التعلیقات علی الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «التعلیقات علی الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة»
تالیف مرحوم
آقا جمال الدین
محمد بن آقا حسین بن محمد خوانساری است.
این
کتاب به
زبان عربی و در اواخر
قرن یازدهم تالیف شده و تعلیقاتی است بر کتاب
الروضة البهیة شهید ثانی که در شرح
اللمعة الدمشقیة مرحوم
شهید اول می‌باشد.
مؤلف، از همان خطبه کتاب، تعلیقات لازم را مرقوم فرموده تا آخرین باب کتاب لمعه که عبارت است از
باب دیات و تقریبا در تمام ابواب، تعلیقه‌هایش به
چشم می‌خورد که اشاره‌ای اجمالی به پاره‌ای از نکات مهم این تعلیقه‌ها خواهیم داشت.
تعلیقات، از همان خطبه کتاب آغاز شده که ما به جهت اختصار، از پرداختن به این قسمت صرف نظر می‌کنیم.
اولین توضیحات مؤلف در این باب، مربوط به تعریف
طهارت می‌باشد. شهید در مورد واژه طهارت گفته «و الاسم الطهر بالضم» و مؤلف آن را مستند به کلام
ابن هشام در توضیح الفیه
ابن مالک می‌داند، اما اینکه ماتن گفته: «بناء علی ثبوت الحقائق الشرعیة»، به
عقیده ایشان ممکن است مراد از گفتن کلمه شرعا بیان معنی شرعی باشد چه
حقیقت شرعی باشد چه
مجاز شایع یا معنی حقیقی در نزد متشرعه که شکی در ثبوتش نیست...
از دیگر مواردی که از سوی مؤلف تعلیقه دارد، می‌توان به جمله شهید در مورد
تیمم بدل از غسل و
تیمم مستحبی اشاره کرد که گفته: «و التیمم بدلا منهما ان قیل به» ایشان، در ذیلش می‌فرماید: یعنی اگر قائل بشویم که می‌توان بدل از غسل مستحبی یا وضوی مستحبی
تیمم کرد، زیرا بدلیت تیمم از وضو و غسل به طور مطلق نمی‌باشد.
شهید فرموده: «فالماء بقول مطلق»، این جا سخن از طهوریت و پاک کنندگی آب است که مؤلف، بقول مطلق را حمل می‌کند بر
آب مطلق در مقابل
آب مضاف، زیرا مراد از
آب اولا و بالذات آب مطلق است بدون هیچ قید و اضافه‌ای.
در ذیل طهارت چهار مسئله مطرح است که تعلیقاتی بر مفادشان مرقوم شده است:
مسئله اول درباره آب مضاف است که شهید گفته اسم آب به طور مطلق بر آن صدق نمی‌کند.
مسئله دوم درباره
استحباب فاصله انداختن بین بئر و بالوعه است.
مسئله سوم درباره
نجاسات ده‌گانه.
مسئله چهارم درباره پاک کننده‌های ده‌گانه می‌باشد.
درباره
وضو،
غسل و
تیمم سه فصل تنظیم شده که در هر کدام مسائلی مطرح گردیده است:
فصل اول درباره وضو است که شهید گفته «و اصله من الوضاءة»؛ یعنی وضو و توضؤ به معنی شرعی خود از وضائت اخذ شده‌اند که در
لغت به معنی نظافت و نضارت می‌باشد.
در فصل بعدی که راجع به غسل است ابتدا
موجبات غسل بیان گردیده‌اند که عبارتند از:
مس میت نجس که
شهید و
معصوم از این محدوده خارج می‌باشند، لکن مؤلف در ذیل همین مسئله توضیحاتی دارد و این کلام شهید را طبق مشهور دانسته و فتوای خلافی از مرحوم
سید مرتضی نقل کرده که قائل به
استحباب غسل مس میت شده است، خروج
منی با شرایط ویژه‌اش. خروج
دماء سه‌گانه و...
