ناصر مکارم شیرازی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

حضرت آیة‌الله العظمی مکارم شیرازی، در سال ۱۳۰۵ هجری شمسی در شهر شیراز در میان یک خانواده مذهبی که به فضائل نفسانی و مکارم اخلاقی معروفند دیده به جهان گشود. ایشان در حدود ۱۴ سالگی رسماً دروس دینی را در (مدرسه آقا باباخان شیراز) آغاز و در سن ۱۸ سالگی به قم هجرت کردند؛ سپس برای آشنایی با نظرات و افکار اساتید بزرگ در طی سال‌های ۱۳۲۹ و ۱۳۳۰ هـ. ش در حوزه علمیه نجف اشرف مشغول به تحصیل شدند. از معظم له حدود یک‌صد و پنجاه جلد کتاب منتشر شده که از جمله آنها: تفسیر نمونه، تفسیر پیام قرآن، القواعد الفقهیّه، دائرة‌المعارف فقه مقارن است. از جمله خدمات فرهنگی معظم له تاسیس نشریه مکتب اسلام، مبارزه با التقاطی‌ها و ساخت مدارسی چون مدرسه امیرالمؤمنین و مدرسه امام سجّاد است.

---

جدّ اعلای ایشان حاج محمدباقر که از تجّار شیراز به شمار می‌رفت، در «سرای نو» شیراز به تجارت اشتغال داشت، لباسی شبیه لباس روحانیت می‌پوشید و پیوسته در مسجد «مولای» شیراز به جماعت حاضر می‌شد و مورد تکریم و احترام و اطمینان بود. جدّ ایشان مرحوم حاج محمد کریم «فرزند حاج محمدباقر که او نیز عمامه‌ای بر سر داشت و در بازار در اثنای کار، کلاه پوستینی بر سر می‌گذاشت، در «سرای گمرک» شیراز و سپس در بازار وکیل به تجارت مشغول بود، همواره در مسجد «مولای» شیراز در نماز جماعت شرکت می‌کرد و از مرتبطین و نزدیکان مرحوم آیة‌الله العظمی حاج شیخ محمدجعفر محلاتی رحمه‌الله پدر مرحوم آیة‌الله العظمی حاج شیخ بهاءالدین محلاتی و مرحوم آیة‌الله حاج سیدمحمدجعفر طاهری (رحمه‌الله) به حساب می‌آمد.

---

نبوغ استاد از اوایل کودکی امری مشهود بود و در هر مرحله از مراحل عمرش آشکارتر می‌گشت. ایشان در حدود ۱۴ سالگی رسماً دروس دینی را در (مدرسه آقا باباخان شیراز) آغاز کردند و در مدت ‌اندکی نیازهای خود را از علوم: صرف، نحو، منطق، بیان و بدیع تأمین نمودند. سپس توجه خود را به رشته فقه و اصول معطوف ساختند و به خاطر نبوغ فوق‌العاده‌ای که داشتند مجموع دروس مقدماتی و سطح متوسط و عالی را در مدتی نزدیک به چهار سال! به پایان رساندند. در همین سال‌ها گروهی از طلاب حوزه علمیه شیراز را نیز با تدریس خود بهره‌مند می‌ساختند. انتقادها و نظرات معظم له در قم تدریس و یا اضافه نسبت به متون علمی حوزه‌ها، آینده درخشان علمی ایشان را قطعی می‌ساخت و در محافل علمی و روحانی آن دیار، استعداد، نبوغ، دقت و عمق تفکر معظم له درج می‌شد و کسی نمی‌توانست این فضیلت خدادادی را انکار کند. این ستاره فروزان، درحالی‌که هنوز بیش از هیجده سال از عمر شریفش نگذشته بود با فکر نافذ و قلمی روان، حاشیه‌ای بر (کفایة الاصول) نوشت که نقاط مبهمی از این کتاب را روشن می‌ساخت.

۲.۱ - هجرت به قم

ایشان در ۱۸ سالگی وارد حوزه علمیه قم شدند و قریب پنج سال از جلسات علمی و درس اساتید بزرگ آن زمان مانند حضرت آیة‌الله العظمی بروجردی و آیات بزرگ دیگر – (رضوان‌الله‌علیهم) بهره گرفتند.

۲.۲ - هجرت به نجف

معظم له برای آشنایی با نظرات و افکار اساتید بزرگ یکی از حوزه‌های عظیم شیعه در سال ۱۳۲۹ هـ. ش وارد حوزه علمیه نجف اشرف گردید و در آنجا در دروس اساتید عالی‌مقام و بزرگی همچون آیات عظام: آقای حکیم و آقای خویی و آقای عبدالهادی شیرازی و اساتید برجسته دیگر (قدس‌الله‌اسرارهم) شرکت جستند. معظم له در سن ۲۴ سالگی به اخذ اجازه اجتهاد مطلق از محضر دو نفر از آیات بزرگ نجف نائل شدند و حضرت آیت‌الله‌العظمی حکیم تقریظ کوتاه و پرمحتوایی بر تقریرات ایشان از درس فقه (ابواب طهارت) نوشتند که بسیار ممتاز است.

۲.۳ - بازگشت به ایران

اقتباس و استفاضه از فیوض علمی دروس اساتید نجف همچنان ادامه داشت تا این‌که بر اثر نبود وسایل و امکانات، در ماه شعبان ۱۳۳۰ هـ. ش به ایران بازگشتند و در شهر مقدس قم که آن روز مشتاق رجال علمی بود مأوی گزیدند و در جمعی که باید بعداً اثری بس عظیم به وجود آوردند وارد شدند. حضرت آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی بعد از بازگشت به ایران به تدریس سطوح عالی و سپس خارج (اصول) و فقه پرداختند و قریب ۵۷ سال است که حوزه گرم درس خارج ایشان مورد استقبال طلاب و بسیاری از کتب مهم فقهی را پس از تدریس به رشته تحریر درآورده‌اند. در حال حاضر حوزه درس خارج ایشان یکی از پرجمعیت‌ترین دروس حوزه علمیه شیعه است و قریب به دو هزار نفر از طلاب و فضلای عالی‌قدر از محضر ایشان استفاده می‌کنند. ایشان از آغاز دوران جوانی به تألیف کتاب در رشته‌های مختلف عقاید و معارف اسلامی و مسئله ولایت و سپس تفسیر و فقه و اصول پرداختند که بسیاری از این کتب به زبان‌های دیگر نیز ترجمه شده است که همین امر سبب شده که ایشان یکی از مؤلفان بزرگ جهان اسلام محسوب شوند.

---

از معظم له حدود یک‌صد و پنجاه جلد کتاب منتشر شده است. این کتب در یازده بخش معرفی می‌گردد:

۳.۱ - تفسیر قرآن

۱_ تفسیر نمونه

۲_ تفسیر پیام قرآن

۳_ اخلاق در قرآن این مجموعه سه جلدی یک دوره کامل اخلاق اسلامی مشتمل بر اصول و فروع مسائل است که توسط معظّم له و با همکاری جمعی از دانشمندان نوشته شده است. این مجموعه به زبان عربی نیز چاپ شده است.

۴_ مثال‌های زیبای قرآن مجموعه بحث‌های تفسیر معظّم له در دو ماه مبارک رمضان است که توسط یکی از فضلای حوزه علمیه بحث ایشان گردآوری و تنظیم شده است این کتاب در دو جلد و مشتمل بر ۶۰ مثال قرآنی است.

۵_ آیات ولایت در قرآن این مجموعه شامل سلسله بحث‌های تفسیری معظّم له در مورد آیه‌های مربوط به امامت و ولایت در قرآن مجید و بحث‌های مشروحی در ذیل آن آیات است که توسط یکی از فضلای حوزه علمیّه جمع آوری شده است. این مجموعه به زبان عربی نیز ترجمه و منتشر شده است.

