آداب نماز (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نماز دارای آدابی است که رعایتشان لازم و ضروری است. در این مقاله آداب نماز با توجه به قران کریم معرفی می‌شند.
لزوم رعايت آداب ظاهرى و باطنى
نماز:
۱. حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ .
مقصود از آيه، اداى نماز با همه آداب ظاهرى و باطنى و احكام آن مى‌باشد به گونه‌اى كه شايسته آن است.
۲. ... الَّذِينَ ... هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ يُحافِظُونَ.
۳. قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الَّذِينَ هُمْ عَلى صَلَواتِهِمْ يُحافِظُونَ.
۴. وَ الَّذِينَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ يُحافِظُونَ.
جمال و
آراستگی ظاهر هنگام نماز، امرى پسنديده:
يا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ.
رجوع شود به مقاله:
حکم اذان (قرآن)استعاذه به خدا هنگام
قرائت در نماز، امرى پسنديده:
فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ .
اطلاق «اذا قرأت القرآن» شامل قرائت در نماز هم مى‌شود.
استغفار در نماز به هنگام
سحر، از
صفات متقین:
قُلْ أَ أُنَبِّئُكُمْ بِخَيْرٍ مِنْ ذلِكُمْ لِلَّذِينَ اتَّقَوْا عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها وَ أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبادِ الصَّابِرِينَ وَ الصَّادِقِينَ وَ الْقانِتِينَ وَ الْمُنْفِقِينَ وَ الْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحارِ .
براساس روايتى از
امام صادق علیه‌السلام، منظور از آيه، استغفار نمازگزاران در وقت سحر است.
انتظار كشيدن براى درك نماز در وقت خود، امرى مهم و شايسته:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ... وَ رابِطُوا ...
بنابر قول بعضى مفسران و روايتى از
علی علیه‌السلام منظور از «رابطوا» انتظار كشيدن براى
وقت نماز است.
بالا بردن دستها تا
گلوگاه به هنگام گفتن
تکبیرات نماز، امرى پسنديده:
فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَ انْحَرْ إِنَّ شانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ .
براساس بعضى روايات، مقصود از «وانحر» بالا بردن‌دستها تا گلوگاه، هنگام گفتن تكبيرات نماز است.
ضرورت اجتناب از
عبث و توجّه به اطراف، در نماز:
حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ .
گفته شده: «
قنوت» به معناى
خشوع است و لازمه آن ترك عبث و التفات به اطراف در نماز است.
لزوم
اقامه نماز با حالت نشاط و اجتناب از اداى آن در حالت
کسالت و
خواب‌آلودگی:
۱. ... لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُكارى ...
در حديث، «سكارى» به حالت كسلى و چرت آلودبودن معنا شده است.
۲. ... وَ إِذا قامُوا إِلَى الصَّلاةِ قامُوا كُسالى ....
۳. ... وَ لا يَأْتُونَ الصَّلاةَ إِلَّا وَ هُمْ كُسالى ....
۴. فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ .
در روايتى «ساهون» به معناى سستى و بى حالى در نماز تفسير شده است.
رجوع شود به مقاله:
تسبیح در نماز (قرآن)استحباب دعا و تعقيب، پس از نماز:
فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ وَ إِلى رَبِّكَ فَارْغَبْ.
آيه ياد شده بر استحباب
تعقیبات و دعاى پس از نماز، دلالت دارد.
تقارن و هماهنگى
نمازگزاران در افعال
نماز جماعت، از آداب آن:
وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ ارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ.
تلاوت آیات خدا در نماز، از آداب نماز:
لَيْسُوا سَواءً مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ أُمَّةٌ قائِمَةٌ يَتْلُونَ آياتِ اللَّهِ آناءَ اللَّيْلِ وَ هُمْ يَسْجُدُونَ.
«آناء الليل» هنگام
نماز عشاء يا بين
مغرب و
عشاء است‌و مقصود از
سجده، نماز است.
لزوم خواندن نماز، با
قرائت صحيح و توجّه به معانى اذكار آن:
... لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُكارى حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ ....
اقامه نماز با
جماعت، امرى پسنديده و مورد
تشویق خدا:
۱. وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ ... وَ ارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ.
گفته شده: جمله «واركعوا مع الراكعين» براى
ترغیب و
تشویق به نمازجماعت است.
۲. يا مَرْيَمُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَ اسْجُدِي وَ ارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ .
گفته شده: مقصود از «واركعى مع الرّاكعين» نمازجماعت است.
۳. قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ وَ أَقِيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ ...
بنا بر بعض وجوه ذكر شده در تفسير آيه، مقصود، اقامه نماز با جماعت است.
فضيلت اقامه نماز، در
مسجد:
قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ وَ أَقِيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ ...
بنا بر بعض وجوه ذكر شده در تفسير آيه، مقصود، اقامه نماز با جماعت است.
لزوم اداى نماز، همراه با
نشاط و
حضور قلب:
... لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُكارى حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ ...
جمله «حتّى تعلموا ما تقولون» قرينه است بر اينكه مراد از «سكارى» مى‌تواند هر چيزى باشد كه مانع از توجّه به نماز و مفاد آن است. اين نكته بيانگر آن است كه
حضور قلب در نماز لازم است.
••• حالت
خشوع در نماز، امرى شايسته و مطلوب:
۱. وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِينَ.
۲. حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ .
«قنوت» به معناى
خشوع و اقرار به
عبودیّت است.
۳. قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ هُمْ فِي صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ.
••• خشوع در نماز از سوى مؤمنان، مورد فرمان خداوند:
حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ.
••• فرو نهادن
چشم، نشانه خشوع در نماز:
الَّذِينَ هُمْ فِي صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ .
بنا بر روايتى از
امام صادق علیه‌السلام منظور از «خشوع» فرونهادن چشم در نماز است.
برگزارى نماز با خضوع و توأم با
بندگی، از آداب نماز:
۱. حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ .
قنوت» به معناى خضوع آمده است.
۲. إِنَّ الَّذِينَ عِنْدَ رَبِّكَ لا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِهِ وَ يُسَبِّحُونَهُ وَ لَهُ يَسْجُدُونَ.
اداى نماز، همراه با
خوف و
خشیت از
خدا، امرى پسنديده:
۱. ... إِنَّما تُنْذِرُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ ....
۲. إِلَّا الْمُصَلِّينَ ... وَ الَّذِينَ هُمْ مِنْ عَذابِ رَبِّهِمْ مُشْفِقُونَ.
۳. فَذَكِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّكْرى سَيَذَّكَّرُ مَنْ يَخْشى وَ يَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى وَ ذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى.
••• مداومت بر
دعا در نماز، امرى پسنديده و مطلوب:
حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ .
گفته شده: مقصود از «قانتين» مداومت بر دعا در نماز است.
از معانى «قنوت»
دعا است.
گفتنى است در روايتى «قنوت» در آيه به معناى دعا ذكر شده است.
••• فضيلت
دعا، در حال
قیام نماز:
۱. حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ .
گفته شده: «قنوت» به معناى دعا در حال قيام است.
۲. قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ وَ أَقِيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَ ادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ كَما بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ.
•••
استحباب دعا و تعقيب، پس از نماز:
فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ وَ إِلى رَبِّكَ فَارْغَبْ.
آيه ياد شده بر استحباب
تعقیبات و دعاى پس از نماز، دلالت دارد.
••• لزوم
ذکر نام خدا، همراه نماز:
۱. فَإِذا قَضَيْتُمُ الصَّلاةَ فَاذْكُرُوا اللَّهَ قِياماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِكُمْ ....
۲. وَ ذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى.
••• مطلوبيّت
ذکر خدا، در نماز:
حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ.
مقصود از «قوموا لله قانتين» ذكر خدا در
قیام نماز است.
••• ذكر و
یاد خدا پس از انجام نماز، جبران كننده كاستي‌ها و كمبودهاى آن:
فَإِذا قَضَيْتُمُ الصَّلاةَ فَاذْكُرُوا اللَّهَ قِياماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِكُمْ ...
احتمال دارد دستور ذكر و ياد خدا پس از اداى نماز براى جبران كاستي‌هاى نماز باشد.
مواظبت بر انجام دادن نمازها در اوقات فضيلت خود، امرى مهم و مستحبّ:
۱. حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى ...
مراد از «حافظوا ...» مراعات اوقات نماز است.
۲. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ... وَ رابِطُوا ...
بنابراينكه مقصود از «رابطوا» محافظت اوقات نماز وانتظار براى درك آن باشد.
۳. ... الَّذِينَ ... وَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ يُحافِظُونَ.
۴. وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَيِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ ذلِكَ ذِكْرى لِلذَّاكِرِينَ.
۵. أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّيْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً.
۶. فَاصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ آناءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرافَ النَّهارِ لَعَلَّكَ تَرْضى.
۷. قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الَّذِينَ هُمْ عَلى صَلَواتِهِمْ يُحافِظُونَ.
۸. وَ الَّذِينَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ يُحافِظُونَ.
۹. الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ .
در رواياتى «ساهون» به معناى رعايت نكردن
اوقات نماز آمده است.
۱۰. فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَ انْحَرْ .
گفته شده: «نحرالصلاة» يعنى نماز را در اول وقت خواند.
سعى براى رفع نيازمندي‌هاى ديگران، هنگام نماز، امرى پسنديده:
فَذلِكَ الَّذِي يَدُعُّ الْيَتِيمَ وَ لا يَحُضُّ عَلى طَعامِ الْمِسْكِينِ فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ وَ يَمْنَعُونَ الْماعُونَ.
مطلوبيّت آراسته ساختن خويش با زينتها، هنگام حضور در مساجد و اقامه نماز:
يا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ ...
براساس برخى روايات، مقصود از «خذوا زينتكم عندكل مسجد» آراسته كردن خود با
لباس زيبا و
شانه کردن مو، هنگام
عبادت و نماز است.
••• لزوم رعايت
سکوت و اجتناب از كلام بيجا در نماز:
حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ.
گفته شده: مقصود از «قنوت» سكوت است.
••• لزوم رعايت سكوت نمازگزاران در
نماز جماعت، به هنگام قرائت امام:
وَ إِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا ...
يك احتمال در رعايت سكوت به هنگام
قرائت قرآن، مربوط به نماز جماعت است.
لزوم انجام دادن نماز در حال
طهارت و
پاکی:
۱. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُكارى حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ وَ لا جُنُباً إِلَّا عابِرِي سَبِيلٍ حَتَّى تَغْتَسِلُوا وَ إِنْ كُنْتُمْ مَرْضى أَوْ عَلى سَفَرٍ أَوْ جاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْدِيكُمْ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَفُوًّا غَفُوراً.
۲. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَ إِنْ كُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا وَ إِنْ كُنْتُمْ مَرْضى أَوْ عَلى سَفَرٍ أَوْ جاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْدِيكُمْ مِنْهُ ما يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَ لِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ.
۳. وَ ثِيابَكَ فَطَهِّرْ .
بنابر يك احتمال، مراد از «فطهر»
طهارت از نجاست براى نماز است.
طولانى كردن قيام در نماز، امرى پسنديده و مستحب:
حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ.
از معانى «قنوت» طول قيام در نماز است.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۱، ص۴۰۵، برگرفته از مقاله «آداب نماز».
