آشامیدنی‌ها (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آشامیدنی، معادل عربی
شراب است که در
قرآن به شکل‌های گوناگون بیان شده است. در این مقاله آیاتی معرفی می‌شوند که در آنها از واژه‌های «سقی»، «
شرب»، و مصادیق نوشیدنی از قبیل «
لبن»، «
خمر»، «
دم» استفاده شده است.
۱. برابر
عربی آشامیدنی، «شراب» از ماده (ش ر ب) است که در
قرآن ۱۱ بار بر انواعی از آشامیدنی‌های
دنیا و
آخرت اطلاق شده است. واژه شرب که در مجموع ۳۹ بار به شکل‌های گوناگون در
قرآن دیده می‌شود، به معنای خوردن چیزی است که جویده نمی‌شود
۲. شراب، مایعی است که نوشیده می‌شود.
از همین ماده است «مشرب» و جمع آن «مشارب» به معنای محل آشامیدن یا برداشتن
آب: «قد علم کل اناس مشربهم»
که مترادف با شراب نیز آمده: «ولهم فیها منفع و مشارب»؛ و برای آنان در آنها (
چارپایان) سودها و نوشیدنی‌هایی است.
۳. شرب با کسره شین، شکل دیگری از این ماده به معنای سهمی از آب است:
«لها شرب و لکم شرب یوم معلوم»؛ برای آن
ناقه سهمی(از آب) و برای شما سهم روزی معین است.
۴.
باب افعال این ماده نیز فقط یک بار برای «
محبت شدید»
استعاره آورده شده است.
دیگر واژه قرآنی این موضوع «سقی» از ماده (س ق ی) به معنای نوشانیدن است که در مجموع ۲۵ بار به شکل‌های گوناگون در
قرآن دیده می‌شود:
«و سقهم ربهم شرابا طهورا»؛ و پروردگارشان نوشیدنی پاکیزه‌ای به آنان می‌نوشاند.
باب افعال این ماده به معنای فراهم کردن نوشیدنی است:
«نسقیکم مما فی بطونه من بین فرث و دم لبنا خالصا»؛ از آن چه در شکم‌های آنها است، از میان
سرگین و
خون،
شیری ناب فراهم می‌کنیم.
از همین روی
خداوند در همه جا اسقا (فراهم کردن آب) را به خود نسبت داده؛ ولی سقی (دادن آب به دیگری) را به خود نسبت نداده است مگر در مورد ابرار در
بهشت.
«سقایه» به معنای ظرفی که از آن آب نوشیده می‌شود، از همین ماده است.
و به معنای محلی که در مراسم
حج از آن آب برداشته می‌شود یا به معنای «آب دادن» به حاجیان نیز بکار می‌رود:
«اجعلتم سقایة الحاج...»
سقیی با ضمه سین
مصدر شکل دیگری از این ماده به معنای آب دادن است:
«فقال لهم رسول الله ناقة الله و سقیها»؛ و رسول خدا (صالح) به آنان گفت: زنهار!
ماده شتر خدا و آب دادنش را (رعایت کنید).
۵. با مقایسه دو واژه
شرب و
سقی، این تفاوت را می‌توان بیان کرد که آشامیدن یک معنای فاعلی (فراهم کردن و دادن آب) و یک معنای مفعولی (خوردن آب) دارد؛ آنگاه که به معنای فاعلی نظر باشد، واژه سقی و آن گاه که به معنای مفعولی توجه باشد، شرب بکار می‌رود.
از مهمترین آداب آشامیدن شکر خداوند است. در روایتی از
امام باقر علیه‌السلام در نحوه شکرگزاری نقل شده که
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله هنگام «آشامیدن آب» می‌فرمود: الحمدلله الذی سقانا عذبا فراتا برحمته ولم یجعله ملحا اجاجا بذنوبنا؛ سپاس خدا را که با آب
شیرین و گوارا با
رحمت خود ما را سیراب فرمود و به سبب گناهانمان آن را
شور و تلخ قرار نداد.
بر اساس روایت
امام صادق علیه‌السلام گفتن
بسم الله» پیش از آشامیدن آب و «
الحمدلله» پس از آن سفارش شده است.