۶_ والاترین بندگان محتوای این کتاب، سخنرانی‌های معظّم له در جلسات تفسیر قرآن در مورد آیات «عباد الرحمن» و صفات سالکان الی الله است که توسط یکی از فضلای حوزه علمیه جمع آوری شده و یک دوره سیر و سلوک اخلاقی را در بر گرفته است.

۷_ ترجمه قرآن کریم این ترجمه محصول پانزده سال زحمت بر روی تفسیر قرآن بوده و در حال حاضر از سوی جمعی از محققان به عنوان بهترین ترجمه قرآن به زبان فارسی شناخته شده است. این کتاب در قطع‌ها و اشکال مختلف به چاپ رسیده است.

۸_ شأن نزول آیات قرآن در این کتاب شأن نزول آیات قرآن طبق بیان تفسیر نمونه توسط یکی از فضلای حوزه علمیه جمع آوری شده است.

۹_ سوگندهای پر بار قرآن در این کتاب به بررسی سوگندها و قسم‌های پرمعنای قرآن مجید پرداخته شده است. مجموعه فوق توسط یکی از فضلای حوزه علمیه جمع آوری شده است.

۱۰_ اسلام و کمک‌های مردمی این کتاب ارائه کننده طرح نسبتاً جامعی از اصول اساسی تعلیمات اسلام بوده و در حقیقت عصاره‌ای از کتاب‌های متعدد است که در رشته‌های عقاید و فقه اسلام نوشته شده است.

۳.۲ - نهج‌البلاغه

۱_ پیام امام این کتاب شرحی است مهم و جامع و تازه بر نهج‌البلاغه که توسط معظّم له و با همکاری جمعی از فضلای حوزه علمیه نگاشته شده و در سال ۸۲ به عنوان بهترین کتاب سال برگزیده شد. این مجموعه در ۸ جلد است که به زبان عربی نیز ترجمه شده است.

۲_ اخلاق اسلامی در نهج‌البلاغه مجموعه ۲ جلدی از مباحث معظّم له درباره شرح خطبه همام در نهج‌البلاغه امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) است که اوصاف ۱۱۰ گانه پرهیزکاران را در آن شرح داده است. این مجموعه توسط یکی از فضلای حوزه جمع آوری شده است.

۳_ ترجمه نهج‌البلاغه ترجمه و شرح کوتاهی بر نهج‌البلاغه امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) که به طرز جالب و دور از هر گونه پیچیدگی توسط دو تن از فضلای حوزه زیر نظر معظّم له ترجمه شده است.

۴_ حدیث غدیر در این کتاب برای روشن شدن ابعاد مختلف حدیث غدیر منابع و مدارک آن به طور مفصل جمع آوری شده است.

۳.۳ - فقه و اصول

۱_ انوار الفقاهة کتاب البیع این کتاب به زبان عربی است و حاوی مسائل مهم بیع که در درس خارج فقه بیان شده به طور مبسوط و مستدل آمده است و می‌تواند یک کتاب درسی حوزوی باشد.

۲_ انوار الفقاهة کتاب التّجارة در این کتاب مباحث و مسائل مهم مکاسب محرمه که در درس خارج فقه بیان شده به طور کامل و مستدل جمع آوری شده و قابل استفاده به عنوان کتاب درسی است.

۳_ انوار الفقاهة کتاب الحدود و تعزیرات در این کتاب علاوه بر مسائل رایج فقهی مربوط به انواع حدود و تعزیرات مسائل مستحدثه فراوان به طور مبسوط و مستدل آمده است.

۴_ انوار الفقاهة کتاب الخمس و الانفال این کتاب مشتمل بر مسائل رایج فقهی مربوط به خمس و انفال است که در درس خارج فقه بیان شده است و مسائل مستحدثه فراوانی را در بردارد.

۵_ انوار الفقاهة کتاب النّکاح این کتاب مجموعه بحث‌های خارج فقه معظّم له در مورد مسائل ابواب نکاح است به ضمیمه مسائل مستحدثه مورد ابتلا در عصر ما.

۶_ کتاب النّکاح این دوره ۷ جلدی مشتمل است بر دروس خارج فقه معظّم له در مبحث نکاح که به شکلی نوین توسط دو تن از فضلای حوزه علمیه گردآوری شده. همچنین تمامی روایات نقل شده به طور دقیق و با ذکر آدرس کامل نوشته شده است.

۷_ القواعد الفقهیّه در این کتاب ۲ جلدی ۳۰ قاعده مهم فقهی برای نخستین بار به سبک ابتکاری مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و به عنوان کتاب درسی در بحث قواعد فقهی می‌توان از آن استفاده کرد.

۸_ تعلیقات علی العروة این کتاب حاشیه بر عروة الوثقی است. در این کتاب معظّم له سعی نموده‌اند بر خلاف معمول به دلایل مهم و مورد نظر اشاره شود تا فایده آن بیشتر شود (مخصوصاً از کتاب حج به بعد در همه موارد اشاره لطیفی به ادلّه شده است).

۹_ بحوث فقهیّه هامّه در این کتاب ده مسئله مهم فقهی و محل ابتلای امروز به طور مستدل و مشروح مورد بحث قرار گرفته که قسمت قابل توجّهی از آن مربوط به مسائل مستحدثه است.

۱۰_ حیله‌های شرعی و چاره‌جویی‌های صحیح این کتاب مشتمل بر مباحثی است که حیله‌های مشروع را از حیله‌های نامشروع و به تعبیر دیگر چاره‌جویی‌های مثبت را از منفی جدا کرده تا راه را برای کسانی که تمام تلاششان پیمودن مسیر عبودیت و بندگی خداست هموار ساخته و آنها را از اشتباهات خطرناک حفظ کند.

۱۱_ ربا و بانکداری اسلامی در این کتاب دلایل حرمت ربا و طرز صحیح بانکداری اسلامی یا بانک بدون ربا در آن تشریح شده است. این کتاب به زبان عربی نیز ترجمه و چاپ شده است.

۱۲_ بررسی طرق فرار از ربا در این کتاب طرق معروف و غیر معروف فرار از ربا مطرح شده و آنچه صحیح است از غیر صحیح با دلایل روشن فقهی جدا شده است.

۱۳_ تعزیر و گستره آن این کتاب حاصل تحقیقات عمیق و گسترده پیرامون یکی از اساسی‌ترین سؤالات در مورد تعزیرات اسلامی یعنی محدوده و گستره و انواع آن است.

۱۴_ چند نکته مهم درباره رؤیت هلال در این کتاب مسائل مربوط به رؤیت هلال با تلسکوپ و اتّحاد افق با ذکر دلایل فشرده مطرح شده است. این کتاب به زبان عربی نیز ترجمه و چاپ شده است.

۱۵_ حکم الاضحیه فی عصرنا این کتاب در ارتباط با فتوای معروف و جدید ایشان در زمینه قربانی است که تأثیر فراوانی از خود به یادگار گذاشته است.

۱۶_ جمرات در گذشته و حال این کتاب تحقیقی پیرامون جمرات و مجموعۀ اقول پنجاه تن از فقهای شیعه و اهل تسنن و دلایل علمی این مسئله است. این کتاب به زبان عربی نیز ترجمه و چاپ شده است.

۱۷_ دائرة‌المعارف فقه مقارن این مجموعه با همکاری جمعی از دانشمندان زیر نظر معظّم له تدوین شده و مشتمل بر دائرة‌المعارف بزرگ فقهی است که علاوه بر تبیین و برجسته شدن فقه اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) آرای فقهی سایر مذاهب و بلکه کنوانسیون‌ها و مصوّبات حقوقی بین‌المللی نیز در آن مطرح شده است.

