اجناس عالیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اجناس عالیه یکی از اصطلاحات به کار رفته در
علم منطق بوده و عبارت است از کلی‌ترین اجناس که مافوق همه اجناس و انواع‌اند و ورای آنها یعنی برتر از آنها دیگر جنسی وجود ندارد.
اجناس عالیه بنظر
ارسطو منحصرا ده است (
مقولات عشر) که عبارتند از:
جوهر،
کمّ،
کیف،
این،
متی،
وضع،
ملک،
اضافه،
فعل،
انفعال.
این تقسیم‌بندی در حقیقت تقسیم‌بندی کلیه
ماهیات ممکن است، و هر ماهیتی از قبیل انسان یا آهن یا دایره یا بریدن یا بریده شدن یا برادری و فرزندی و جز آن، و حتی
ماهیّات معدوم از قبیل سیمرغ و کیمیا در ذیل یکی از این مقولات واقع است. به تعبیر دیگر، معظم ماهیاتی که عقول و اذهان بدان احاطه توانند یافت در تحت این اجناس محصور است، و گذشته از بعضی از امور معقول مانند
وجود و
وجوب و
امکان، یا چیزهائی که مبادی و نهایات بعضی انواع هستند مانند
وحدت که مبدا عدد، و نقطه که نهایت خط است؛ چیزی دیگر از اعیان موجودات از این مقولات خارج نیست.
هریک از اجناس عالیه دهگانه مقوله مستقلّی است که در تحت جنس عالی دیگر در نمی‌آید. یعنی هیچ جنس عالی قابل تحویل به جنس دیگر نیست. بنابراین بنظر
مشّائیان تعداد اجناس عالیه را نمی‌توان کمتر کرد. اما بنظر
شیخ اشراق غیر از کم و کیف سایر
اعراض را می‌توان به اضافه یعنی نسبت بازگردانید و تعداد اجناس عالیه بدین‌ترتیب پنج خواهد بود: یک مقوله جوهر و چهار مقوله عرض: کم، کیف، نسبت، حرکت.
«واضع منطق، افتتاح این علم به ایراد ذکر اجناس عالیه کرده است که آن را مقولات عشر خوانند. و هرچند رای متاخران آن است که تعیین طبایع کلیات... تعلق به صناعت منطق ندارد، اما شبهت نیست که صناعت تحدید و تعریف و اکتساب مقدمات قیاسی، بی‌تصوّر مقولات که اجناس عالیه‌اند و تمییز هرمقوله از مقوله‌های دیگر ممتنع باشد».
خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی به انضمام واژه نامه فرانسه و انگلیسی، ص۶.
