اطعام اهل‌بیت (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اهل بیت علیهم‌السّلام با
اطعام مخلصانه
افطار خود، از
بهشت و نعمات آن برخوردار و از شرور
روز قیامت ایمنی یافتند.
اطعام اهل بیت علیهم‌السّلام به مستمند،
یتیم و اسیر، در عین
علاقه و نیاز شدید خود به غذا از صفات حسنه ای می باشد که قرآن کریم چنین به آن اشاره می فرماید: «ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیما واسیرا» و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به مسکین و یتیم و
اسیر می‌دهند. (مرجع ضمیر «حبه» می‌تواند «الله» و می‌تواند «طعام» باشد. برداشت بنابر
احتمال دوم است.)
و مراد از
مسکین و یتیم معلوم است، و مراد از
اسیر هم همان معنایی است که از این
اسم به ذهن می‌رسد، یعنی کسی که از
اهل دار الحرب گرفتار مسلمین شده باشد. و اما اینکه بعضی منظور از اسیر را
مسلمان اسیر شده در دست کفار و یا محبوس و یا
برده و یا زنان اسیر در دست مردان دانسته‌اند، ادعاهایی است بدون هیچ دلیل، و به خاطر
اثبات آن خود را به زحمت انداخته‌اند.
آنچه تنبه بدان لازم است این است که سیاق این آیات
سیاق داستان سرائی است، داستان مردمی از مؤ منین که
قرآن نامشان را
ابرار خوانده، و از پاره‌ای کارهایشان یعنی وفای به نذر و اطعام مسکین و یتیم و اسیرشان خبر داده، ایشان را می‌ستاید، و وعده جمیلشان می‌دهد. معلوم می‌شود سبب نزول این آیات هم همین داستان بوده، و این داستان در خارج واقع شده نه اینکه بخواهد یک
قصه فرضی را جعل کند، آنگاه آثار خوب آن را بر شمرده، و کسانی را که آنچنان عمل کنند
وعده جمیل بدهد. نکته دیگری که باید بدان توجه داشت این است که در این آیات یکی از سه طایفه‌ای که به وسیله ابرار اطعام شده‌اند اسیر دانسته، و این خود شاهد بر آن است که آیات در
مدینه نازل شده، و داستان بعد از
هجرت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و قوت یافتن اسلام، و غلبه مسلمین بر کفار و مشرکین
اتفاق افتاده، نه قبل از آن.
این برنامه منحصر به مسأله اطعام نیست که تمام اعمالشان مخلصانه و برای ذات پاک خداوند است و هیچ چشمداشتی به پاداش مردم و حتی
تقدیر و تشکر آنها نیست، و اصولا در اسلام ارزش عمل به خلوص
نیت است، و گرنه اعمالی که انگیزه‌های غیر الهی داشته باشد، خواه ریاکارانه باشد، و یا به خاطر هوای
نفس ، و یا تشکر و قدردانی مردم، یا پاداش مادی، و هیچگونه ارزش معنوی و الهی ندارد.
کلمه
وجه به معناى آن روى هر چیز است که رو به روى تو و یا هر کس دیگر باشد، و وجه خداى تعالى عبارت است از صفات فعلى خداى تعالى ، صفات کریمه اى که
افاضه خیر بر خلق و خلقت و
تدبیر و رزق آنها، و یا به عبارت جامع تر
رحمت عامه او که قوام تمامى موجودات بدان است ،از آن صفات نشأت می‌گیرد، و بنابر این معنای اینکه عملی به خاطر وجه الله انجام شود این است که در انجام عمل این
نتیجه منظور گردد که رحمت خدای تعالی و خشنودیش جلب شود، منظور تنها و تنها این باشد و ذره‌ای از پاداشهایی که در دست غیر خدای تعالی است منظور نباشد، و به همین جهت خانواده اطعامگر دنبال این سخن خود که «انما نطعمکم لوجه الله»
اضافه کردند: «لا نرید منکم جزاء و لا شکورا» (ما از شما نه پاداشی می‌خواهیم، و نه حتی تشکری).
محبت خدا و ترس از
عذاب قیامت، از علل
اطعام اهل بیت علیهم السلام به درماندگان بوده است: «ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیما واسیرا• انا نخاف من ربنا یوما عبوسا قمطریرا» و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند• ما از پروردگارمان خائفیم در آن روز که
عبوس و شدید است. (برخی مرجع ضمیر «حبه» را «الله» دانسته‌اند.