۱۸_ انوار الاصول این کتاب در ۳ جلد است که شامل یک دورۀ کامل مسائل اصولی که نتیجۀ «چهارمین دورۀ درس خارج اصول» معظّم له است که توسط یکی از فضلای محترم حوزه با دقت فراوان به رشته تحریر درآمده و شایسته است کتاب درسی باشد.

۱۹_ بازاریابی شبکه‌ای یا کلاه‌برداری مرموز در این کتاب سعی شده تا مؤسسات ناسالم اقتصادی که به‌طور مرموز به اغفال و فریب و چپاول مردم پرداخته را معرفی نموده و ماهیت اصلی آن را آشکار سازد.

۳.۴ - عقاید

۱_ پیدایش مذاهب در این کتاب تمام فرضیه‌های پیدایش مذاهب در جامعه بشری که از سوی روانشناسان غربی مطرح شده مورد نقد قرار گرفته سپس به اثبات نظریّه علمی وحی پرداخته است.

۲_ آفریدگار جهان این کتاب نتیجه بخشی از درس‌های عقاید و مذاهب معظّم له است که در حدود سی سال به طور هفتگی بیان کرده‌اند و سپس به وسیله ایشان تحریر شده و جمعی از فضلا آن را تحقیق و تنقیح کردند. این کتاب به زبان عربی نیز چاپ و منتشر شده است.

۳_ خدا را چگونه بشناسیم بحث صفات خدا یکی از معماها و در ردیف پیچیده‌ترین مسائل علمی است. کتاب فوق مجموعه مباحث معظّم له پیرامون صفات خداست که در جلسات عقاید و مذاهب مطرح شده و به قلم ایشان به رشته تحریر درآمده است.

۴_ رهبران بزرگ و مسئولیت‌های بزرگ‌تر آیا می‌توان راه سعادت را پای عقل پیمود؟ آیا وجدان می‌تواند به جای مذهب بنشیند؟ راه شناسایی پیامبران و مردان خدا چیست؟ وحی یا رابطه مرموز با جهان ماورای طبیعت چگونه است؟ این کتاب شامل مجموعه مباحث فوق (نبوت عامه) و از اساسی‌ترین مطالبی است که با سرنوشت و سعادت هر انسانی رابطه مستقیم دارد و دانستن آن بر همگان لازم است.

۵_ قرآن و آخرین پیامبر چرا بعضی از شنیدن معجزه وحشت دارند؟ حقیقت اعجاز چیست؟ چگونه قرآن معجزه جاویدان پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است؟ این کتاب پیرامون این مسائل و دیگر مسائل مربوط به نبوت خاصه بحث می‌کند.

۶_ معاد و جهان پس از مرگ آیا مرگ دردناک است؟ روح چیست؟ آیا با پوسیدن بدن روح باقی می‌ماند؟ آیا مسائل مربوط به زندگی پس از مرگ را می‌توان با اصول علمی ثابت کرد؟ این سؤال‌ها و ده‌ها سؤال دیگر در کتاب حاضر مورد بحث قرار گرفته است. این کتاب به زبان عربی نیز چاپ و منتشر شده است.

۷_ حکومت جهانی مهدی این کتاب در مورد ظهور حضرت مهدی (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) و ویژگی‌های حکومت او بحث می‌کند که علاوه بر ذکر مهم‌ترین دلایل از کتاب و سنت بسیاری از مسائل را با ادله عقلی به ثبوت رسیده است. این کتاب به زبان عربی نیز ترجمه و منتشر شده است.

۸_ پنجاه درس اصول عقاید برای جوانان مجموعه‌ای دقیق و مستدل و در عین حال جالب و شیرین از اعتقادات خالص اسلامی برای همگان به ویژه جوانان. این مجموعه در پنج قسمت مختلف با دقت و ظرافت و ابتکار خاصی تهیه شده است. این کتاب به زبان‌های عربی، انگلیسی، اردو و بسیاری از زبان‌های زنده دنیا ترجمه و چاپ شده است.

۹_ در جستجوی خدا این کتاب پژوهشی عمیق و در عین حال گویا و روان دربارۀ خداشناسی است. این کتاب به زبان عربی نیز چاپ و منتشر شده است.

۱۰_ اعتقاد ما این کتاب خلاصه‌ای است از عقاید شیعه که به طور دقیق و ظریف و با دلایل فشرده‌ای که مورد قبول همه باشد در پاسخ سم‌پاشی‌های فراوان وهابیان نسبت به شیعه نگاشته شده است. این کتاب به بسیاری از زبان‌های زنده دنیا از جمله عربی، انگلیسی، اسپانیولی، اردو و... ترجمه و منتشر شده است.

۱۱_ اسلام در یک نگاه اسلام چیست و چه ارمغانی برای بشر آورده است؟ برای چه اسلام را باید پذیرفت؟ این کتاب ارائه کننده طرح نسبتاً جامعی از اصول اساسی تعلیمات اسلام بوده و در حقیقت عصاره‌ای از کتاب‌های متعددی است که رشته‌های عقاید و فقه اسلام نوشته شده است.

۱۲_ این است آئین ما این کتاب ترجمه کتاب «اصل الشّیعة و اصولها» آیت‌الله‌العظمی کاشف الغطاء است که معظّم له در مقدمه و پاورقی‌ها و پایان این کتاب مطالب قابل‌ملاحظه‌ای بر آن افزودند.

۱۳_ جلوه حق:این کتاب نخستین اثر علمی معظّم له در جواب تبلیغات صوفیه و نقدی است بر افکار و دعاوی آنها و همچنین افشا کردن ضعف‌ها و انحرافات آنها به شیوه منطقی و علمی که در زمان خود مورد تقدیر آیت‌الله‌العظمی بروجردی قرار گرفت.

۱۴_ مسئله انتظار در این کتاب مسئله انتظار ظهور حضرت مهدی (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) با تحلیل منطقی و جالبی مورد بحث قرار گرفته است.

۱۵_ قرآن و حدیث تقلید یا تحقیق مجموعه‌ای است شامل: ۱_ بحثی در مورد قرآن و حدیث، دو منبع مهم احکام اسلامی. ۲_ بحث فشرده و جالبی در مورد مسئله اجتهاد و تقلید.

۱۶_ وهابیت بر سر دو راهی شواهد و قرائن نشان می‌دهد که عمر وهابی گری افراطی به سر آمده و طرفداران و حامیان خود را به سرعت از دست می‌دهند؛ زیرا در بطن اصول وهابیت تندرو اموری نهفته است که قابل بقا در دنیای امروز نیست. کتاب فوق به شرح این اصول می‌پردازد.

۱۷_ شیعه پاسخ می‌گوید این کتاب تحقیقی است در مورد ۱۰ مسئلۀ مهم در مورد بحث میان پیروان اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) و علمای اهل‌سنت.

۱۸_ پاسخ به پرسش‌های مذهبی مجموعه پرارزشی از سؤالات مهم دینی در زمینه اصول و فروع و پاسخ مستدل به آنها که بسیاری از شبهات امروز نسل جوان را برطرف می‌سازد. این کتاب به زبان عربی نیز ترجمه و منتشر شده است.

۱۹_ این مسائل برای همه جوانان مطرح است کتابی شامل پاره‌ای از مسائل فراموش شده و مورد نیاز جوانان به گونه‌ای که سطح آگاهی جوانان را افزایش داده و در انتخاب راه درست آنها را کمک کند.

