• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اصحاب ایکه‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: اصحاب ایکه (مفردات‌قرآن)، أصحاب الأیکه (لغات‌قرآن)، اصحاب ایکه (مقالات مرتبط).


اَصْحاب اَیْکه، نام قومی یاد شده در قرآن کریم که رسالت پیامبر خویش، شعیب (علیه‌السلام) ، را نپذیرفتند و بر ستمکاری خود اصرار ورزیدند.


یاد اینان ۴ بار در قرآن کریم، در سوره های حجر
[۱] حجر/سوره۱۵، آیه۷۸.    
شعرا
[۲] شعرا/سوره۲۶، آیه۱۷۶.    
ص
[۳] ص/سوره۳۸، آیه۱۳.    
و ق
[۴] ق/سوره۵۰، آیه۱۴.    
به میان آمده، و در کنار اقوامی چون ثمود ، قوم لوط و قوم تُبَّع جای گرفته است.
این قوم در منابع قصص ، غالباً با اصحاب مدین که حضرت شعیب (علیه‌السلام) ، میان آنان نبوت می‌کرده، یکی دانسته شده، و این نکته در قولی مشهور از ابن عباس نیز تأیید شده است، اما بسیاری از مفسران، از جمله اهل تفسیر از تابعان چون قتاده و عکرمه، این دو نام را به دو قوم بازگردانیده اند.
[۵] طبری، تاریخ، ج۱، ص۳۲۷.
[۶] مقدسی مطهر، البدء و التاریخ، ج۳، ص۷۶، به کوشش کلمن هوار، پاریس، ۱۹۰۳م.
[۷] سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر المأثور، ج۵، ص۹۱، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.


ضبط واژه «ایکه»، موضوع اختلاف میان قراء بوده، و معانی متفاوتی برای آن ذکر گردیده است. در میان عالمان قرائت، در ضبط این ترکیب در سوره های شعرا و ص «و نه در سوره های حجر و ق» اختلاف نظر وجود دارد. این ترکیب در قرائت قراء حجاز و شام ، به صورت «اصحاب لَیکَه»، بدون همزه و با تاء مفتوح آمده است و لیکه در تفسیر، نام شهری دانسته شده که به جهت تأنیث و معرفه بودن، منصرف نیست.
[۸] ابن مجاهد احمد، السبعة فی القراءات، ج۱، ص۳۶۸، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
[۹] ابن زنجله عبدالرحمان، حجة القراءات، ج۱، ص۵۱۹، به کوشش سعید افغانی، بیروت، ۱۳۹۹ق /۱۹۷۹م.
[۱۰] طوسی محمد، التبیان، ج۸، ص۵۷، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، نجف، ۱۳۸۱ق، قرآن کریم.

قاریان عراق در تمامی موارد، واژه اخیر را «الایکه» خوانده اند
[۱۱] ابن مجاهد احمد، السبعة فی القراءات، ج۱، ص۳۶۸، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
[۱۲] ابن مجاهد احمد، السبعة فی القراءات، ج۱، ص۴۷۳، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
که از شهرت و پذیرشی بیش‌تر نزد مفسران برخوردار بوده است و «ایکه» در آن به معنای بیشه و محل درختان انبوه «جمع آن اَیک» دانسته شده است.
[۱۳] ابن مجاهد احمد، السبعة فی القراءات، ج۱، ص۳۶۸، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
[۱۴] ابن مجاهد احمد، السبعة فی القراءات، ج۱، ص۴۷۳، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
[۱۵] ابن یزیدی عبدالله، غریب القرآن، به کوشش محمد سلیم حاج، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
[۱۶] جوهری اسماعیل، الصحاح، به کوشش احمد عبدالغفور عطار، قاهره، ۱۳۷۶ق /۱۹۵۶م.
[۱۷] ابوعبید بکری، معجم ما استعجم، ج۱، ص۲۱۵، به کوشش مصطفی سقا، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.

ایکه را نام مسکن قوم شعیب دانسته است، اما برخی دیگر برآنند که این قوم درختی پر شاخ و برگ موسوم به «ایکه» را پرستش می‌کرده‌اند و از همین رو اصحاب ایکه خوانده شده اند.
[۱۸] ابن زنجله عبدالرحمان، حجة القراءات، ج۱، ص۵۱۹ -۵۲۰، به کوشش سعید افغانی، بیروت، ۱۳۹۹ق /۱۹۷۹م.
[۱۹] ابن کثیر، البدایة، ج۱، ص۱۸۵.