در ذیل غسل مس میت، مطالبی درباره
احتضار، غسل،
کفن،
نماز و
دفن میت مطرح شده است.
فصل بعدی در تیمم است که شرایطش مورد بحث می‌باشد. اولین شرطش نبود آب است؛ مؤلف می‌فرماید: نبودن آب،
شرط تیمم بدل از وضو و غسل است و الا تیمم مستحبی که قبل از
خواب،
تشریع شده یا تیممی که برای نماز میت وارد شده، نیازی به این شرط ندارد.
کتاب دوم، صلاة است که دارای یازده فصل می‌باشد.
فصل اولش در تعداد نمازها است.
شهید فرموده تعداد
نمازهای واجب، هفت نماز می‌باشد که اولین آنها
نمازهای یومیه است.
مؤلف در ذیلش گفته برخی از این نمازهای هفت‌گانه در شرایطی
حکم استحباب به خود می‌گیرند، مانند اعاده غیر لازم نمازهای یومیه،
نماز جمعه و
نماز عیدین در
زمان غیبت و...
شهید در قسمت دیگر می‌فرماید: یومیه گفتن به این نمازها از باب تغلیب است و مؤلف می‌گوید: زیرا اغلب آنها در
روز به جا آورده می‌شوند.
فصل دوم درباره
شروط نماز می‌باشد که اولین شرط،
وقت می‌باشد.
مؤلف، در مورد وقت گفته غیر از نماز میت در بقیه نمازها وقت شرط است.
قبله،
ستر عورت،
مکان، ترک کلام و
اسلام دیگر شروط نماز می‌باشند.
کیفیت نماز، عنوان فصل بعدی کتاب صلاه است که بررسی
اذان و اقامه در ابتدای این فصل واقع شده است.
مستحبات نماز،
تروک نماز، خلل واقع در نماز،
قضای نماز،
نماز خوف،
نماز مسافر و
نماز جماعت دیگر فصول کتاب صلاه را تشکیل داده‌اند.
کتاب زکات، سومین کتاب می‌باشد که در چهار فصل ابعاد آن مورد بررسی قرار گرفته است. فصل اولش در
وجوب زکات است بر هر بالغ عاقل و عدم وجوب یا وجوبش بر مملوک، به عنوان اولین مسئله مورد شرح قرار گرفته است؛ مؤلف به روایتی از
امام صادق علیه‌السّلام اشاره می‌کند که بر مملوک زکات را
واجب ندانسته است، اما علی الظاهر این
روایت قابل عمل نبوده و یا به قول مؤلف مراد شهید ثانی ذکر نکته‌ای بعد از ورود نص می‌باشد.
استحباب زکات تجارت،
مستحقین زکات و
زکات فطره عنوان سه فصل بعدی کتاب زکات می‌باشند.
طبق روال مرسوم در کتب فقهی کتاب خمس بعد از کتاب زکات آمده است که ابتدا وجوب آن در هفت مورد
غنیمت،
معدن،
غواصی،
منفعت کسب،
مال حلال مخلوط به حرام،
گنج و زمینی که
کافر ذمی از
مسلمان خریداری کرده باشد مورد بررسی واقع شده است؛ برای مثال در مورد غواصی گفته شده،
عنبر نیز به موارد هفت‌گانه‌ای که خمس دارند ملحق می‌باشد که مؤلف در ذیلش فرموده: این در صورتی است که از آب به دست آید.
اولین بحث در کتاب صوم، مفهوم صوم است که مؤلف بحثی لغوی و ادبی را در ذیل آن مطرح نموده تحت این عنوان که با توجه به معنی صوم که کف می‌باشد، آیا صوم امری وجودی است یا عدمی؟
اصولیون آن را وجودی و
اشاعره آن را عدمی می‌دانند.