)
اطعام مخلصانه
اهل بیت علیهم السلام در راه خدا، به رغم نیازشان به طعام بوده است: «ان الابرار یشربون من کاس کان مزاجها کافورا• ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیما واسیرا• انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاء ولا شکورا»
ابرار (نیکان) از جامی می‌نوشند که با عطر خوشی آمیخته است•و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند• (و می‌گویند) ما شما را برای خدا اطعام می‌کنیم و، هیچ
پاداش و تشکری از شما نمی‌خواهیم. (مرجع ضمیر «حبه» می‌تواند «الله» و می‌تواند «طعام» باشد. برداشت بنابر احتمال دوم است.)
و کلمه ابرار جمع کلمه (
بر) - به فتحه باء - است، و کلمه (بر)
صفت مشبهه از
مصدر (بر) - به کسره باء - است، که به معنای
احسان است، و این معنا در مورد کسی
صادق است که عمل خود را نیکو بسازد، و از
نیکو ساختن آن هیچ نفعی که عاید خودش بگردد در نظر نگرفته باشد، نه جزایی که در مقابل عملش به او بدهند، و نه حتی تشکری را. و خلاصه کلمه (بر) - به فتحه باء - به معنای کسی است که
خیر را بدان جهت که خیر است می‌خواهد، نه بدان جهت که اگر انجام دهد نفعی عایدش می‌شود، بلکه حتی در صورتی هم که خودش آن را دوست نمی‌دارد صرفا به خاطر اینکه خیر است انجام می‌دهد، و بر تلخی آن که مخالف با خواهش نفسش است
صبر می‌کند، و عمل خیر را بدان جهت که فی نفسه خیر است انجام می‌دهد، هر چند به زحمت و ضرر خود تمام شود، نظیر وفای به
نذر . و یا بدان جهت که برای دیگران نافع است انجام می‌دهد مانند اطعام طعام به بندگان
مستحق خدا.
مصونیت اهل بیت علیهم‌السّلام از
سختی قیامت ، پاداش اطعام مخلصانه آنان به نیازمندان است: «ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیما واسیرا• انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاء ولا شکورا• انا نخاف من ربنا یوما عبوسا قمطریرا• فوقـیــهم الله شر ذلک الیوم و لقیــهم نضرة وسرورا» و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند• (و می‌گویند) ما شما را برای خدا اطعام می‌کنیم و، هیچ
پاداش و تشکری از شما نمی‌خواهیم•ما از پروردگارمان خائفیم در آن روز که
عبوس و شدید است•از این رو خداوند آنها را از شر آن روز نگه می‌دارد و از آنها استقبال می‌کند در حالی که شادمان و مسرورند.
بهشت، پاداش اطعام توام با
اخلاص و شکیبایی اهل بیت علیهم السلام به تهیدستان می باشد: «ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیما واسیرا• انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاء ولا شکورا• وجزیـهم بما صبروا جنة وحریرا» و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و
نیاز ) دارند به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند• (و می‌گویند) ما شما را برای خدا اطعام می‌کنیم و، هیچ پاداش و تشکری از شما نمی‌خواهیم•خداوند در برابر شکیبائی آنان، بهشت و لباسهای حریر بهشتی را به آنها پاداش می‌دهد.
لباسهای ابریشمی و جامه‌های سبز از جنس دیبای بهشتی، از پاداش‌های اطعام خالصانه و صابرانه اهل بیت علیهم السلام به درماندگان می باشد: «ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیما واسیرا• انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاء ولا شکورا• وجزیـهم بما صبروا جنة وحریرا• عــلیهم ثیاب سندس خضر واستبرق...» و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به
مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند• (و می‌گویند) ما شما را برای خدا اطعام می‌کنیم و، هیچ پاداش و تشکری از شما نمی‌خواهیم•خداوند در برابر شکیبائی آنان، بهشت و لباسهای حریر بهشتی را به آنها پاداش می‌دهد•بر اندام آنها (بهشتیان) لباسهائی است از حریر نازک سبز رنگ، و از دیبای ضخیم... .
تختهای بهشتی برای
استراحت و آسایش، از پاداش‌های اطعام خالصانه توام با
صبر اهل بیت علیهم السلام به نیازمندان می باشد: «ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیما واسیرا• انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاء ولا شکورا• وجزیـهم بما صبروا جنة وحریرا• متکـین فیها علی الارائک...» و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند• (و می‌گویند) ما شما را برای خدا اطعام می‌کنیم و، هیچ پاداش و تشکری از شما نمی‌خواهیم•خداوند در برابر شکیبائی آنان،
بهشت و لباسهای حریر بهشتی را به آنها پاداش می‌دهد•این در حالی است که بر تختهای زیبا تکیه کرده‌اند، ... .
