• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اعلام الساجد باحکام المساجد

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اعلام الساجد باحکام المساجد کتابی در احکام و فضیلت‌های مسجدالحرام، مسجدالنبی، بیت المقدس و دیگر مساجد، نوشته محمد بن بهادر زرکشی (م. ۷۹۴ق.) می باشد.



این کتاب شامل احکام فقهی ویژه مسجدالحرام ، مسجدالنبی ، بیت المقدس و دیگر مساجد و از نخستین کتاب‌هایی است که به گونه مستقل بدین موضوع پرداخته‌اند. اعلام الساجد از منابع مهم فقه شافعی در احکام ویژه مساجد است که افزون بر احکام، به تاریخ و خلاصه‌ای از وضعیت مساجد سه گانه اشاره می‌کند.


ابوعبدالله بدرالدین، محمد بن بهادر زرکشی از دانشوران شافعی به سال ۷۴۵ق. در قاهره زاده شد. او را به دلیل حفظ کتاب المنهاج فی الفروع امام نووی، منهاجی خوانده‌اند. در کودکی نزد پدرش صنعت زرکش (زربافی) را آموخت
[۱] معجم المطبوعات العربیه، یوسف الیان سرکیس، ج۱، ص۹۶۸.
و گویا به همین سبب، وی را زرکشی گفته‌اند.


او از استادان مصری همچون جمال الدین اسنوی، سراج الدین بلغینی و حافظ مغلطای بهره برد. سپس به حلب و دمشق سفر کرد و از استادان نام آور آن دیارها نیز بهره برد. دروس فقه و اصول را از شهاب الدین اذرعی در حلب فراگرفت و برای تسلط هر چه بیشتر بر دانش حدیث ، به حلقه درس ابن کثیر در دمشق پیوست. سپس به قاهره بازگشت و در جست وجوی دانش‌های گوناگون کوشید تا به مقام استادی رسید و به تدریس فقه شافعی و افتاء پرداخت. همچنین ریاست خانقاه کریم الدین را در قرافه صغرا بر عهده داشت.


بیش از ۳۰ عنوان تالیف در دانش‌های گوناگون چون فقه، اصول، فروع و قرآن از وی بر جای مانده است.
[۵] هدیة العارفین، اسماعیل پاشا، ج۲، ص۱۷۴-۱۷۵.
آن چه در این میان شهرت یافته و به مؤلفش نیز شهرت بخشیده، کتاب ارزشمند البرهان فی علوم القرآن در حوزه دانش‌های قرآنی است که بیشتر کتاب‌های قرآنی به آن استناد کرده و از آن بهره برده‌اند. سیوطی (م. ۹۱۱ق.) کتاب الاتقان فی علوم القرآن را بر مبنای همین اثر نگاشته است.زرکشی به سال ۷۹۴ق. در مصر درگذشت.


وی کتاب را در چهار باب و یک مقدمه سامان داده است.
۱. در مقدمه کتاب، به بررسی معنای لغوی و شرعی مسجد پرداخته و سپس به سخنان و اختلاف‌ها درباره نخستین مسجد ساخته شده در زمین اشاره کرده است. فضیلت ساختن مسجد و آیات و روایت‌ها در این باره، از دیگر مطالب این مقدمه است.
[۸] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۳۶-۳۹.