بنابر آنچه در سوره شعراء
[۲۰] شعراء/سوره۲۶، آیه۱۷۶-۱۸۳.    
در وصف اصحاب ایکه آمده است، این مردم به فساد در داد و ستد گرفتار بوده‌اند و کم فروشی و نادرستی در اوزان و مقادیر میان ایشان مرسوم بوده است. شعیب نبی (علیه‌السلام) که برای هدایت ایشان برانگیخته شده بود، آنان را به تقوا فرامی خواند و از ایشان می‌خواست تا در سنجش با پیمانه و ترازو ، درستی پیشه کنند و از عواقب کارهای ناپسند خود بهراسند، اما قوم از او روی برتافتند و به دروغ و جادو متهمش کردند.

داستان اصحاب ایکه در روایات با تفصیلی بیش‌تر آمده، و گفته شده است که این قوم به راهزنی می‌ پرداخته‌اند و یا راه بر مردم می ‌بسته‌اند و از آنان باج می‌ ستانده اند. برخی دیگر گفته‌اند که چون مردم دیگر نقاط از حضور شعیب پیامبر، آگاه شدند، برای دیدار، روی به شهر وی آوردند، ولی اصحاب ایکه راه آنها را سد کردند و شعیب را مجنون خواندند
[۲۱] بلعمی محمد، تاریخ، ج۱، ص۳۳۵، به کوشش محمدتقی بهار، تهران، ۱۳۵۳ش.
[۲۲] ثغلبی احمد، قصص الانبیاء، ج۱، ص۱۶۵، بیروت، ۱۴۰۱ق /۱۹۸۱م.


درباره عاقبت قوم، در روایات چنین آمده است که شعیب (علیه‌السلام) در هدایت آنان تلاشی بسیار کرد، ولی آنان راه رستگاری را نپذیرفتند و بر باطل خویش ابرام ورزیدند. پس شعیب آنان را نفرین کرد و خداوند دعای او را اجابت فرمود. به گفته مفسران، سخن قرآن کریم از « عذاب یوم الظلة »
[۲۳] شعراء/سوره۲۶، آیه۱۸۹.    
به همین عذاب اصحاب ایکه اشاره دارد
[۲۴] ثغلبی احمد، قصص الانبیاء، ج۱، ص۱۶۵، بیروت، ۱۴۰۱ق /۱۹۸۱م.


۵.۱ - خصوصیت عذاب آن قوم

مفسران با الهام از برخی آیات قرآنی ، در وصف این عذاب الهی گفته‌اند که دری از درهای جهنم بر ایشان بگشود و بادی گرم و سخت وزیدن گرفت. آنان که از شدت گرما به ستوه آمده بودند، جایگاهی می‌جستند تا از گزند گرما در امان مانند، از این رو به سوی صحرا گریختند. پس خداوند ابری فرو فرستاد و مردم به گمان یافتن جایی امن و آسوده در سایه آن ابر جای گرفتند. در این هنگام پروردگار از آن ابر، آتشی بر اصحاب ایکه فرود آورد، زمین لرزید و آتش همه را در برگرفت.
[۲۵] طبری، تاریخ، ج۱، ص۳۲۷.
[۲۶] طبری، تاریخ، ج۱، ص۳۲۸.
[۲۷] قمی علی، تفسیر، ج۲، ص۱۲۵، به کوشش طبیب موسوی جزائری، نجف، ۱۳۸۷ق.
[۲۸] ابن عساکر علی، تاریخ مدینه دمشق، ج۸، ص۶۹، عمان، دارالبشیر.
روایات چنین آورده‌اند که بلا ۷روزپیاپی اصحاب ایکه را درگرفته بود
[۲۹] طبرسی فضل، مجمع البیان، ج۶، ص۵۲۸، به کوشش هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبایی، بیروت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
[۳۰] سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر المأثور، ج۵، ص۹۲، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
[۳۱] ابن عساکر علی، تاریخ مدینه دمشق، ج۸، ص۶۹، عمان، دارالبشیر.
و در آن، همگی، جز شعیب و پیروانش هلاک شدند.