لزوم
شکرگزاری به درگاه
خدا ، هنگام آشامیدن
شیر چارپایان :
«... انا خلقنا لهم مما عملت ایدینا انعما...• و لهم فیها منفع و مشارب افلا یشکرون؛
... از آنچه با قدرت خود به عمل آورده ايم چهار پاياني براي آنها آفريديم... و براي آنان منافع ديگري در آن (حيوانات) است و نوشيدنيهاي گوارائي، آيا با اين حال شكرگزاري نمي‌كنند؟»
لزوم شکرگزاری به درگاه خدا، برای
نعمت آب آشامیدنی
شیرین:
«افرءیتم الماء الذی تشربون• لو نشاء جعلنه اجاجا فلولا تشکرون؛
آيا به آبي كه مي‌نوشيد انديشيده ايد؟هرگاه بخواهيم اين آب گوارا را، تلخ و شور قرار مي‌دهيم، پس چرا شكر نمي‌كنيد؟»
آشامیدن
خون در حال
اضطرار، امری
مجاز :
۱. «انما حرم علیکم... والدم... فمن اضطر غیر باغ ولا عاد فلا اثم علیه ان الله غفور رحیم؛
خداوند تنها ... و خون ... حرام كرده است (ولي) آن كس كه مجبور شود (در موقع ضرورت براي حفظ جان خود از آن بخورد در صورتي كه ستمگر و متجاوز نباشد گناهي بر او نيست، خداوند بخشنده و مهربان است.»
۲. «حرمت علیکم... والدم... فمن اضطر فی مخمصة غیر متجانف لاثم فان الله غفور رحیم؛
... و خون... بر شما حرام است ... اما آنها كه در حال گرسنگي دستشان بغذاي ديگري نرسد و متمايل به گناه نباشند (مانعي ندارد كه از گوشتهاي ممنوع بخورند) خداوند آمرزنده و مهربان است.»
۳. «قل لا اجد فی مآ اوحی الی محرما علی طاعم یطعمه الا ان یکون... دما مسفوحا... فمن اضطر غیر باغ ولا عاد فان ربک غفور رحیم؛
بگو در آنچه بر من وحي شده، هيچ حرامي بر كسي كه غذائي مي‌خورد نمي‌يابم بجز اينكه ... خوني كه (از بدن حيوان) بيرون ريخته ... اما كساني كه ناچار شوند بدون اينكه بخاطر لذت باشد و يا زياده از حد بخورند (گناهي بر آنها نيست) پروردگار تو آمرزنده مهربان است.»
۴. «انما حرم علیکم... والدم... فمن اضطر غیر باغ ولا عاد فان الله غفور رحیم؛
خداوند تنها ... و خون ... بر شما تحريم كرده، اما كساني كه مجبور شوند در حالي كه تجاوز و تعدي از حد ننمايند (خداوند آنها را مجازات نخواهد كرد) چرا كه خدا غفور و رحيم است.»
فاسد نشدن آشامیدنی
عزیر پس از گذشت صد
سال بر آن:
«او کالذی مر علی قریة وهی خاویة علی عروشها قال انی یحی هـذه الله بعد موتها فاماته الله مائة عام ثم بعثه قال کم لبثت قال لبثت یوما او بعض یوم قال بل لبثت مائة عام فانظر الی طعامک وشرابک لم یتسنه...؛
يا همانند كسي كه از كنار يك آبادي (ويران شده) عبور كرد، در حالي كه ديوارهاي آن، به روي سقفها فرو ريخته بود، (و اجساد و استخوانهاي اهل آن، در هر سو پراكنده بود، او با خود) گفت: چگونه خدا اينها را پس از مرگ، زنده مي‌كند؟! (در اين هنگام،) خدا او را يكصد سال مي‌راند، سپس زنده كرد، و به او گفت: چه قدر درنگ كردي ؟ گفت: يك روز، يا بخشي از يك روز. فرمود: نه، بلكه يكصد سال درنگ كردي! نگاه كن به غذا و نوشيدني خود (كه همراه داشتي، با گذشت سالها) هيچگونه تغيير نيافته است! ....»
مقصود از «کالذی مر» عزیر است.