۲. او باب نخست کتاب را به مسجدالحرام اختصاص داده و در آغاز به بنای کعبه پیش از هبوط حضرت آدم و سپس ساخت و سازهای آن همچون بنای ابن زبیر و ویرانی و بازسازی آن به دست عبدالملک بن مروان اشاره دارد.
[۹] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۴۳-۵۰.
گفتار درباره نخستین کسی که بر کعبه پرده پوشاند
[۱۰] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۵۱-۵۳.
، گسترش مسجدالحرام
[۱۱] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۵۷-۵۸.
، و بیان مراد از این مسجد
[۱۲] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۵۹-۶۱.
بخش‌های آغازین این باب را برساخته‌اند.
۳. باب دوم کتاب درباره مسجدالنبی است که همچون باب نخست، در آغاز به تاریخ مدینه و مسجدالنبی پرداخته است. نویسنده این باب را با ساخت و سازهای مسجدالنبی آغاز می‌کند
[۱۳] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۲۳-۲۲۵.
و سپس حدود حرم مدینه
[۱۴] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۲۶-۲۲۹.
و نام‌های این شهر را می‌آورد.
[۱۵] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۳۲-۲۳۶.
وی احکام، ویژگی‌ها و فضیلت‌های مسجدالنبی را در ۴۰ بند یاد کرده که برخی از آن‌ها بدین قرارند: حرمت صید
[۱۶] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۴۳-۲۴۵.
، خاک و سنگ حرم مدینه
[۱۷] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۴۵.
، استحباب روزه و صدقه در مدینه، نذر نماز گزاردن در مسجدالنبی
[۱۸] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۶۹.
و فضیلت نماز در آن مسجد.
[۱۹] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۴۶.

۴. باب سوم کتاب به تاریخ، احکام و فضیلت‌های مسجدالاقصی اختصاص دارد. نویسنده در این باب، نام‌های مسجدالاقصی و آیات و روایت‌های فضیلت این مسجد را یاد کرده و سپس به احکام مسجدالاقصی در۲۰ بند پرداخته است که از آن جمله‌اند: فضیلت نماز و مقدار فضیلت آن
[۲۰] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۸۷.
، استحباب ختم قرآن در مسجدالاقصی
[۲۱] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۸۸.
و استحباب احرام برای حج و عمره از این مسجد.
[۲۲] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۸۹.

۵. باب چهارم کتاب در بیان احکام همه مساجد به گونه مطلق است که در ۱۳۷ بند تنظیم شده است. برخی از احکام این باب عبارتند از: جواز خوابیدن در مساجد
[۲۳] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۳۰۵.
، خوردن نان و میوه در مساجد
[۲۴] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۳۲۹.
، بیرون بردن سنگ و خاک از مساجد
[۲۵] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۳۴۰.
، روشن کردن مسجد با روغن نجس
[۲۶] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۳۶۱.
، ساختن مسجد در گورستان
[۲۷] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۳۵۶.
و کوتاه کردن ناخن و مو در مسجد.
[۲۸] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۴۰۷.



۱. وی در نگارش اعلام الساجد از منابع گسترده فقهی، لغوی، حدیثی و تاریخی بهره برده که از آن جمله‌اند: اخبار مکه ازرقی
[۲۹] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۴۶.
[۳۰] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۵۲.
[۳۱] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۵۷.
[۳۲] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۶۷.
، اخبار مکه فاکهی
[۳۳] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۵۲.
، صحیح مسلم
[۳۴] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۶۷.
[۳۵] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۸۲.
، صحیح بخاری
[۳۶] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۵۴.
و مناسک نووی
[۳۷] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۱۹.
.
۲. آثار تاریخی و فقهی بعد نیز به این کتاب استناد کرده‌اند که از آن جمله‌اند: نسیم الریاض علی شفاء القاضی عیاض نوشته علامه شهاب، الجامع اللطیف از ابن ظهیره، اتحاف الاخصاء بفضائل المسجدالاقصی اثر سیوطی .
[۳۸] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، مقدمه محقق، ص۵.