شایان ذکر است که برخی، مسکن این قوم را از ساحل دریای سرخ تا سرزمین مدین ،
[۳۲] ابوعبید بکری، معجم ما استعجم، ج۱، ص۱۲۶، به کوشش مصطفی سقا، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
یا مکانی پر درخت نزدیک شهر مدین دانسته اند.
[۳۳] مقریزی احمد، الخطط، ج۱، ص۱۸۷، بولاق، ۱۲۷۰ق.
همچنین روایتی دیگر درخور توجه است که برپایه آن شعیب و یارانش هنگام نزول بلا، به ایله که بیشه زاری در نزدیکی شهر مدین بوده است، پناه برده اند.
[۳۴] مقریزی احمد، الخطط، ج۱، ص۱۸۷، بولاق، ۱۲۷۰ق.
برخی از روایات نیز اشاره دارند که مکان اصحاب ایکه، تبوک بوده است
[۳۵] اصطخری ابراهیم، المسالک و الممالک، ج۱، ص۲۰، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۷۰م.
[۳۶] جیهانی ابوالقاسم، اشکال العالم، ج۱، ص۴۷، ترجمه علی بن عبدالسلام کاتب، به کوشش فیروز منصوری، تهران، ۱۳۶۸ش.
[۳۷] یاقوت، بلدان، ج۱، ص۴۲۱.


(۱) ابن زنجله عبدالرحمان، حجة القراءات، به کوشش سعید افغانی، بیروت، ۱۳۹۹ق /۱۹۷۹م.
(۲) ابن عساکر علی، تاریخ مدینه دمشق، عمان، دارالبشیر.
(۳) ابن کثیر، البدایة.
(۴) ابن مجاهد احمد، السبعة فی القراءات، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
(۵) ابن یزیدی عبدالله، غریب القرآن، به کوشش محمد سلیم حاج، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
(۶) ابوعبید بکری، معجم ما استعجم، به کوشش مصطفی سقا، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
(۷) اصطخری ابراهیم، المسالک و الممالک، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۷۰م.
(۸) بلعمی محمد، تاریخ، به کوشش محمدتقی بهار، تهران، ۱۳۵۳ش.
(۹) ثغلبی احمد، قصص الانبیاء، بیروت، ۱۴۰۱ق /۱۹۸۱م.
(۱۰) جوهری اسماعیل، الصحاح، به کوشش احمد عبدالغفور عطار، قاهره، ۱۳۷۶ق /۱۹۵۶م.
(۱۱) جیهانی ابوالقاسم، اشکال العالم، ترجمه علی بن عبدالسلام کاتب، به کوشش فیروز منصوری، تهران، ۱۳۶۸ش.
(۱۲) سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر المأثور، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
(۱۳) طبرسی فضل، مجمع البیان، به کوشش هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبایی، بیروت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
(۱۴) طبری، تاریخ.
(۱۵) طوسی محمد، التبیان، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، نجف، ۱۳۸۱ق، قرآن کریم.
(۱۶) قمی علی، تفسیر، به کوشش طبیب موسوی جزائری، نجف، ۱۳۸۷ق.
(۱۷) مقدسی مطهر، البدء و التاریخ، به کوشش کلمن هوار، پاریس، ۱۹۰۳م.
(۱۸) مقریزی احمد، الخطط، بولاق، ۱۲۷۰ق.
(۱۹) یاقوت، بلدان.