برخوردار شدن اهل بیت علیهم السلام از هوای
لطیف و به دور از سرما و گرما در بهشت، به سبب اطعام خالصانه توأم با صبر آنان به درماندگان می باشد: «ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیما واسیرا• انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاء ولا شکورا• وجزیـهم بما صبروا جنة وحریرا• ... لایرون فیها شمسا ولا زمهریرا» و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند• (و می‌گویند) ما شما را برای خدا اطعام می‌کنیم و، هیچ پاداش و تشکری از شما نمی‌خواهیم•خداوند در برابر
شکیبائی آنان، بهشت و لباسهای حریر بهشتی را به آنها پاداش می‌دهد•... نه آفتاب را در آنجا می‌بینند، نه سرما را.
بهره مند شدن از سایه درختان بهشتی و میوه‌های قابل دسترس، از پاداش‌های اطعام خالصانه و صابرانه اهل بیت علیهم السلام به نیازمندان می باشد: «ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیما واسیرا• انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاء ولا شکورا• وجزیـهم بما صبروا جنة وحریرا• ودانیة علیهم ظـلــلها وذللت قطوفها تذلیلا» و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند• (و می‌گویند) ما شما را برای خدا اطعام می‌کنیم و، هیچ پاداش و تشکری از شما نمی‌خواهیم•خداوند در برابر شکیبائی آنان، بهشت و لباسهای
حریر بهشتی را به آنها پاداش می‌دهد•و در حالی است که سایه‌های آن (درختان بهشتی) بر آنها فرو افتاده، و چیدن میوه هایش بسیار آسان است. (با توجه به بازگشت ضمیر در «ظلالها» به اشجار مقدر و تناسب معنای «قطوف» با
ثمره ، نکته یاد شده استفاده شده است.)
پذیرایی با ظروف سیمین و قدح‌های بلورین در بهشت از
اهل بیت علیهم السلام، در برابر اطعام خالصانه و صابرانه آنان به مستمندان می باشد: «ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیما واسیرا• انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاء ولا شکورا• وجزیـهم بما صبروا جنة وحریرا• ویطاف علیهم بـانیة من فضة واکواب کانت قواریرا• قواریرا من فضة قدروها تقدیرا» و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند• (و می‌گویند) ما شما را برای خدا اطعام می‌کنیم و، هیچ پاداش و تشکری از شما نمی‌خواهیم•خداوند در برابر شکیبائی آنان، بهشت و لباسهای حریر بهشتی را به آنها پاداش می‌دهد•و در گرداگرد آنها ظرفهائی از
نقره ، و قدحهائی بلورین می‌گردانند (مملو از بهترین غذاها و نوشیدنی‌ها)• ظرفهای بلورینی از نقره! که آنها را به اندازه لازم آماده کرده‌اند.
نوشیدن و سیراب شدن اهل بیت علیهم السلام از نوشیدنی ویژه : پاک و گوارا و آمیخته به زنجبیل در بهشت، به جهت اطعام خالصانه توأم با صبر به نیازمندان می باشد: «ان الابرار یشربون من کاس کان مزاجها کافورا• عینا یشرب بها عباد الله یفجرونها تفجیرا• ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیما واسیرا• انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاء ولا شکورا• ویسقون فیها کاسا کان مزاجها زنجبیلا• عینا فیها تسمی سلسبیلا• عــلیهم ثیاب سندس خضر واستبرق وحلوا اساور من فضة وسقـیــهم ربهم شرابا طهورا»
ابرار (نیکان) از جامی می‌نوشند که با
عطر خوشی آمیخته است•از چشمه‌ای که بندگان خاص خدا از آن می‌نوشند، و از هر جا بخواهند آنرا جاری می‌سازند•و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند• (و می‌گویند) ما شما را برای خدا اطعام می‌کنیم و، هیچ پاداش و تشکری از شما نمی‌خواهیم•و در آنجا از جامهائی
سیراب می‌شوند که لبریز از شراب طهوری است که با
زنجبیل آمیخته است• از چشمه‌ای در بهشت که نامش
سلسبیل است• بر اندام آنها (بهشتیان) لباسهائی است از حریر نازک سبز رنگ، و از دیبای ضخیم و با دستبندهائی از نقره تزیین شده‌اند، و پروردگارشان شراب
طهور به آنها می‌نوشاند! .