۳. زرکشی حدیث‌های کتابش را گاه بدون سلسله اسناد راویان و گاه با ذکر دقیق آن‌ها آورده است.
[۳۹] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۴۳.
[۴۰] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۱۷.
.گاهی نیز پس از آوردن روایت ، راوی آن را جرح و تعدیل کرده است.
[۴۱] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۴۴.
.
۴. چنان که از نام کتاب پیدا است، زرکشی این کتاب را در بیان احکام فقهی مساجد نگاشته است. وی پیش از بیان احکام و ویژگی‌های مساجد سه گانه، به پیشینه تاریخی مکان‌های مسجدالحرام و مسجدالنبی نیز اشاره کرده و گاه آگاهی‌های گسترده به دست داده است.او به بیان حدود حرم
[۴۲] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۶۳-۶۵.
و فلسفه آن‌ها
[۴۳] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۶۵.
پرداخته و ابیاتی در این زمینه آورده
[۴۴] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۶۴.
و درباره اسامی و حدود مکان‌هایی چون منا
[۴۵] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۶۷.
، مزدلفه
[۴۶] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۷۱.
و عرفات
[۴۷] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۷۲-۷۳.
قلم زده است. همچنین به منطقه‌ای گسترده تر از مکه نظر کرده و به بیان حجاز
[۴۸] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۷۴-۷۵.
و جزیرة العرب
[۴۹] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۷۶-۷۷.
و اسامی، حدود و وجه نام گذاری آن‌ها اشاره و نام‌های مکه را در ۳۰ عنوان یاد کرده است.
[۵۰] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۷۸-۸۳.

۵. زرکشی پس از دادن آگاهی‌های تاریخی، به بیان احکام و ویژگی‌های مسجدالحرام پرداخته است. شماره گذاری احکام از ویژگی‌های این کتاب به شمار می‌رود. او احکام این باب را در ۱۲۵ بند یاد کرده است که برخی از آن‌ها گم شده‌اند و در کتاب موجود نیستند.
[۵۱] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۱۹.
او افزون بر بیان احکام فقه شافعی
[۵۲] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۶۷.
[۵۳] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۸۵.
که کتاب بر پایه آن نگاشته شده، به باورهای دیگر مذاهب همچون حنفی
[۵۴] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۸۵.
[۵۵] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۴۴.
، حنبلی
[۵۶] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۸۵.
و مالکی
[۵۷] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۹۳.
[۵۸] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۷۹.
اشاره کرده است.
۶. زرکشی پس از بیان حکم در یک بند، گاه فروعی را در شرح و تفصیل آن آورده و گاهی نیز برداشت‌های شخصی خود را که پیش از وی یاد نشده، با عنوان «فروع نقل نشده» بیان کرده است.
[۵۹] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۸۶.
آغاز کردن برخی از احکام با پرسش، از شیوه‌های او در بیان احکام است.
[۶۰] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۸۹.
[۶۱] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۰۲.
برخی از احکام فقهی این باب بدین قرارند: تقدم امام بر ماموم در کعبه
[۶۲] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۸۶.
، نماز درون کعبه و بر سقف آن
[۶۳] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۹۶-۹۷.
، وضو و غسل با آب زمزم و باورهای فقهی درباره آن
[۶۴] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۳۵-۱۳۷.
، قطع درخت حرم
[۶۵] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۵۵.
، و صید در آن.
[۶۶] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۵۴.

۷. نویسنده افزون بر احکام فقهی مسجدالحرام، به ویژگی‌ها و فضیلت‌ها و آداب زیارت آن در بندهایی جداگانه پرداخته؛ همچون: دعا کردن هنگام دیدن کعبه
[۶۷] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۰۹.
، وارد شدن به مسجدالحرام با خضوع و خشوع ، و فضیلت نماز در این مسجد.
[۶۸] اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۱۲-۱۱۳.



ابوالوفاء مصطفی مراغی کتاب اعلام الساجد را با بهره گیری از چند نسخه خطی تصحیح کرده و مقدمه‌ای مختصر در شرح حال و آثار زرکشی نگاشته و در انتشارات احیاء تراث اسلامی قاهره به سال ۱۳۸۴ق. در ۴۴۷ صفحه با قطع وزیری به چاپ رسانده است. ابوالوفاء فهرست‌هایی از آیات ، حدیث‌ها، نام‌های خاص و مکان‌ها را همراه عکس‌هایی از حرم مکی و مدنی در پایان کتاب گنجانده است. تصحیح دیگر کتاب به دست ایمن صالح شعبان صورت پذیرفته است. او این کتاب را در انتشارات دار الکتب العلمیه لبنان به سال ۱۴۱۶ق. به چاپ رسانده است. وی تحقیق خود را بر پایه تحقیق اول سامان داده و علت انتشار دیگر بار آن را کمیابی چاپ و تحقیق اول دانسته است.