و طبق
روایت ، مقصود از «
شراب »
آب میوه است.
اختصاص
آب آشامیدنی
قوم ثمود (یک روز در میان) به
ناقه صالح :
«انا مرسلوا الناقة فتنة لهم فارتقبهم واصطبر• ونبئهم ان الماء قسمة بینهم کل شرب محتضر؛
ما ناقه را براي آزمايش آنها مي‌فرستيم، در انتظار پايان كار آنها باش و صبر كن.و به آنها خبر ده كه آب (قريه) بايد در ميان آنها تقسيم شود (يك روز سهم ناقه، و يكروز براي آنها) و هر يك در نوبت خود بايد حاضر شوند.»
در
قرآن مجید به
احکام آشامیدن اشاره شده است.
استفاده از آشامیدنی‌ها، امری
مباح و روا:
«... کلوا و اشربوا من رزق الله...؛
... از روزيهاي الهي بخوريد و بياشاميد....»
استفاده از
آب برای آشامیدن امری مباح:
۱.«هو الذی انزل من السماء ماء لکم منه شراب...؛
او كسي است كه از آسمان آبي فرستاد كه شرب شما از آن است....»
۲. «فنادیها من تحتها الا تحزنی قد جعل ربک تحتک سریا• فکلی و اشربی...؛
ناگهان از طرف پائين پايش او را صدا زد كه غمگين مباش پروردگارت زير پاي تو چشمه آب (گوارائي) قرار داده است. از (اين غذاي لذيذ) بخور، و از (آن آب گوارا) بنوش....»
محدودیت برای آشامیدن در
ماه رمضان و ایام
روزه :
«... و کلوا و اشربوا حتی یتبین لکم الخیط الابیض من الخیط الاسود من الفجر ثم اتموا الصیام الی الیل... تلک حدود الله فلاتقربوها...؛
... بخوريد و بياشاميد تا رشته سپيد صبح از رشته سياه (شب) براي شما آشكار گردد، سپس روزه را تا شب تكميل كنيد...، اين مرزهاي الهي است، به آن نزديك نشويد....»
حرمت ناسپاسی و
اسراف در آشامیدن:
«... و کلوا و اشربوا ولا تسرفوا...؛
...و بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد....»
لزوم رعایت
حدود الهی در آشامیدن:
۱. «... کلوا و اشربوا من رزق الله و لاتعثوا فی الارض مفسدین؛
... از روزيهاي الهي بخوريد و بياشاميد و در زمين فساد نكنيد و فساد را گسترش ندهيد.» برداشت فوق بر این اساس است که جمله «و لاتعثوا فی الارض» به دو امر «کلوا» و «اشربوا»
ناظر باشد.
۲. «... و کلوا و اشربوا حتی یتبین لکم الخیط الابیض من الخیط الاسود من الفجر ثم اتموا الصیام الی الیل... تلک حدود الله فلاتقربوها...؛
... بخوريد و بياشاميد تا رشته سپيد صبح از رشته سياه (شب) براي شما آشكار گردد، سپس روزه را تا شب تكميل كنيد...، اين مرزهاي الهي است، به آن نزديك نشويد....»
آشامیدنی‌های حرام با توجه به آیات قرآن عبارتند از:
حرام بودن هر نوع آشامیدنی
پلید و
آلوده :
۱. «... انما الخمر و المیسر و الانصاب و الازلم رجس من عمل الشیطن فاجتنبوه...؛
... شراب و
قمار و بتها و از لام (كه يكنوع بخت آزمائي بوده) پليدند و از عمل شيطانند از آنها دوري كنيد....»
۲. «قل لا اجد فی ما اوحی الی محرما علی طاعم یطعمه الا ان یکون میتة او دما مسفوحا او لحم خنزیر فانه رجس...؛
بگو در آنچه بر من وحي شده، هيچ حرامي بر كسي كه غذائي مي‌خورد نمي‌يابم بجز اينكه مردار باشد يا خوني كه (از بدن حيوان) بيرون ريخته يا گوشت خوك كه اينها همه پليدند....»