۳.۵ - فلسفه

۱_ فیلسوف‌نماها این کتاب طرز تفکر کمونیست‌های جهان و نقاط ضعف و اشتباه منطق آنها را با یک رشته حقایق اجتماعی و تاریخی آمیخته و در قالب داستانی شیرین و جالب روشن می‌سازد.

۲_ معمّای هستی این کتاب بسیار جالبی است که تجربه‌ها و مسیرهای فکری معظّم له را از دوران نوجوانی به بعد در جهان‌بینی اسلامی نشان می‌دهد. این کتاب به زبان عربی نیز چاپ و منتشر شده است.

۳_ پایان عمر مارکسیسم معظّم له در تحلیل‌های خود به این نتیجه رسیده بودند که ستارۀ اقبال مارکسیسم رو به افول است و این پیش‌بینی ۱۰ سال قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بود که در آن زمان به ظاهر در اوج قدرت بودند.

۴_ آخرین فرضیّه تکامل بحثی است فلسفی در مورد آخرین فرضیّه‌های تحوّل و تکامل جانداران و نقدی است بر نظریّه معروف داروین و همفکران او.

۵_ التقاط و التقاطی‌ها این کتاب چنانکه از نامش پیدا است در مورد مکاتب التقاطی سخن می‌گوید که چیزی از اسلام گرفتند و چیزی از کفر، چیزی از حق و چیزی از باطل!

۶_ ارتباط با ارواح مسئله تناسخ و بازگشت مجدد ارواح در قالب‌های جسمانی دیگر در این جهان و همچنین امکان ارتباط با ارواح همیشه مورد بحث دانشمندان بزرگ بوده است که در این کتاب مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. این کتاب به زبان عربی نیز چاپ و منتشر شده است.

۷_ اسرار عقب‌ماندگی شرق این کتاب از علل و عوامل عقب‌ماندگی مسلمین پس از پیشرفت چشمگیر و درخشان تاریخی بحث می‌کند و علل آن پیشرفت و این عقب‌ماندگی را شرح می‌دهد.

۸_ طرح حکومت اسلامی در آغاز به ثمر رسیدن انقلاب و تشکیل حکومت اسلامی بسیاری از مردم از یکدیگر سؤال می‌کردند ارکان حکومت اسلامی چیست. معظّم له برای پاسخ‌گویی به این سؤالات این کتاب را نوشته و انتشار دادند.

۹_ معراج شقّ القمر عبادت در قطبین این کتاب با توجه به علم روز از امکان معراج و شق‌القمر صحبت می‌کند و تکلیف کسانی را که در مناطق قطبی زندگی می‌کنند از نظر نماز و روزه روشن می‌سازد.

۱۰_ خطوط اصلی اقتصاد اسلامی در این کتاب مکتب‌های مختلف اقتصادی مورد توجه و نقد و بررسی قرار گرفته و ضعف‌های آنها در برابر مکاتب اقتصادی اسلام تبیین شده است. این کتاب به زبان عربی نیز چاپ و منتشر شده است.

۳.۶ - اخلاق

۱_ یک‌صد و پنجاه درس زندگی این کتاب مشتمل بر ۱۵۰ حدیث ناب اخلاقی با ترجمه روان و شرح کوتاه است که هم برای گویندگان و خطبا منبع خوبی است و هم برای توده مردم. این کتاب به زبان عربی نیز چاپ و منتشر شده است.

۲_ زندگی در پرتو اخلاق این کتاب در مورد مباحث مهم اخلاقی از جمله تهذیب نفس، راه سعادت و خوشبختی، اخلاق بد و سنجش اعمال و... بوده و می‌تواند راهنمای خوبی برای همه به ویژه جوانان باشد. این کتاب به زبان عربی و انگلیسی نیز ترجمه و منتشر شده است.

۳_ ۱۱۰ سرمشق از سخنان علی (علیه‌السلام) مجموعه‌ای از یک‌صد و ده فراز از زندگی مولای متقیان در قالب قطعات تاریخی و داستان‌های جالب و شنیدنی با گوشه‌هایی از فضایل و کمالات و ظلم‌هایی که بر آن حضرت رفته که هر کدام می‌تواند الگویی خوب و چراغ روشنی فراسوی تاریکی‌های زندگی ما باشد.

۴_ مشکلات جنسی جوانان نامه‌های فراوانی که در زمینه گرفتاری‌های جنسی جوانان به دست معظّم له رسید ایشان را بر آن داشت تا کتاب جامعی جهت پیشگیری و درمان این مشکلات بنویسند این کتاب به زبان عربی نیز چاپ و منتشر شده است.

۵_ انوار هدایت این کتاب مجموعه روایات اخلاقی جهت پیشرفت در تهذیب نفس و خودسازی است که در درس خارج معظّم له مطرح و توسط برخی از فضلا جمع آوری شده است.

۶_ مکارم خوبان حدیث مفصّلی از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مشتمل بر ۱۰۳ صفت از صفات مؤمن کامل الایمان است که توسط معظّم له شرح گردیده و جمعی از فضلا آن را جمع آوری نموده‌اند.

۷_ مشکوة هدایت مجموعه درس‌هایی از اخلاق پیشوایان که در روزهای چهارشنبه قبل از درس خارج فقه شرح گردیده و توسط جمعی از فضلا گردآوری شده است.

۸_ ارزش‌های فراموش شده مجموعه‌ای از سرمقاله‌های مهم و ماندگار مجله مکتب اسلام که در دوران تاریک و خفقان بار رژیم ستم‌شاهی منتشر شد و موجی در جامعه افکند.

۹_ مدیریت و فرماندهی در اسلام این کتاب به درخواست برخی از فرماندهان سپاه جهت تدریس در دوره‌های فرماندهی اسلامی تألیف شده و شیوه‌های مدریت و فرماندهی اسلامی را تبیین نموده است.

۱۰_ گفتار معصومین (علیهم‌السّلام) مباحث الخلاقی شامل احادیث کوتاه و شرح آن که توسط معظّم له در روزهای چهارشنبه قبل از شروع درس خارج فقه بیان شده و توسط یکی از فضلا جمع آوری شده است.

۱۱_ شیوه همسرداری این کتاب اشاره‌ای به انبوه مشکلات ازدواج و تشکیل خانواده توسط جوانان داشته و سپس به شرح گوشه‌های جالب و آموزنده‌ای از زندگی پرافتخار حضرت علی (علیه‌السّلام) و بانوی اسلام فاطمه زهرا (علیهاالسّلام) به عنوان رهنمونی برای حل آنها پرداخته است.

۳.۷ - زندگی معصومین

۱_ عاشورا ریشه‌ها انگیزه‌ها رویدادها پیامدها کتاب مهمی است در ارتباط با قیام امام حسین (علیه‌السّلام) که از ریشه‌ها و انگیزه‌ها شروع شده و سپس به بیان اصل وقایع از منابع معروف و معتبر پرداخته و سرانجام آثار گسترده و ثمرات گران‌قدر این قیام را بیان می‌کند این کتاب توسط دو تن از فضلای حوزه زیر نظر معظّم له تدوین شده است. این کتاب به زبان عربی نیز چاپ و منتشر شده است.

۲_ زهرا (علیهاالسّلام) برترین بانوی جهان این کتاب شرح خطبه‌های بسیار پرمحتوا و معروف حضرت زهرا (علیهاالسّلام) به همراه شرح‌حال فشرده و گویایی از آن حضرت است. این کتاب به زبان عربی نیز چاپ و منتشر شده است.

۳_ فضایل حضرت فاطمه زهرا (علیهاالسّلام) این کتاب حاصل جلسات پربرکت ایام فاطمیه در منزل معظّم له است که در ارتباط با نام‌های نورانی فاطمه زهرا (علیهاالسّلام) بحث می‌کند.