پذیرایی و خدمت گزاری غلامان جاویدان و مرواریدگونه، از پاداش‌های الهی به
اهل بیت علیهم السلام در پی اطعام خالصانه همراه با صبر آنان به مستمندان می باشد: «ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیما واسیرا• انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاء ولا شکورا• وجزیـهم بما صبروا جنة وحریرا• ویطوف علیهم ولدن مخلدون اذا رایتهم حسبتهم لؤلؤا منثورا» و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند• (و می‌گویند) ما شما را برای خدا
اطعام می‌کنیم و، هیچ پاداش و تشکری از شما نمی‌خواهیم•خداوند در برابر شکیبائی آنان، بهشت و لباسهای حریر بهشتی را به آنها پاداش می‌دهد•و بر گرد آنها نوجوانانی جاودانی (برای پذیرائی) می‌گردند که هر گاه آنها را ببینی گمان می‌کنی
مروارید پراکنده‌اند! .
شادمانی و شادابی اهل بیت علیهم السلام در
قیامت به جهت
اطعام خالصانه آنان به نیازمندان می باشد: «عینا یشرب بها عباد الله یفجرونها تفجیرا• ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیما واسیرا• انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاء ولا شکورا• فوقـیهم الله شر ذلک الیوم و لقیهم نضرة وسرورا» و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند• (و می‌گویند) ما شما را برای خدا اطعام می‌کنیم و، هیچ پاداش و تشکری از شما نمی‌خواهیم•از چشمه‌ای که بندگان خاص خدا از آن می‌نوشند، و از هر جا بخواهند آنرا جاری می‌سازند•از این رو خداوند آنها را از شر آن روز نگه می‌دارد و از آنها
استقبال می‌کند در حالی که شادمان و مسرورند .
آراسته شدن به دستبندهای
سیمین در بهشت، از پاداش‌های الهی به اهل بیت علیهم السلام در برابر اطعام خالصانه توأم با صبر آنان به نیازمندان می باشد: «ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیما واسیرا• انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاء ولا شکورا• وجزیـهم بما صبروا جنة وحریرا• عــلیهم ثیاب سندس خضر واستبرق وحلوا اساور من فضة وسقـیــهم ربهم شرابا طهورا» و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به مسکین و یتیم و
اسیر می‌دهند• (و می‌گویند) ما شما را برای خدا اطعام می‌کنیم و، هیچ پاداش و تشکری از شما نمی‌خواهیم•خداوند در برابر شکیبائی آنان، بهشت و لباسهای حریر بهشتی را به آنها پاداش می‌دهد• بر اندام آنها (بهشتیان) لباسهائی است از حریر نازک سبز رنگ، و از دیبای ضخیم و با دستبندهائی از نقره تزیین شده‌اند، و پروردگارشان شراب طهور به آنها می‌نوشاند! .
پاک شدن اهل بیت علیهم السلام از ماسوی الله پاداش خداوند به اطعام اهل بیت علیهم السلام می باشد: «ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیما واسیرا• عــلیهم ثیاب سندس خضر واستبرق وحلوا اساور من فضة وسقـیهم ربهم شرابا طهورا» و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به مسکین و
یتیم و اسیر می‌دهند•بر اندام آنها (بهشتیان) لباسهائی است از حریر نازک سبز رنگ، و از دیبای ضخیم و با دستبندهائی از نقره تزیین شده‌اند، و پروردگارشان
شراب طهور به آنها می‌نوشاند! . (
امام صادق علیه السلام درباره «شراب طهور» فرمود: آن نوشیدنی
پاک کننده است که بهشتیان را از هر چه غیر خدا است پاک می‌کند.
)
بهره مندی اهل بیت علیهم السلام از نعمتی ویژه، از پاداش‌های بزرگ الهی در بهشت، در پی اطعام خالصانه توأم با صبر آنان به نیازمندان می باشد: «ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیما واسیرا• انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاء ولا شکورا• وجزیـهم بما صبروا جنة وحریرا• واذا رایت ثم رایت نعیما وملکا کبیرا• ان هـذا کان لکم جزاء وکان سعیکم مشکورا» و غذای (خود) را با اینکه به آن
علاقه (و نیاز) دارند به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند• (و می‌گویند) ما شما را برای خدا اطعام می‌کنیم و، هیچ پاداش و تشکری از شما نمی‌خواهیم•خداوند در برابر شکیبائی آنان، بهشت و لباسهای حریر بهشتی را به آنها پاداش می‌دهد•و هنگامی که آنجا را ببینی نعمتها و
ملک عظیمی را می بینی! •این جزای شما است و
سعی و تلاش شما مورد قدردانی است .
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۴، ص۳۸، برگرفته از مقاله «اطعام اهل‌بیت». مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۵، ص۳۳۲، برگرفته از مقاله «اطعام اهل‌بیت».
