ابوالفتح ناصح‌الدین عبدالواحد بن محمد آمدی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوالفتح ناصح‌الدین عبدالواحد بن محمد آمِدی (د نیمۀ اول سدۀ ۶ق/۱۲م)، محدث و
قاضی شهر آمد است.
نام وی را برخی محمد بن عبدالواحد یاد کرده‌اند.
از زندگانی او آگاهی چندانی در دست نیست و
تاریخ دقیق ولادت و وفات او در هیچ‌یک از کتابهای
رجال نیامده است.
آمدی خود در مقدمۀ جواهر الکلام از
احمد غزالی (د ۵۲۰ق/۱۱۲۶م) به عنوان
معاصر خویش یاد کرده است
و
ابن شهر آشوب (د ۵۸۸ق/۱۱۹۲م) در ضمن بیان اسانید کتب
شیعه اشاره می‌کند که
اجازۀ روایت غرر الحکم را از او دریافت داشته است.
سال
درگذشت وی را به
اختلاف ۵۱۰، ۵۲۰ و ۵۵۰ق یاد کرده‌اند و محدث ارموی در مقدمۀ غررالحکم با
استناد به قراین و شواهد، ۵۵۰ق/۱۱۵۵م را ترجیح داده است.
از آن‌جا که ابن شهر آشوب اجازۀ روایت غررالحکم او را داشته و این
کتاب را از کتب شیعه بر شمرده است،
دانشمندانی از قبیل
مجلسی ،
افندی اصفهانی و
نوری او را شیعۀ
امامی شمرده‌اند و عبارت «کرم اللـه وجهه» را که آمدی در دیباچۀ
غرر الحکم در
حق امام علی (علیه‌السلام) به کار برده است، حمل بر
تقیّه کرده یا از تصرفات کاتبان دانسته‌اند.
آمدی شهرت خود را
مدیون کتاب
غررالحکم و دررالکلم است که مجموعۀ عظیمی از کلمات
قصار امام علی (علیه‌السلام) را در بر دارد. چنانکه پیداست، تا
سدۀ ۵ق/۱۱م کار جمع‌آوری کلمات قصار رونقی نیافته بود. از این‌رو ظاهراً تنها اثری که آمدی از آن بهره گرفته، «صد کلمۀ»
جاحظ (د ۲۵۵ق/۸۶۹م) بوده است، اما وی این
اثر را
حقیر شمرده و در شگفت است از این‌که جاحظ با آن مقام والایش در
دانش چنین اثر کوچکی در باب کلمات قصار فراهم آورده است.
کلمات قصار در
غرر برحسب حروف الفبا (فقط حرف اول) و با مراعات سجع آن‌ها تنظیم شده است. این کتاب در
قرن ۱۲ق/۱۸م توسط
جمال‌الدین محمد خوانساری (د ۱۱۲۱ یا ۱۱۲۵ق/۱۷۰۹ یا ۱۷۱۳م) به
دستور شاه سلطان حسین صفوی، به فارسی
ترجمه و
شرح شده و به کوشش
میرجلال‌الدین محدّث اُرْمَوی در ۱۳۴۶ش در
تهران انتشار یافته است. افزون بر این، در یکی دو قرن اخیر، بسیاری از دانشمندان به این کتاب پرداخته‌اند. از آن میان عبدالکریم بن محمد یحیی قزوینی آن را برحسب موضوع در ۹۹ باب
مرتب کرده و شرح فارسی بر آن افزوده و آن را نَظْمُ
الْغُرَر وَ نَضْدُالدُّرَر خوانده است. بخشی از همین کتاب است که اصدافُ الدُّرر نام گرفته است. کتاب
غرر، به خواهش
میرزا احمد تبریزی توسط
میرزا موسی خوشنویس (عمادالفقراء) متخلّص به «حالی» نیز به فارسی ترجمه شده و بخشی از آن در مجموعۀ انهار جاریه در ۱۳۴۴ق/۱۹۲۵م در
شیراز به چاپ رسیده است. ترجمۀ دیگری هم توسط حاجی
محمدعلی انصاری قمی ، در تهران در ۱۳۳۵ش صورت گرفته است، و همچنین خلاصۀ مختصری از غررالحکم را
سیدابوالقاسم مرعشی ترجمه کرده و همراه با متن در ۱۳۲۷ش در تهران انتشار داده است. غررالحکم بارها به چاپ رسیده است که از جملۀ آنهاست چاپهای
دمشق ، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م؛ صیدا، ۱۳۴۹ق/۱۹۳۰م؛ بمبئی، ۱۲۸۰ق/۱۸۶۳م. نسخه‌های خطی متعددی نیز از آن در دست است.
آمدی علاوه بر
غرر، اثر دیگری به نام
جواهر الکلام فی الحکم و الاحکام من قصه سیّدالانام داشته که
حاجی خلیفه بخشی از مقدمۀ آن را نقل کرده است.
(۱) آقابزرگ، الذریعه، ۱۶/۳۸-۳۹.
(۲) آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، (قرن ۶)، ص ۱۶۹، بیروت، ۱۳۹۲ق.
(۳) عبدالواحد بن محمد آمدی، غررالحکم و دررالکلم، به کوشش جلال‌الدین محدّث ارموی، تهران، ۱۳۴۶ش.
(۴) محمّد بن علی ابن شهر آشوب، المناقب، قم، انتشارات علامه.
(۵) محمّد بن علی ابن شهر آشوب، معالم العلماء، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م.
(۶) عبداللـه افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ج ۳، ص۲۸۳-۲۸۴، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
(۷) اسماعیل پاشا بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، ص۴۱۴، استانبول، ۱۳۶۴ق/۱۹۴۵م.
(۸) اسماعیل پاشا بغدادی، هدیه العارفین، ج۱، ص۶۳۵، استانبول، ۱۹۵۱م.
(۹) حاجی خلیفه، کشف الظنون، استانبول، ۱۹۷۱م.
(۱۰) محمدباقر خوانساری، روضات الجنات، ج ۵، ص۱۷۰-۱۷۳، بیروت، دارالکتاب العربی.
(۱۱) سرکیس، ج ۱، ص۹، چاپی.
(۱۲) عباس قمی، فوائدالرضویه، ص ۲۶۰، تهران، ۱۳۲۷ش.
(۱۳) عمررضا کحاله، معجم المؤلفین،، ج ۶، ص۲۱۳، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
(۱۴) محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، بیروت، ۱۴۰۳.
(۱۵) جلال‌الدین محدث ارموی، مقدمۀ غررالحکم آمدی، تهران، ۱۳۴۶ش.
(۱۶) محمدعلی مدرس، ریحانه الادب،، ج ۱، ص۶۲، تبریز، ۱۳۴۶ش.
(۱۷) حسین نوری طبرسی، مستدرک الوسائل، ج ۳، ص۴۹۳، تهران، ۱۳۲۱ق.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله « ابوالفتح آمدی»، ج۲، ص۴۹۵.