تعلیل حکم حرمت خون و
گوشت خوک به این که
رجس و پلیدند، نشان می‌دهد که هر چیز پلید و آلوده، حرام است.
خمر ، آشامیدنی حرام و
لازم الاجتناب:
۱. «یسئلونک عن الخمر و المیسر قل فیهما اثم کبیر و منفع للناس و اثمهما اکبر من نفعهما...؛
درباره شراب و قمار از تو سؤ ال مي‌كنند، بگو: در آنها گناه و زيان بزرگي است، و منافعي (از نظر مادي) براي مردم در بر دارد، (ولي) گناه آنها از نفعشان بيشتر است....»
۲. «.. انما الخمر... رجس من عمل الشیطن فاجتنبوه...؛
... شراب ... پليداست و از عمل شيطانند از آنها دوري كنيد ....»
خون ، آشامیدنی
حرام و لازم الاجتناب:
۱. «انما حرم علیکم المیتة و الدم...؛
خداوند تنها (گوشت) مردار و خون حرام كرده است....»
۲.«حرمت علیکم المیتة و الدم...؛
گوشت مردار و خون ... بر شما حرام است ....»
۳. «قل لا اجد فی ما اوحی الی محرما علی طاعم یطعمه الا ان یکون میتة او دما مسفوحا...؛
بگو در آنچه بر من وحي شده، هيچ حرامي بر كسي كه غذائي مي‌خورد نمي‌يابم بجز اينكه مردار باشد يا خوني كه (از بدن حيوان) بيرون ريخته....»
۴. «انما حرم علیکم المیتة و الدم...؛
خداوند تنها مردار و خون بر شما تحريم كرده....»
پلید بودن خون خارج شده از بدن
حیوانات ،
فلسفه حرمت نوشیدن آن:
«قل لا اجد فی ما اوحی الی محرما علی طاعم یطعمه الا ان یکون میتة او دما مسفوحا او لحم خنزیر فانه رجس...؛
بگو در آنچه بر من وحي شده، هيچ حرامي بر كسي كه غذائي مي‌خورد نمي‌يابم بجز اينكه مردار باشد يا خوني كه (از بدن حيوان) بيرون ريخته يا گوشت خوك كه اينها همه پليدند....»
آشامیدنی‌های مباح که در قرآن کریم ذکر شده است عبارتند از:
آب از آشامیدنی‌های
مباح:
۱. «و اذ استسقی موسی لقومه فقلنا اضرب بعصاک الحجر فانفجرت منه اثنتا عشرة عینا قد علم کل اناس مشربهم کلوا و اشربوا من رزق الله و لاتعثوا فی الارض مفسدین؛
و (بخاطر بياور) زماني را كه موسي براي قوم خويش طلب آب كرد به او دستور داديم عصاي خود را بر سنگ مخصوص بزن ناگاه دوازده چشمه آب از آن جوشيد، بطوري كه هر يك (از طوائف دوازدهگانه بني اسرائيل) چشمه مخصوص خود را مي‌شناخت (و گفتيم) از روزيهاي الهي بخوريد و بياشاميد و در زمين فساد نكنيد و فساد را گسترش ندهيد.»
۲. «هو الذی انزل من السماء ماء لکم منه شراب...؛
او كسي است كه از آسمان آبي فرستاد كه شرب شما از آن است....»
۳. «فنادیها من تحتها الا تحزنی قد جعل ربک تحتک سریا؛ فکلی و اشربی...؛
ناگهان از طرف پائين پايش او را صدا زد كه غمگين مباش پروردگارت زير پاي تو چشمه آب (گوارائي) قرار داده است. از (اين غذاي لذيذ) بخور، و از (آن آب گوارا) بنوش....»
۴. «ارکض برجلک هـذا مغتسل بارد وشراب؛
(به او گفتيم) پاي خود را بر زمين بكوب اين، چشمه آبي خنك براي شستشو و نوشيدن است.»
۵. «افرءیتم الماء الذی تشربون• لو نشاء جعلنـه اجاجا فلولا تشکرون؛
آيا به آبي كه مي‌نوشيد انديشيده ايد؟هرگاه بخواهيم اين آب گوارا را، تلخ و شور قرار مي‌دهيم، پس چرا شكر نمي‌كنيد؟»
یکی از انواع آشامیدنی‌های مباح آب میوه است.