۳.۸ - فلسفه احکام

۱_ نماز مایه تربیت و آرامش روح و روان چگونه به یاد خدا باشیم؟ آثار اخلاقی و اجتماعی نماز چیست؟ راه‌های تحصیل حضور قلب در نماز چیست؟ این کتاب در مورد موضوعات فوق و دیگر احکام و واجبات نماز صحبت می‌کند.

۲_ فلسفه شهادت چرا حسین (علیه‌السّلام) فراموش نمی‌شود؟ چه کسی در قیام کربلا پیروز شد؟ چهرۀ اصلی قیام امام حسین (علیه‌السلام) چه بود؟ سوگواری برای چیست؟ این کتاب در مورد این مسائل بحث می‌کند.

۳_ فلسفه روزه در این کتاب بحث فشرده‌ای در مورد فلسفۀ روزه و اثرات تربیتی اجتماعی و بهداشتی و درمانی روزه شده است.

۴_ خمس پشتوانه بیت‌المال در این کتاب معظّم له حکم خمس و فلسفۀ آن را مورد بررسی قرار داده‌اند.

۵- تقیّه سپری برای مبارزه عمیق‌تر تقیّه چیست؟ آیا در تعلیمات اسلامی دستوری به نام تقیّه وجود دارد؟ تفاوت تقیّه با نفاق چیست؟ این کتاب به بررسی همه جانبۀ این مسائل پرداخته است.

۶_ سیگار پدیده مرگبار عصر ما این کتاب در پاسخ جمعی از طلاب حوزه علمیه که خواهان توضیح در مورد فتوای تحریم سیگار و ادله آن بودند توسط معظّم له نگارش یافت.

۳.۹ - دعا و زیارت

۱_ مفاتیح نوین این کتاب کار مهم نوینی است برای نوسازی مفاتیح‌الجنان مرحوم محدث قمی و با امتیازات متعددی که در مقام احیای آن برآمده است. این کتاب توسط معظّم له و با همکاری دو نفر از محققان انجام شده است.

۲_ دعای کمیل این کتاب ترجمۀ شیوا و روان دعای کمیل بن زیاد است که زیر نظر معظّم له و توسط دو تن از فضلای حوزه انجام شده است.

۳_ پرتوی از زیارت جامعۀ کبیره این کتاب نگاهی اجمالی به زیارت جامعه کبیره در هفت بخش همراه با شرح تفصیلی آن دارد که معظّم له در مشهد مقدس برای طلاب و مدرسین بیان فرموده‌اند.

۳.۱۰ - رساله‌های علمیّه و احکام

۱_ رسالۀ توضیح المسائل مجموعه فتاوای فقهی معظّم له در ابواب مختلف فقه با بیانی ساده و روان است که در قطع‌های مختلف به چاپ رسیده است. این کتاب به زبان‌های عربی، انگلیسی، اردو، روسی، آذربایجانی، چینی و... ترجمه و چاپ شده است.

۲_ احکام بانوان کتابی است مشتمل بر تمام احکام اختصاصی و مورد نیاز و ابتلای بانوان در تمام فقه مطابق با نظریات و فتاوای معظّم له. این کتاب به زبان عربی نیز ترجمه و چاپ شده است.

۳_ رساله احکام برای جوانان در این رسالۀ سعی شده است احکام واجب، حرام و غیر آن که برای غالب نوجوانان و جوانان مطرح است به زبان ساده، روشن و دور از اصطلاحات پیچیده فقهی ذکر شود.

۴_ استفتائات جدید این کتاب در ۳ جلد که به صورت پرسش و پاسخ توسط یکی از فضلای حوزه جمع آوری شده به بخش عمده‌ای از مسائل مورد ابتلای امروز مطابق فتاوای معظّم له اشاره شده است. این کتاب به زبان عربی نیز ترجمه و چاپ شده است.

۵_ مناسک چهار حاشیه این کتاب مشتمل است بر احکام و مسائل مربوط به اعمال حج، طبق فتاوای حضرت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) با حاشیه معظّم له و سه تن دیگر از مراجع عظام تقلید پیشین.

۶_ مناسک جامع حج در این کتاب احکام و مسائل مربوط به اعمال حج و عمره به طور کامل و جامع مطابق فتاوای معظّم له توسط یکی از فضلای حوزه جمع آوری شده است.

۷_ مناسک حج در این کتاب احکام و مسائل مربوط به اعمال حج و عمره مطابق فتاوای معظّم له به صورت فشرده بیان شده است.

۸_ مناسک عمره مفرده این کتاب مشتمل است بر مسائل و احکام مربوط به عمرۀ مفرده، مطابق فتاوای معظّم له که توسط یکی از فضلای حوزه جمع آوری شده است.

۹_ مناسک حج بانوان در این کتاب احکام حج مخصوص بانوان مطابق فتاوای معظّم له توسط یکی از فضلای حوزه جمع آوری شده است.

۱۰_ احکام پزشکی در این کتاب احکام و مسائل مربوط به امور پزشکی مطابق فتاوای معظّم له بیان شده است.

۳.۱۱ - کتاب‌های برگرفته از تفسیر نمونه

۱_ برگزیده تفسیر نمونه این کتاب اثری ارزنده است که هم قرآن با ترجمه سلیس و روان را در بردارد و هم تفسیر فشردۀ گویایی برای کسانی که می‌خواهند با یک مراجعه سریع از تفسیر آیات آگاه شوند. این کتاب به زبان‌های انگلیسی، ترکی، آذری و عربی ترجمه و منتشر شده است.

۲_ تفسیر جوان این دوره خلاصه‌ای از هر جلد تفسیر نمونه به سبک جالبی که مورد قبول جوانان است و توسط یکی از اساتید گردآوری شده و بارها به چاپ رسیده است.

۳_ شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه این مجموعه شامل چندین هزار واژۀ قرآنی است که علاوه بر معانی آنها و آیه‌ای که واژه در آن بکار رفته به شرح و توضیح هر یک بر اساس تفسیر نمونه پرداخته و گاه به نکات تفسیری آنها به صورت موضوعی نیز اشاره شده است. این مجموعه توسط یکی از فضلای حوزه مشهد گردآوری شده است.

۴_ حج و حرمین شریفین در تفسیر نمونه در این کتاب مباحث حج و مناسک و اسرار آن از ۲۷ جلد تفسیر نمونه توسط یکی از فضلای حوزه گردآوری تبویب و تنقیح شده و مجموعه پرارزشی را فراهم ساخته تا تمام کسانی که می‌خواهند شکوه و عظمت و اسرار حج را از طریق قرآن بدانند از آن بهره ببرند.

۵_ ۱۸۰ پرسش و پاسخ در تفسیر نمونه این مجموعه که توسط جمعی از فضلا انجام گرفته به جمع آوری سؤال و جواب‌های مختلف عقیدتی، اجتماعی، اخلاقی به ویژه مسائل روز در ۲۷ جلد تفسیر نمونه و ۱۰ جلد پیام قرآن پرداخته و دریچۀ تازه‌ای به روی همگان به خصوص جوانان در مسائل اسلامی و قرآنی گشوده است.

۶_ یکصد موضوع اخلاقی در قرآن و حدیث این کتاب شامل یک‌صد موضوع اخلاقی در قرآن و حدیث، شامل سیصد آیه و هفت‌صد حدیث برگرفته از تفسیر نمونه است که می‌تواند گام مثبتی در طریق ارتقای سطح اخلاق عملی باشد.

۷_ داستان‌های تفسیر نمونه این کتاب دربرگیرندۀ بیش از چهارصد داستان و حکایت واقعی شیرین، جذاب و خواندنی در موضوعات کاملاً متنوع از قرآن است که توسط یکی از فضلای حوزه از مجموع ۲۷ جلد تفسیر نمونه گردآوری شده که دارای آثار اخلاقی و تربیتی زیادی است.

