حشر (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَشْر (به فتح حاء و سکون شین)، از
واژگان قرآن کریم به معنای جمع کردن است. مشتق این واژه نیز به صورت
حاشِرین به معنای گرد آوردندگان در
قرآن آمده است.
حَشْر به معنی جمع کردن است.
حَاشِرین به معنای گرد آورندگان است.
(ذلِکَ حَشْرٌ عَلَیْنا یَسِیرٌ) «آن جمع کردنی است که بر ما آسان است.» در
مجمع البیان ذیل
آیه ۲۰۳ از سوره بقره گفته: حشر گرد آوردن قوم است به یک مکان...
اصل باب از جمع شدن است. در
اقرب الموارد هست: «حَشَرَ النَّاسَ: جَمَعَهُمْ»
آیات قرآن مجید در این معنی به کار رفته است، مثل:
(وَحُشِرَ لِسُلَیْمانَ جُنُودُهُ مِنَ الْجِنِّ وَ الْاِنْسِ وَ الطَّیْرِ) «برای
سلیمان (علیه‌السّلام) لشگریانش از
جن و انس و پرنده جمع شدند.»
(وَلَئِنْ مُتُّمْ اَوْ قُتِلْتُمْ لَاِلَی اللَّهِ تُحْشَرُونَ) «اگر مردید یا کشته شدید به سوی
خدا جمع می‌شوید.»
راغب آن را اخراج معنی کرده گوید: حشر بیرون کردن جماعت از مقرّ آنهاست به
جنگ و نحو آن.
ولی قول مجمع البیان با آیات قرآن بهتر می‌سازد و اگر اخراج معنی شود شاید برای آن است که اخراج توام با جمع کردن است.
(وَاتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا اَنَّکُمْ اِلَیْهِ تُحْشَرُونَ) (و از مخالفت فرمان خدا بپرهيزيد؛ و بدانيد شمابه سوى او محشور خواهيد شد!)
بهتر است «تُحْشَرُونَ» در این آیه و نحو آن به معنای حال گرفته شود یعنی الآن به سوی خدا جمع می‌شوید و در این صورت مراد از آن، جمع شدن در عالم
مرگ و یا مطلق است زیرا مردم از حین آفریده شدن به تدریج در حال جمع شدن به سوی پروردگارند.
(وَاِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ) «آنگاه که وحوش جمع گردند.» ممکن است آیه راجع به مقدمات
قیامت و ابتدای فنای عالم باشد و ممکن است مراد از آن جمع شدن در قیامت باشد. در این صورت آیا برای وحوش حشر و نشر و حساب و کتابی هست؟ اللَّه اعلم.
در آیه دیگری آمده
(وَما مِنْ دَابَّةٍ فِی الْاَرْضِ وَ لا طائِرٍ یَطِیرُ بِجَناحَیْهِ اِلَّا اُمَمٌ اَمْثالُکُمْ ما فَرَّطْنا فِی الْکِتابِ مِنْ شَیْ‌ءٍ ثُمَّ اِلی رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ) (هيچ جنبنده‌اى در زمين، و هيچ پرنده‌اى كه با دو بال خود پرواز مى‌كند، نيست مگر اين‌كه امّت‌هايى همانند شما هستند. ما هيچ چيز را در اين كتاب، فروگذار نكرديم؛ سپس همگى به سوى پروردگارشان محشور مى‌گردند.)
این آیه از آیه ماقبل اعمّ است و تمام جنبندگان و پرندگان را
امّت و دارای نظام خوانده و در آخر گوید: سپس به سوی پروردگار خویش محشور و جمع می‌شوند. در ذیل دو آیه فوق در تفاسیر
شیعه و
اهل سنت روایات و مطالبی نقل شده که حاکی از حشر حیوانات و غیره است و مرحوم
مجلسی در ج۷
بحار ص۳۵۳ تا ۳۷۷ طبع جدید
آیات و روایات آن را نقل کرده است.
ناگفته نماند اثبات و ردّ این مطلب، تحقیق و وقت بیشتر لازم دارد و علم آن در نزد خداست و حقیقت امر هر چه باشد مورد تسلیم و قبول است.
(هُوَ الَّذِی اَخْرَجَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ اَهْلِ الْکِتابِ مِنْ دِیارِهِمْ لِاَوَّلِ الْحَشْرِ) این حشر درباره اخراج طائفه‌ای از
یهود از اطراف
مدینه است. معنی آیه چنین است: «او کسی است که کفّار
اهل کتاب را برای اوّلین راندن، بیرون کرد.» اخراج و راندن معنای کنایه‌ای جمع کردن و لازم آن است. در اقرب الموارد آمده: «حَشَرَ الْجَمْعَ: اَخْرَجَهُ مِنْ مَکَانٍ اِلَی آخَرَ».
حَاشِرِینَ به معنای گرد آورندگان است.
(فَاَرْسَلَ فِرْعَوْنُ فِی الْمَدائِنِ حاشِرِینَ)
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «حشر»، ج۲، ص۱۴۴-۱۴۶.
