پند (فقه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پند همان اندرز و نصیحت است که از آن به مناسبت در بابهای
طهارت،
صلات،
امر به معروف و
نهی از منکر،
نکاح،
لعان و
قضاء سخن رفته است.
امام خمینی در کتاب
آداب الصلواة (آداب نماز)، بعد از بیان
مراتب اخلاص و مقامات عبادات، فصل چهارم از باب سوم کتاب را «در ترغیب به اخلاص» اختصاص داده و با تذکر این‌که «
علم بدون
عمل را ارزشی نیست و بر عالم
حجت تمام‌تر و مناقشه بیشتر است. افسوس که ما از
معارف الهیه و از مقامات معنویه اهل اللَّه و مدارج عالیه
اصحاب قلوب به‌کلّی محرومیم»
به بیان انواع طوایف علماء نسبت به
معارف الهی و مقامات معنوی پرداخته است. ایشان در ادامه و از باب این‌که
تبرّک به کلام
اهل‌البیت نیکو است، از کتاب خصال
شیخ صدوق و به نقل از
حضرت صادق (علیه‌السلام)، درباره چگونگی مراتب و رویه‌ی پنددهی و پندپذیری برخی از صاحبان دانش، چنین آورده است: عَن کتابِ الخصال لِلشیخِ الصدُوقِ رحمه الله باسْنادِهِ الی ابی عَبْدِاللَّهِ علیه‌السلام، قال: «انّ مِنَ الْعُلَماءِ مَنْ یُحِبُّ انْ یَجْمَعَ عِلْمَهُ وَلا یُحِبُّ انْ یُؤْخَذَ عَنْهُ: فَذاکَ فی الدّرْکِ الاوَّلِ مِنَ النّارِ. وَمِنَ الْعُلَماءِ مَنْ اذا وُعِظَ انِفَ، وَاذا وَعَظَ عَنَفَ؛ فَذاکَ فیِ الدَّرْکِ الثانی مِنَ النّار. وَمِنَ الْعُلَماءِ مَنْ یَری انْ یَضَعَ الِعلْمَ عِنْدَ ذَوی الثَّرْوَةِ وَالشَّرَفِ، وَلا یَری لَهُ فی المَساکینِ وَضعاً؛ فذاکَ فی الدَّرْکِ الثالِثِ مِنَ النّار. وَمِنَ العُلَماءِ مَنْ یَذْهَبُ فی عِلْمِهِ مَذْهَبَ الْجَبابِرَةِ والسلاطینَ: فَانْ رُدَّ عَلَیْهِ وَقُصِّرَ فی شَیْ‌ءٍ مِنْ امرِهِ، غَضِبَ؛ فَذَاکَ فِی الدّرْکِ الرّابِعِ مِنَ النّارِ. وَمِنَ العُلَماءِ مَنْ یَطْلُبُ احادیثَ الیَهُودِ وَالنَّصاری لِیُغْزِرَ بِهِ عِلْمَهُ وَیُکْثِرَ بِهِ حَدِیثَهُ؛ فَذاکَ فی الدَّرْکِ الْخامِسِ مِنَ النّار. وَمِنَ العُلماءِ مَنْ یَضَعُ نَفْسَهُ لِلْفُتْیا وَیقُولُ: سَلُونی. وَلَعَلَّهُ لا یُصیبُ حْرفاً واحِداً، واللَّه لا یُحِبُ الْمُتَکَلِّفین؛ فذَاکَ فی الدَّرْکِ السّادِسِ مِنَ النّارِ. وَمِنَ العُلَماءِ مَنْ یَتَّخِذُ العِلْمَ مُرُوَّةً وَعَقْلاً؛ فَذاکَ فی الدَّرْکِ السابعِ مِنَ النّارِ.»
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: گروهی از
علما دوست دارند دانش فراهم آورند و دوست ندارند آن را به دیگران یاد دهند؛ این دسته در اولین
طبقه زیرین
جهنم می‌باشند. گروهی دیگر کسانی هستند که چون دیگران به آنها پند دهند ناراحت می‌شوند و چون دیگران را پند دهند
شدت و
خشم نشان دهند؛ اینان در دومین طبقه آتش‌اند. طایفه‌ای دیگر کسانی‌اند که علم را در اختیار
اشراف و ثروتمندان قرار دهند و در میان بینوایان جایی برای علم نمی‌بینند؛ اینها در طبقه سوم آتش هستند. جمعی دیگر از دانشمندان روش گردنکشان و
پادشاهان را در پیش گرفته‌اند: اگر جواب ردّی به آنها داده شود و یا در خدمت به آنها قصور و تقصیری روی دهد، خشمگین می‌گردند؛ این دسته در طبقه چهارم دوزخ‌اند. عده‌ای دیگر کسانی‌اند که در پی گفتار
یهود و
نصارا می‌روند تا علم و حدیث خود را با آن انبوه سازند؛ اینان در طبقه پنجم جهنم‌اند. گروهی دیگر عالمانی هستند که به
مسند فتوا تکیه می‌زنند و می‌گویند: (هرچه می‌خواهید) از من بپرسید. و چه‌بسا کلمه‌ای هم نمی‌فهمند - و خدا کسانی را که ناشایسته امری را به خود ببندند دوست ندارد - و این گروه در طبقه ششم آتش جای دارند. طایفه‌ای دیگر کسانی هستند که علم را وسیله
نخوت و فضل‌فروشی قرار می‌دهند؛ جای اینان در طبقه هفتم دوزخ است.»
خواندن
شعر در
مسجد مکروه است مگر آنکه مشتمل بر پند و نصیحت و مانند آن باشد.
در خطبه‌های
نماز جمعه،
موعظه کردن مردم با سفارش به
تقوا و ترغیب به اطاعت
خداوند متعال و اجتناب از
گناه و مانند آن،
واجب است. برخی، موعظه را در
خطبه دوم واجب ندانسته‌اند هرچند آن را موافق با
احتیاط شمرده‌اند.
در
امر به
معروف و
نهی از
منکر اگر
احتمال دهد مقصود با ارشاد و موعظه طرف، حاصل می‌شود، بسنده کردن به آن، واجب و اقدام فراتر از آن
جایز نیست.
با مشاهده نشانه‌های
نشوز در
زن،
شوهر، نخست باید با پند و اندرز، زن را از عمل خود بازدارد و اگر مؤثّر واقع نشد به مراتب دیگر همچون پشت کردن به وی در
بستر منتقل شود.
پند و نصیحت
حاکم به دو طرف
لعان کننده و بیم دادن آنان نسبت به پیامد اقدامشان در صورت
قسم دروغ یاد کردن و شدّت
عذاب اخروی نسبت به
کیفر دنیوی، قبل از ادای
شهادت پنجم که مشتمل بر
لعنت و
غضب خداوند می‌باشد،
مستحب است.
مستحب است حاکم پیش از آنکه شخص، قسم بخورد، او را نصیحت کند و نسبت به پیامد سوگندش در صورت
قسم دروغ یاد کردن
بیم دهد.
•
فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۲۷۶-۲۷۷. •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