۸_ قصه‌های قرآن این کتاب سرگذشت پیامبران بزرگ و داستان‌های اقوام پیشین است که توسط یکی از فضلای حوزه با استفاده از تفسیر نمونه گردآوری شده که هر خواننده‌ای را در دنیای مملو از روشنی‌ها و هدایت‌ها فروبرده و راه و رسم زندگی را به او نشان می‌دهد.

۹_ اسلام و کمک‌های مردمی در این کتاب آیات انفاق در قرآن مجید توسط یکی از بانوان محترم به طرز جالبی گردآوری و تنظیم شده و از اهمیت آن سخن به میان آمده است.

۱۰_ سلامت روح نماز و عبادت در تفسیر نمونه در این کتاب بحث‌های تفسیر نمونه درباره اهمیت، اسرا، فلسفه و آثار نماز به طور کامل توسط یکی از فضلای حوزه گردآوری شده است.

۱۱_ قصّه‌های قرآناین مجموعه سرگذشت زندگی پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از آغاز وحی الهی، زندگی پرماجرا حضرت موسی (علیه‌السّلام) و قوم بنی‌اسرائیل، زندگی حضرت عیسی (علیه‌السلام) از ولادت تا توطئه قتل و افسانۀ صلیب و زندگی آموزنده حضرت یوسف (علیه‌السّلام) بر گرفته از تفسیر نمونه است.

---

معظم له خدمات فرهنگی ارزنده بسیاری داشته‌اند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.

۴.۱ - نشریه علمی مرکز بزرگ شیعه

از مدت‌ها پیش احساس می‌شد که حوزه علمیه قم نیازمند یک نشریه عمومی است تا بتواند با نشریات گمراه‌کننده‌ای که بدبختانه تعداد آن‌ها نیز کم نبود مبارزه نماید.
بعلاوه مسلمانان همواره از این دانشگاه بزرگ اسلامی چنین انتظاری را داشتند و طبقات مختلف از مراجع بزرگ حوزه و دیگران چنین تقاضایی می‌کردند به‌طور مسلم انتشار مجله‌ای که بتواند به اشکالات مذهبی جوانان پاسخ بگوید و با نشریات گمراه‌کننده مبارزه نماید، مشکلاتی داشت که باید پشت سر گذاشته می‌شد. و از آنجا که بعضی از افکار در آن روز آماده پذیرش چنین نشریه‌ای نبود اندیشمندانی مصمم و مبتکر را می‌طلبید تا با عزم راسخ خود این بار مهم را به دوش گیرند.
از این نظر معظم له به اتفاق جمعی و از دانشمندان نشریه ماهانه (مکتب اسلام) را با مساعدت زعمای حوزه علمیه قم و با کمک مالی عده‌ای از نیکوکاران پایه‌گذاری کردند. این نشریه در جهان تشیع بی‌سابقه بود و شاید از نظر وسعت انتشار – در میان مجلات علمی و دینی - در تمام جهان اسلام، جزء درجه اول‌ها بود.
این مجله راه نوینی به روی فضلا و دانشمندان جوان حوزه گشود؛ و درحالی‌که از سال تأسیس آن (۱۳۳۶ شمسی) بیش از ۳۹ سال می‌گذرد خدمات ارزنده‌ای به جهان اسلام و شیعه نمود و در قلوب جوانان و دانشجویان و اساتید و فضلا، مقام و منزلتی بس ارجمند پیدا کرد و نور اسلام و تشیع را از مرکز آن به اطراف جهان فرستاد.

۴.۲ - تألیف کتاب فیلسوف نماها

نقطه تحول در افکار طلاب و دانشجویان در سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲ تبلیغات (مادی‌ها) در محیط کشور بالا گرفت، مقامات روحانی و شخصیت‌های علمی حوزه احساس کردند که هجوم مکاتب باطله و نشریات روزافزون افراد گمراه و ایادی بیگانه که در اختیار جوانان گذارده می‌شود، جوانان را تهدید می‌کند.
در این برهه از زمان رجال مذهب و استادان فلسفه و عقاید، احساس مسئولیت کرده و جلسه‌هایی برای آشنا ساختن جوانان با طرز مبارزه منطقی با این مکاتب، تشکیل دادند و معظم له یکی از پیشگامان در تأسیس چنین جلساتی بودند.
ایشان با همکاری جمعی از دانشمندان جلسه بحث علمی و فلسفی تشکیل دادند که در آن جلسه کلیه اصول فلسفی مکتب‌های مادی مطرح می‌گردید. این جلسه سبب شد تا ایشان در این مباحث به حد کافی غور کنند و رساله و نوشته‌های آنها را مورد بررسی قرار دهند. از این نظر توانستند یک شاهکار علمی که در باب خود ممتاز و بی‌نظیر است به نام (فیلسوف نماها) را از خود به یادگار بگذارند. این کتاب با استقبال عظیم جوانان و طبقه روشنفکران رو به رو گردید و دسته‌ای از گمراهان در پرتو این کتاب از چنگال مکتب مادیگری و ماتریالیسم رهایی یافتند. این کتاب بیش از ۳۰ مرتبه به چاپ رسیده و به تصدیق اهل‌فن کمتر کتابی این چنین جامع در تحلیل اصول فلسفی مارکسیست‌ها نگارش یافته است.
با اینکه ده‌ها سال از انتشار این کتاب می‌گذرد هنوز طراوت و ابتکار خود را در محیط‌های علمی حفظ نموده است و اخیراً که کمونیست‌ها، کشور همسایه و مسلمان افغانستان را مورد هجوم وحشیانه خود قرار داده و آن را مدتی به اشغال خود درآورده بودند، اخبار فراوانی رسید که حاکی از نقش مهمی است که این کتاب در خنثی نمودن تبلیغات خام آنها و در توجیه صحیح مردم ایفا کرده بود. این فصل در حقیقت نخستین نقطه تحول فکری در حوزه علیه قم بود و از این هنگام به بعد ایشان قسمتی از اوقات خود را صرف خواندن کتاب‌ها فلسفی و کلامی و مطالعه در آرا و عقاید فرقه‌های مختلف اسلامی و غیر اسلامی به خوبی واقف گردند و کتاب‌هایی در این زمینه منتشر سازند.

۴.۳ - تأسیس جلسات عقاید

معظم له احساس کردند کتاب‌های که در زمینه عقاید اسلامی نوشته شده با گذشت زمان نمی‌تواند پاسخگوی همه نیازمندی‌های این زمان باشد؛ زیرا این کتاب‌ها در قرونی نوشته شده که اشکالات امروز مادی‌ها مطرح نبود و بازار ایادی استعمار این چنین گرم نبود. بعلاوه در آن کتاب‌ها مسائلی مانند نزاع (اشعری و معتزلی) و امثال آن مطرح است که امروز از گردونه مباحث عقاید بیرون رفته و رنگ بحث‌های موسمی به خود گرفته. روی این ملاحظات ایشان بار دیگر به کمک ذوق و استعداد خاص خویش، مسائل عقیدتی اسلام و اصول پنج‌گانه را به طرز بی‌سابقه‌ای مطرح ساختند و با تشکیل درس عقاید، صدها نفر را به این مسائل آشنا کردند و کتاب‌هایی که حاوی فشرده آن جلسات علمی است، تألیف نمودند.

