره جسم‌ها گفته شده است صحیح باشد، به جهت آن‌ها احکام دیگری هم پیدا می‌شود.»
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۷۰۶. •
انصاری، قدرت‌الله، احکام و حقوق کودکان در اسلام، ج۱، ص۸۰-۸۲، برگرفته از بخش «علامت دوّم:انبات (رویش موی خشن)»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۶/۲۶. •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