موارد قضای روزه بدون نیاز به
کفاره و شروط روزه به همراه دوازده مسئله که مؤلف فقط به هفت مورد آنها تعلیقه زده، دیگر مطالب مطرح شده در کتاب صوم می‌باشند.
حج عنوان کتاب بعدی است که شش فصلش دارای تعلیقه‌هایی از سوی مؤلف می‌باشد.
از جمله شرایط حج، وجود زاد و راحله است؛ یعنی توشه لازم برای سفر که زاد گفته می‌شود و مرکب سواری برای ایاب و ذهاب که راحله نام دارد.
از این کلام شهید که گفته «بما یناسبه»؛ یعنی مناسب حال حاجی باشند، مؤلف این گونه تعبیر کرده است که مناسبت در راحله شرط می‌باشد و الا در زاد و توشه همان گونه که در شرح شرائع آمده، لایق شان حاجی بودن
کفایت می‌کند و لو مناسب نباشد؛ آن هم بنا به قول شهید «قوة و ضعفا لا شرفا و ضعة».
امر به معروف و نهی از منکر هم در ذیل کتاب جهاد مطرح شده‌اند، فلذا اولین مسئله مربوط به همین‌ها بوده و لطف بودنشان از سوی
خداوند مطرح گردیده است که توضیحاتی از سوی مؤلف راجع به لطف و لطف بودن امر به معروف و نهی از منکر ارائه شده است.
کفاره زدن عبد، از جمله مطالب دارای تعلیقه در این کتاب می‌باشد که با حدیثی از
امام باقر علیه‌السّلام در تعارض است، زیرا حضرت آزاد کردن بنده‌ای را که بدون استحقاق مورد ضرب قرار گرفته است، کفاره آن ضرب عنوان نموده است.
از جمله مسائل مشهور در مورد
نذر که مستند روایی نیز دارد، عدم جواز نذر زن شوهردار بدون اجازه شوهرش می‌باشد.
کتاب قضا و بعدش
کتاب شهادات، دیگر کتبی هستند که در تمام کتب فقهی به همین ترتیب ذکر می‌گردند، لکن با وجود تفصیلی که در کتاب قضا وجود دارد، تعلیقات کمی در این باب موجود است که حاکی از کامل بودن مباحث متن می‌باشد.
کتاب شهادات هم دارای چهار فصل است که هر چهار فصلش دارای تعلیقه‌هایی از سوی مؤلف می‌باشند. عناوین این فصول عبارتند از:
شاهد، تفصیل حقوق، شهادت بر شهادت و رجوع از شهادات.
این کتاب هم از جمله بخش‌هایی است که حداقل تعلیقات را دارد، البته مطالب این بخش نیز از حجم کمتری برخوردار است.
کتاب تجارت، ده فصل دارد که در هفت فصل از آنها تلعیقه‌هایی از سوی مؤلف ثبت شده است. فصل اول در تقسیم موضوع تجارت است به
حرام،
مکروه و
مباح که این لفظ شهید؛ یعنی تقسیم موضوع، مورد توجه مؤلف واقع شده و به دنبال تبیین مقصود وی از موضوع می‌باشد.
کتاب‌های دین،
ضمان،
اجاره،
وکالت،
شفعه،
جعاله،
وصایا،
نکاح،
طلاق،
خلع و مبارات،
ظهار،
ایلاء،
لعان،
عتق، تدبیر و مکاتبه و استیلاد،
کتاب اقرار،
کتاب غصب،
لقطه،
کتاب احیاء موات،
کتاب صید و ذباحه،
کتاب اطعمه و اشربه،
کتاب میراث،
کتاب حدود،
کتاب قصاص و
کتاب دیات دیگر کتبی هستند که در اللمعة الدمشقیة، توسط مرحوم
شهید اول آورده شده‌اند و
شهید ثانی آنها را شرح داده و مؤلف بر آنها تعلیقه زده است.
آقا جمال الدین محمد خوانساری
نرم افزار دروس حوزوی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