۴.۴ - مجمع علمی نجات نسل جوان

ایشان به موازات جلسات درس عقاید، جلسه دیگری تشکیل دادند که در هشت رشته از مذاهب موجود جهان، افرادی پرورش یابند تا بتوانند از طریق بحث و مناظره یا نوشتن کتاب، با مبلغان مذاهب مختلف رو به رو شوند و به ایرادها و دلایل آنها پاسخ گویند. این جلسه در مدت کمی توانست فضلایی پرورش دهد که هر کدام در رشته خاص خود تخصص لازم را کسب نمودند. وهم اکنون جمعی از نویسندگان زبده جوان حوزه علمیه، محصول آن جلسه می‌باشند. همچنین برای رهایی جوانان از چنگال عوامل فساد به همکاری جمعی دست به تشکیل (مجمع علمی نجات نسل جوان) زدند. یکی از نتایج این مجمع گذاردن نشریات جالب در اختیار جوانان بود که به سرعت جای خود را در میان جوانان کشور باز کرد.

۴.۵ - مبارزه با التقاطی‌ها

معظم له در یکی از سفرهای خود به شهر شیراز با بازار گرم صوفی‌گری رو به رو شدند. گروهی از محضر ایشان درخواست نمودند که با قلم شیوای خود کتابی پیرامون اصول صوفیگری - که اتفاق و ادب در ان رعایت شده باشد - بنویسد.
معظم له نیز با استفاده از مدارک موجود، عقاید دسته مزبور را با کمال ادب و احترام - که همواره شیوه ایشان در نگارش است- مورد بررسی و انتقاد قرار داده و کتابی نوشتند که به نام (جلوه حق) در سال ۱۳۳۰ انتشار یافت. طرز نگارش این کتاب توجه مخصوص حضرت آیت‌الله‌العظمی بروجردی (رحمة‌الله‌علیه) را جلب نمود و مؤلف را به حضورخود پذیرفت، پس از تقدیر از خدمات ارزنده ایشان بیاناتی ایراد فرمودند از جمله این‌که (من این کتاب را به هنگام فراغت مطالعه کردم و کوچک‌ترین نقطه‌ضعفی در آن به نظرم نیامد. شکرالله مساعیک!)

۴.۶ - تألیفات و آثار

از معظم له تاکنون حدود یک‌صد و پنجاه جلد کتاب به چاپ رسیده که بعضی از آنها بیش از ۳۰ بار تجدید چاپ شده و بعضی به بیش از ده زبان زنده دنیا ترجمه شده و در کشورهای مختلف انتشار یافته است. تفسیر نمونه ایشان به چند زبان ترجمه شده و در اغلب خانه‌ها موجود است؛ این تفسیر و تفسیر موضوعی پیام قرآن باب تازه‌ای در تفسیر قرآن گشوده و کتب اعتقادی ایشان به هنگام هجوم مکاتب باطله، پناهگاهی برای طلاب و دانشجویان بود. از جمله کتب فقهی ایشان: انوار الفقاهه، و القواعد الفقیة و انوار الاصول و تقلیقات مستدل و مشروحی بر تمام عروة الوثقی است که مکرر به چاپ رسیده است. رساله عملیه ایشان (توضیح المسائل) تاکنون بارها چاپ شده و این رساله به زبان عربی و اردو و ترکی آذری و انگلیسی نیز ترجمه و منتشر شده است.

۴.۷ - ساخت مراکز فرهنگی

از آنجا که خدمات فرهنگی هنگامی ماندگار می‌شود که محل و جایگاه مناسبی برای آن در نظر گرفته شود، حضرت استاد برای خدمات علمی و فرهنگی خود ساختمان‌های مجهّز و آبرومندی را به کمک یاران خیّر و توده مردم علاقه‌مند، بنیان نهاده است.

۴.۷.۱ - مدرسه امیرالمؤمنین

این مدرسه که در قم بنا نهاده شده نخستین مرکزی است که پایگاه فعّالیّت‌های فرهنگی ایشان در طول سالیان دراز بوده، مرکزی است بسیار پربرکت و مجهّز به مرکز انتشارات که تقریباً تمام مجلّدات بیست‌وهفت گانه تفسیر نمونه و بسیاری از کتب دیگر ایشان در آنجا نگاشته شده و سالیان متمادی مرکز درس‌های باشکوه فقه، اصول و عقاید ایشان بوده است.

۴.۷.۲ - مدرسه امام‌ مجتبی

این مدرسه مرکز پرورش گروهی از طلاب بااستعداد و یکی از بهترین مدارس حوزه علمیّه قم محسوب می‌شود.

۴.۷.۳ - مدرسه امام حسین

این مدرسه محل استقرار مرکز تخصصی تفسیر قرآن کریم و همین‌طور به طور موقت (تا زمان آماده شدن ساختمان اصلی در جوار مسجد جمکران) محل استقرار مرکز تخصصی شیعه‌شناسی است. همچنین بخش کامپیوتر و اینترنت و دفتر مراجعات مردمی دفتر معظم له نیز در این ساختمان قرار دارند. دفتر استاد که محل مراجعات مردم و ملاقات شخصیت‌ها با ایشان است مدت‌ها در همین مدرسه واقع انجام می‌گرفت.

۴.۷.۴ - مدرسه امام سجّاد

در این محل استقرار کتابخانه بزرگ تحقیقاتی معظم له، سالن ملاقات، بنیاد فقه اهل‌البیت (علیهم‌السّلام) شورای استفتاء، دفتر انتشارات امام علی ابن ابیطالب (علیه‌السّلام) بوده و همچنین در بخش‌هایی از آن محققان مختلف علوم دینی راجع به مسائلی که مورد نیاز بخش‌های مختلف دفتر است به تحقیق و تألیف مشغولند.

۴.۷.۵ - بنیاد فقه اهل‌بیت

این مرکز در مدرسه امام سجاد (علیه‌السّلام) استقرار دارد و در حال حاضر در دو زمینه زیر دارای فعالیت است:

۴.۷.۵.۱ - دایرة‌المعارف فقه مقارن

این مجموعه از سال ۱۳۸۱ با هدف کمک به شکوفایی و پیشرفت و تعمیق فقه اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) به منظور ارائه فرهنگ غنی اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) در کنار مذاهب دیگر آغاز شد. این مجموعه با در نظر گرفتن نظرات مذاهب اربعه اهل سنّت تاکنون یک جلد از این مجموعه را وارد بازار نموده است.

۴.۷.۵.۲ - گردآوری آیات الاحکام

این قسمت که فعّالیت خود را از تیرماه سال ۱۳۸۶ آغاز کرده، تصمیم دارد آیات مربوط به احکام فقهی که بیش از ۵۰۰ آیه است را به صورت مجموعه‌ای درآورد تا گنجینه‌ای باشد از تلاش‌های چندین ساله علمای حوزه در زمینه فقه اسلامی.
این مجموعه به نام موسوعه آیات الاحکام مزیّن خواهد شد. این مجموعه باارزش، با همّت تعدادی از محققین حوزه علمیه قم و تحت اشراف حضرت آیة‌الله مکارم شیرازی در حال تدوین است و قرار است به یاری خداوند متعال تا ۱۰ سال آینده به اتمام برسد. قابل‌ذکر است جلد اوّل این مجموعه پس از اتمام به بازار کتاب عرضه خواهد شد.

۴.۷.۶ - مرکز تخصصی شیعه‌شناسی

این مرکز به طور موقت در مدرسه امام حسین (علیه‌السّلام) واقع شده و به محض اتمام عملیات ساخت ساختمان مرکز شیعه شناسی در جوار مسجد مقدس جمکران به ساختمان اصلی خود منتقل می‌شود. در این مرکز آموزشی، رشته تخصصی شیعه‌شناسی حوزه علمیه قم در دو سطح کارشناسی ارشد و دکتری برگزار می‌شود. مرکز شیعه‌شناسی که زیر نظر معظم له فعالیت خود را آغاز خواهد نمود دارای بخش‌های مختلفی است که مرکز آموزش تخصصی شیعه‌شناسی یکی از بخش‌های آن است.

