حضور قلب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
توجه قلبى به خداى متعال حضور
قلب گفته می شود که از این عنوان در بابهاى
طهارت،
صلات،
صوم و
حج سخن گفته‌اند.
حضور قلب که از آن به اقبال نیز تعبیر مى‌شود عبارت است از توجه باطنى و قلبى
انسان به خداى متعال و درک و شعور این حقیقت که در محضر او است؛ به گونه‌اى که
خدا را انیس خود بیابد و از گفت و گو و
مناجات با او لذّت ببرد.
حضور قلب، روح
عبادت است و عبادت بدون آن پذیرفته نیست؛ هرچند بر حسب
تکلیف ظاهرى
صحیح باشد.
از این رو، سزاوار است
نمازگزار موانع حضور قلب، مانند کسالت، خستگى، خواب آلودگى و نیاز داشتن به
تخلی را قبل از آغاز به
نماز بر طرف سازد.
در مواردى که
نماز گزاردن در اول وقت به دلیل کسالت و مانند آن با حضور قلب امکان‌پذیر نیست و با تأخیر از اول وقت زمینه آن فراهم مى‌گردد، تأخیر افضل است.
یکی از مباحث مهم و مورد توجه در
سلوک الی الله، حضور قلب است. به این معنا که
انسان در وقت انجام
عبادت، خود را از خواطر و هم و غم
دنیا فارغ کند و دل را یکسره برای عبادت و
مناجات خالص کند.
برای این امر لازم است انسان برای عبادت خود وقتی معین کند و در آن‌وقت، خود را موظف به عبادت بداند و اشتغال دیگری برای خود قرار ندهد.
امام خمینی یکی از حالات قلب را که در کمال عمل و
سعادت انسان تأثیر دارد، حضور و توجه قلب می‌داند که عبادت بدون آن تأثیری نداشته و ناقص است.
حضور قلب در نظر امام خمینی اقسام و مراتبی دارد و در تقسیمی بدیع حضور را به حضور قلب در معبود و حضور قلب در عبادت تقسیم می‌کند. حضور قلب در معبود، به این معناست که انسان خود را در محضر حق ببیند و حضور قلب در عبادت آن است که قلب متوجه
عبادت و ثنای حق باشد.
امام خمینی درباره کیفیت دستیابی به حضور قلب، می‌گوید انسان در وقت اشتغال به عبادت، باید خود را از اشتغالات دنیایی فارغ و قلب را از امور متفرقه خالی کند
و با قدری مواظبت و مراقبت به تحصیل فراغت قلب بپردازد و مدتی اختیار
خیال را به دست گیرد، در این صورت پس از مدتی به‌حق و عبادت توجه پیدا خواهد کرد.
امام خمینی برای حضور قلب موانعی نیز ذکر کرده است، از جمله:
۱-
حب دنیا: علاقه به دنیا و تعلق به آن سبب می‌شود که قلب متوجه به آن شده و این مانع حضور قلب در محبوب می‌گردد اما به‌مجرد اینکه این علاقه و اشتغال به دنیا کم و مانع برداشته شود، قلب خود به‌سوی محبوب پرواز می‌کند.
۲- هرزه‌گردی خیال: خیال به‌جهت فرار بودن دائماً از شاخه‌ای به شاخه دیگر می‌گریزد و حفظ آن نیاز به زحمت و تمرین دارد و این امر حتی نسبت به کسانی که تعلق به دنیا ندارند نیز جاری است.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۳، ص۳۱۳-۳۱۴. • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.