الاتقان: السیوطی (م. ۹۱۱ق.) ، به کوشش سعید، لبنان، دار الفکر، ۱۴۱۶ق؛ الاعلام: الزرکلی (م. ۱۳۹۶ق.) ، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م؛ البرهان فی علوم القرآن: الزرکشی (م. ۷۹۴ق.) ، به کوشش محمد ابوالفضل، قاهره، احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۶ق؛ شذرات الذهب: عبدالحی بن العماد (م. ۱۰۸۹ق.) ، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ق؛ معجم المؤلفین: عمر کحاله، بیروت، دار احیاء التراث العربی ـ مکتبة المثنی؛ معجم مطبوعات العربیه: یوسف الیان سرکیس، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۱۰ق؛ هدیة العارفین: اسماعیل پاشا (م. ۱۳۳۹ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی.


۱. معجم المطبوعات العربیه، یوسف الیان سرکیس، ج۱، ص۹۶۸.
۲. شذرات الذهب، عبدالحی بن العماد، ج۸، ص۵۷۲-۵۷۳.    
۳. معجم المؤلفین، عمر کحاله، ج۹، ص۱۲۱.    
۴. البرهان، الزرکشی، ص۹-۱۲، «مقدمه محقق».    
۵. هدیة العارفین، اسماعیل پاشا، ج۲، ص۱۷۴-۱۷۵.
۶. الاعلام، الزرکلی، ج۶، ص۶۰-۶۱.    
۷. الاتقان، السیوطی، ج۱، ص۲۷.    
۸. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۳۶-۳۹.
۹. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۴۳-۵۰.
۱۰. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۵۱-۵۳.
۱۱. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۵۷-۵۸.
۱۲. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۵۹-۶۱.
۱۳. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۲۳-۲۲۵.
۱۴. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۲۶-۲۲۹.
۱۵. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۳۲-۲۳۶.
۱۶. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۴۳-۲۴۵.
۱۷. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۴۵.
۱۸. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۶۹.
۱۹. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۴۶.
۲۰. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۸۷.
۲۱. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۸۸.
۲۲. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۸۹.
۲۳. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۳۰۵.
۲۴. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۳۲۹.
۲۵. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۳۴۰.
۲۶. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۳۶۱.
۲۷. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۳۵۶.
۲۸. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۴۰۷.
۲۹. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۴۶.
۳۰. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۵۲.
۳۱. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۵۷.
۳۲. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۶۷.
۳۳. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۵۲.
۳۴. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۶۷.
۳۵. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۸۲.
۳۶. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۵۴.
۳۷. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۱۹.
۳۸. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، مقدمه محقق، ص۵.
۳۹. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۴۳.
۴۰. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۱۷.
۴۱. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۴۴.
۴۲. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۶۳-۶۵.
۴۳. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۶۵.
۴۴. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۶۴.
۴۵. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۶۷.
۴۶. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۷۱.
۴۷. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۷۲-۷۳.
۴۸. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۷۴-۷۵.
۴۹. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۷۶-۷۷.
۵۰. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۷۸-۸۳.
۵۱. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۲۱۹.
۵۲. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۶۷.
۵۳. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۸۵.
۵۴. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۸۵.
۵۵. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۴۴.
۵۶. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۸۵.
۵۷. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۹۳.
۵۸. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۷۹.
۵۹. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۸۶.
۶۰. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۸۹.
۶۱. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۰۲.
۶۲. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۸۶.
۶۳. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۹۶-۹۷.
۶۴. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۳۵-۱۳۷.
۶۵. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۵۵.
۶۶. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۵۴.
۶۷. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۰۹.
۶۸. اعلام الساجد باحکام المساجد، حمد بن بهادر زرکشی، ص۱۱۲-۱۱۳.



حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «اعلام الساجد باحکام المساجد».    


رده‌های این صفحه : احکام مساجد | کتاب شناسی | کتب فقهی




جعبه ابزار