۴.۷.۷ - زائرسرای امام باقر و امام صادق

تحت اشراف مرجع عالی‌قدر جهان تشیع حضرت آیت ا... العظمی مکارم شیرازی (مدظله) در زمستان ۱۳۸۴ افتتاح و در فروردین ۱۳۸۵ آماده بهره‌برداری قرار گرفت. این مجموعه دارای ۱۵ پرسنل است. متراژ زائرسرای امام باقر (علیه‌السّلام) ۱۵۰۰ متر و امام صادق (علیه‌السّلام) ۷۰۰ متر است. این مجموعه دارای ۸۰ سوئیت است که در ۴ طبقه و به‌صورت کامل شامل آشپزخانه با تمامی امکانات، سرویس بهداشتی است.

حسینیه، کتابخانه و پارکینگ از قسمت‌های قابل‌توجه این مجموعه می‌باشند. به‌عنوان نمونه کتابخانه معظم له که در طبقه منهای یک با متراژ ۶۰۰ متر واقع شده است با نام کتابخانه امامین همامین دارای ۹۵۰۰ جلد عنوان کتاب و ۱۳۰ عضو روزانه از ساعت ۳۰/۷ صبح الی ۷ بعدازظهر آماده ارائه خدمات به روحانیون و طلاب و سایر اقشار جامعه و همچنین زائران مستقر در زائرسرا است. حسینیه مجموعه هم ضمن استفاده در برپایی نمازهای جماعت ظهر و عصر و مغرب و عشاء محلی برای سخنرانی معظم له در دیدار با اقشار جامعه در مدت اقامتشان در زائرسرا است. پارکینگ از قسمت‌های دیگر مجموعه است که برای رفاه حال مسافران در طبقه منهای ۲ در نظر گرفته شده است.

۴.۷.۸ - مجتمع فرهنگی خاتم‌الانبیاء

جمعی از مقلّدان و همشهریان ایشان انتظار داشتند که یک حرکت فرهنگی علمی و دینی گسترده را در موطن مألوف خویش (شیراز) آغاز کنند که امواج آن استان فارس را فراگیرد، پس از مشورت‌های لازم زمینی به وسعت دوازده هزار و پانصد متر در یک محلّه حسّاس و محروم شهر (خیابان احمدی نو) تهیّه کردند و احداث پنج مرکز دینی در کنار هم ۱- دارالقرآن برای تربیت معلّمان قرآن و علوم قرآنی و تفسیر ۲- حوزه علمیه ۳- مسجد ۴- کتابخانه مجهّز ۵- سالن بزرگ دارالقرآن برای تشکیل همایش‌های بزرگ قرآنی و دینی، آغاز شده است؛ و به برکت الطاف الهی دارالقرآن آن به بهره‌برداری رسیده است.

۴.۷.۹ - دارالمبلّغین فلسفی

تهران پایگاه حکومت اسلامی است و مبلّغین دینی بسیاری دارد، حضرت استاد مایل بودند که کانونی برای این مبلّغان ساخته شود و آموزش‌های لازم برای آشناتر شدن به مسائل زمان و شبهات و پاسخ شبهات و هماهنگی در مسائل تبلیغی، به عمل آید، اضافه بر این گروه تازه‌ای هم برای تبلیغ اسلام در داخل و خارج پرورش یابند.

برای این منظور خانه مرحوم خطیب شهیر قرن حاضر حجّت الاسلام و المسلمین آقای فلسفی (رحمةالله) را خریداری کردند تا بنای با شکوهی در آن بسازند و کلاس‌های درس و کتابخانه و سالن اجتماعات در آن فراهم گردد؛ و از آنجا که این خطیب بزرگ مدت ۸۲ سال از عمر پربرکت نود و چند ساله خود را در راه اعتلای اسلام و مکتب اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) صرف نمود، حضرت استاد دریغ داشتند که نام او فراموش شود و از این خادم شایسته سالار شهیدان امام حسین (علیه‌السّلام) (قدردانی نشود و لذا این مرکز را به نام آن خطیب بزرگوار نامگذاری کردند تا با یک کرشمه چند کار انجام شود. ساخت و ساز بنای آن انجام شده و انشاء الله به زودی برنامه آن نیز آغاز می‌شود.

۴.۷.۱۰ - سایت اینترنتی

امروزه بهره‌گیری از تکنولوژی در تمامی امور بخش لاینفک زندگی افراد شده است، در همین راستا به منظور تسهیل در دسترسی عموم کاربران به مباحث مختلف اسلامی از جمله: احکام و مسائل شرعی، معارف اسلامی، مسائل اعتقادی و... دفتر معظم له اقدام به راه‌اندازی پایگاه اینترنتی نموده است؛ که از دو قسمت فنی و تحقیقاتی تشکیل می‌گردد:

در بخش فنی، کلیه امور فنی از قبیل طراحی، برنامه‌نویسی، نگهداری، حروف‌چینی و آماده‌سازی فنی مطالب جهت قرار گرفتن در سایت و همچنین رصد فضای نت جهت اطلاع از آخرین تحولات مختلف سیاسی و مذهبی جهان انجام می‌گیرد. این بخش، دارای دو نوبت کاری و تقریباً ۱۰ پرسنل است. و در بخش تحقیقات که فعالیت اصلی آن تولید محتوا برای پایگاه است، اعضای آن از دانش‌آموختگان سطوح عالی حوزه هستند و به عنوان پژوهشگر در این بخش مشغول به فعالیت می‌باشند.

مباحثی که توسط اعضاء گروه تحقیق تهیه و تنظیم می‌گردد، در نهایت در یک جلسه علمی با حضور محققین و سرپرست واحد تحقیقات مطرح می‌گردد، پس از بررسی و بازبینی، ویراستاری و به شیوه‌ای جدید و در نوع خود منحصر به فرد در اختیار عموم کاربران محترم قرار می‌گیرد.

۴.۷.۱۱ - فعالیت در مناطق محروم

سال ۱۳۷۹ که جمع دو عید غدیر در یک سال شمسی به نام سال امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) نامیده شد و مراسم پرشکوهی در این سال در سراسر کشور و حتّی در خارج از کشور انجام گرفت، حضرت استاد به فکر انجام یک خدمت ماندگار در این سال افتادند و همّت بر بنای ۱۱۰ مدرسه فرهنگی و ۱۱۰ مسجد که به مقیاس حروف ابجد با نام مقدّس علی (علیه‌السّلام) «هماهنگ است در مناطق بسیار محروم کشور مخصوصاً در شرق خراسان و منطقه سیستان و بلوچستان گذاشتند.

از جمعی از تجّار خیّر و افراد نیکوکار دعوت به عمل آوردند و طرح خود را مطرح کردند و آنها هم استقبال نموده، کانونی به همین نام با یک هیئت‌امنای هفت نفری به وجود آمد تا به کمک محرومان مخصوصاً شیعیان محروم و مظلوم بشتابند، این برنامه هم اکنون به ثمر نشسته و مساجد و مدارس متعدّدی در مناطق مذکور ساخته شده و به نام مبارک «الغدیر» یا «امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) » نامیده شده و برنامه ان شاء الله همچنان به پیش می‌رود تا به حدّ نصاب لازم یعنی عدد ۱۱۰ برسد. این حرکت مایه امیدواری زیادی برای پیروان مکتب اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) شده است. لازم به ذکر است که این مساجد و مدارس در روستاهای محروم و دورافتاده به مقدار نیازشان ساخته می‌شود و در شهرهای محروم نیز، بزرگ‌تر و در حدّ نیازشان.

---