۱. ↑ حجر/سوره۱۵، آیه۷۸.    
۲. ↑ شعرا/سوره۲۶، آیه۱۷۶.    
۳. ↑ ص/سوره۳۸، آیه۱۳.    
۴. ↑ ق/سوره۵۰، آیه۱۴.    
۵. ↑ طبری، تاریخ، ج۱، ص۳۲۷.
۶. ↑ مقدسی مطهر، البدء و التاریخ، ج۳، ص۷۶، به کوشش کلمن هوار، پاریس، ۱۹۰۳م.
۷. ↑ سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر المأثور، ج۵، ص۹۱، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
۸. ↑ ابن مجاهد احمد، السبعة فی القراءات، ج۱، ص۳۶۸، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
۹. ↑ ابن زنجله عبدالرحمان، حجة القراءات، ج۱، ص۵۱۹، به کوشش سعید افغانی، بیروت، ۱۳۹۹ق /۱۹۷۹م.
۱۰. ↑ طوسی محمد، التبیان، ج۸، ص۵۷، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، نجف، ۱۳۸۱ق، قرآن کریم.
۱۱. ↑ ابن مجاهد احمد، السبعة فی القراءات، ج۱، ص۳۶۸، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
۱۲. ↑ ابن مجاهد احمد، السبعة فی القراءات، ج۱، ص۴۷۳، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
۱۳. ↑ ابن مجاهد احمد، السبعة فی القراءات، ج۱، ص۳۶۸، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
۱۴. ↑ ابن مجاهد احمد، السبعة فی القراءات، ج۱، ص۴۷۳، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۷۲م.
۱۵. ↑ ابن یزیدی عبدالله، غریب القرآن، به کوشش محمد سلیم حاج، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
۱۶. ↑ جوهری اسماعیل، الصحاح، به کوشش احمد عبدالغفور عطار، قاهره، ۱۳۷۶ق /۱۹۵۶م.
۱۷. ↑ ابوعبید بکری، معجم ما استعجم، ج۱، ص۲۱۵، به کوشش مصطفی سقا، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
۱۸. ↑ ابن زنجله عبدالرحمان، حجة القراءات، ج۱، ص۵۱۹ -۵۲۰، به کوشش سعید افغانی، بیروت، ۱۳۹۹ق /۱۹۷۹م.
۱۹. ↑ ابن کثیر، البدایة، ج۱، ص۱۸۵.
۲۰. ↑ شعراء/سوره۲۶، آیه۱۷۶-۱۸۳.    
۲۱. ↑ بلعمی محمد، تاریخ، ج۱، ص۳۳۵، به کوشش محمدتقی بهار، تهران، ۱۳۵۳ش.
۲۲. ↑ ثغلبی احمد، قصص الانبیاء، ج۱، ص۱۶۵، بیروت، ۱۴۰۱ق /۱۹۸۱م.
۲۳. ↑ شعراء/سوره۲۶، آیه۱۸۹.    
۲۴. ↑ ثغلبی احمد، قصص الانبیاء، ج۱، ص۱۶۵، بیروت، ۱۴۰۱ق /۱۹۸۱م.
۲۵. ↑ طبری، تاریخ، ج۱، ص۳۲۷.
۲۶. ↑ طبری، تاریخ، ج۱، ص۳۲۸.
۲۷. ↑ قمی علی، تفسیر، ج۲، ص۱۲۵، به کوشش طبیب موسوی جزائری، نجف، ۱۳۸۷ق.
۲۸. ↑ ابن عساکر علی، تاریخ مدینه دمشق، ج۸، ص۶۹، عمان، دارالبشیر.
۲۹. ↑ طبرسی فضل، مجمع البیان، ج۶، ص۵۲۸، به کوشش هاشم رسولی محلاتی و فضل الله یزدی طباطبایی، بیروت، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
۳۰. ↑ سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر المأثور، ج۵، ص۹۲، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
۳۱. ↑ ابن عساکر علی، تاریخ مدینه دمشق، ج۸، ص۶۹، عمان، دارالبشیر.
۳۲. ↑ ابوعبید بکری، معجم ما استعجم، ج۱، ص۱۲۶، به کوشش مصطفی سقا، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
۳۳. ↑ مقریزی احمد، الخطط، ج۱، ص۱۸۷، بولاق، ۱۲۷۰ق.
۳۴. ↑ مقریزی احمد، الخطط، ج۱، ص۱۸۷، بولاق، ۱۲۷۰ق.
۳۵. ↑ اصطخری ابراهیم، المسالک و الممالک، ج۱، ص۲۰، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۷۰م.
۳۶. ↑ جیهانی ابوالقاسم، اشکال العالم، ج۱، ص۴۷، ترجمه علی بن عبدالسلام کاتب، به کوشش فیروز منصوری، تهران، ۱۳۶۸ش.
۳۷. ↑ یاقوت، بلدان، ج۱، ص۴۲۱.


دانشنامه بزرگ اسلامی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی برگرفته از مقاله «اصحاب ایکه»ج۹، ص۳۵۹۴.    

رده‌های این صفحه : قرآن شناسی | قصص قرآنی | واژگان قرآنی
جعبه ابزار