استفاده از آب
انگور ، امری مباح و روا:
۱. «و من ثمرت النخیل و الاعنب تتخذون منه سکرا و رزقا حسنا...؛
و از ميوه هاي درختان نخل و انگور مسكرات (ناپاك) و روزي خوب و پاكيزه مي‌گيريد....»
۲. «و من ثمرات النخیل و الاعنب» متعلق است به «نسقیکم» که در
تقدیر است، و معنی
آیه چنین می‌شود ما شما را از
شیره خرما و انگور
سیراب کردیم.
جواز استفاده از
شیره خرما :
«و من ثمرت النخیل و الاعنب تتخذون منه سکرا و رزقا حسنا...؛
و از ميوه هاي درختان نخل و انگور مسكرات (ناپاك) و روزي خوب و پاكيزه مي‌گيريد....»
•••
شیر چارپایان، از بهترین آشامیدنی‌های گوارا و
سالم:
«و ان لکم فی الانعم لعبرة نسقیکم مما فی بطونه من بین فرث و دم لبنا خالصا سائغا للشربین؛
و در وجود چهار پايان براي شما (درسهاي) عبرتي است، از درون شكم آنها از ميان غذاهاي هضم شده، و خون،
شير خالص و گوارا به شما مي‌نوشانيم!»
•••
شیر چارپایان از آشامیدنی‌های مطلوب و
مباح:
۱. «و ان لکم فی الانعم لعبرة نسقیکم مما فی بطونها.... .
۲. «... انا خلقنا لهم مما عملت ایدینا انعما فهم لها ملکون؛ و لهم فیها منفع و مشارب...؛
... از آنچه با قدرت خود به عمل آورده ايم چهار پاياني براي آنها آفريديم كه آنان مالك آن هستند؟و براي آنان منافع ديگري در آن (حيوانات) است و نوشيدنيهاي گوارائي....»
عسل از نوشیدنی‌های شفابخش برای تمام انسان‌ها:
«... یخرج من بطونها شراب مختلف الونه فیه شفاء للناس...؛
... از درون شكم آنها نوشيدني خاصي خارج مي‌شود، به رنگهاي مختلف، كه در آن شفاي مردم است....»
حرمت و ناروایی اسراف در آشامیدنی‌ها:
«... و کلوا و اشربوا ولا تسرفوا انه لایحب المسرفین؛
...و بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد كه خداوند مسرفان را دوست نمي‌دارد.»
آیات ۶۵ تا ۶۹
سوره نحل فروفرستادن
آب از
آسمان،
آفرینش شیر در
پستان چارپایان، وجود آشامیدنی‌های نیکو در
خرما و
انگور و خروج
عسل از
شکم زنبور را از نشانه‌های
قدرت خدا برای انسان‌هایی دانسته که شنوایی،
تعقل و
اندیشه دارند
در دسترس بودن آب آشامیدنی و فرونرفتن آن در
زمین و ذخیره شدن آن
و تلخ نبودن آب
و پدید آمدن آب از زیر
پای حضرت مریم علیهاالسلام: «... قد جعل ربک تحتک سریا فکلی واشربی و قری عینا»
و نیز وجود
آب خنک و آشامیدنی برای
حضرت ایوب علیه‌السلام: «ارکض برجلک هذا مغتسل بارد و شراب»
و جوشیدن
دوازده چشمه برای آشامیدن
قوم موسی همه از نشانه‌های قدرت خداوند است؛ چنان که
حضرت ابراهیم علیه‌السلام هم در وصف پروردگار به قومش گفت: «والذی هو یطعمنی و یسقین»؛ و پروردگار من کسی است که به من خوراک می‌دهد و سیرابم می‌گرداند».
آشامیدنی‌های بهشت (قرآن)،
آشامیدنی‌های جهنم (قرآن)،
امتحان با آشامیدن (قرآن)،
نعمت آشامیدن (قرآن).
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱، ص۳۶۱، برگرفته از مقاله «آشامیدنی‌ها». مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱، برگرفته از مقاله «آشامیدنی‌ها».
