• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عضل

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: عضل (مفردات‌قرآن)، تَعْضُلوا (لغات‌قرآن)، عضل (مفردات‌نهج‌البلاغه)، عضل (مقالات مرتبط).


عَضل، به دو معنا بکار رفته است: یکی به معنای بازداشتن دختر از ازدواج با همتای خود توسط ولیّ و دیگری به معنای سخت گرفتن بر همسر و در تنگنا قرار دادن او در نحوه معاشرت و برخورد.


عضل در لغت به معنای بازداشتن و در تنگنا قرار دادن آمده است.

لیکن کاربرد فقهی آن دو معنای متفاوت در دو باب است:

۲.۱ - باب نکاح

کاربرد نخست عضل، باب نکاح و عبارت است از این‌که ولیّ، دختر باکره خود را از ازدواج با کفو و همتای خویش به رغم تمایل وی به ازدواج با او بازدارد،
[۱] مکی عاملی، محمد بن جمال الدین، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، ج۵، ص۱۱۷.    
[۲] محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، ج۱۲، ص۱۲۷.    
بنابر این، بر بازداشتن ولیّ، دختر خود را از ازدواج با غیر کفو، عضل صدق نمی‌کند.
مراد از «کفو» همسانی دختر و پسر در اسلام و ایمان است، برخی، توانایی دادن نفقه را نیز بدان افزوده‌اند.
[۳] محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، ج۱۲، ص۱۲۸.    
گروهی علاوه بر آن، کفو بودن عرفی را نیز ملاک دانسته‌اند؛ بدین معنا که در ازدواج با او، آسیب و خدشه‌ای به آبرو و حیثیت دختر و خانواده‌اش وارد نشود. بنابر این، منع از ازدواج با غیر کفو عرفی نیز عضل به شمار نمی‌رود.
[۴] طباطبایی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی، ج۵، ص۶۱۵.    
[۵] نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۹، ص۱۸۴.    
همچنین با بازداشتن ولیّ، دختر خود را از ازدواج با کفوی معیّن با وجود کفوی دیگر نیز عضل محقق نمی‌شود.
[۶] طباطبایی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی، ج۵، ص۶۱۵-۶۱۶.    


۲.۲ - باب طلاق

کاربرد دیگر عضل به تبع قرآن کریم
[۷] نساء/سوره۴، آیه۱۹.    
باب طلاق است، مراد از عضل در این باب آن است که مرد با بد رفتاری و زیر پا نهادن حقوق همسر خود، از قبیل حق همخوابگی، زندگی زناشویی را بر زن سخت گرفته و او را در تنگنا قرار می‌دهد تا وی مجبور شود بعض یا همه داده‌های شوهر را به او ببخشد و از این طریق رضایت او را برای طلاق جلب کند.



۳.۱ - درباب نکاح

در ثبوت ولایت پدر و جدّ پدری بر دختر باکره در امر ازدواج، دیدگاهها متفاوت است.
بنابر قول به ثبوت ولایت، در برخی موارد، ولایت ساقط است و دختر می‌تواند بدون اذن ولیّ شرعی ازدواج کند. عضل از جمله این موارد است که با تحقق آن، ولایت ولیّ ساقط می‌گردد و دختر می‌تواند با همتای خود ازدواج کند، هرچند ولیّ او ناخشنود باشد.
[۸] مفید، محمد بن محمد، المقنعة، ص۵۱۱.    
[۹] طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، ج۴، ص۲۷۹.    
[۱۰] حلی، یوسف، تذکرة الفقهاء، ج۲، ص۵۹۳.    
[۱۱] نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۹، ص۱۸۳- ۱۸۴.    

بدون شک، عضل با بازداشتن از اصل ازدواج تحقق می‌یابد. آیا در فرض منع از قسمتی از ازدواج، مانند منع از ازدواج موقت، عضل محقق می‌شود یا نه؟ مسئله محل بحث است. البته عضل با منع از ازدواج با همتا در صورت تمایل دختر به ازدواج با او تحقق می‌یابد، هرچند غرض از منع، پیدا شدن همتایی دیگر باشد.
[۱۲] نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۹، ص۱۸۵.    

در تحقق عضل، فرقی نیست میان این‌که ازدواج به مهر المثل باشد یا به کمتر از آن. بنا بر این، چنانچه ولیّ مانع ازدواج دختر خود به کمتر از مهر المثل، و دختر بدان راضی باشد، عضل تحقق می‌یابد.
[۱۳] مکی عاملی، محمد بن جمال الدین، مسالک الافهام، ج۷، ص۱۴۲.    

بنابر قول به ثبوت ولایت ، چنانچه دختر برای ازدواج، مردی و ولیّ، مردی دیگر را برگزیند، آیا گزینش دختر مقدم است یا گزینش ولیّ، مسئله محل اختلاف است.
[۱۴] نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۹، ص۱۸۵.    

در صورت عضل نیازی به مراجعه به حاکم شرع نیست و دختر می‌تواند بدون رجوع به حاکم شرع اقدام به ازدواج کند.
[۱۵] موسوی عاملی، محمد بن علی، نهایة المرام، ج۱، ص۷۷.    
[۱۶] نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۹، ص۱۸۴.    


۳.۲ - در باب طلاق

خدای تعالی در قرآن کریم از عضل زوجه نهی کرده است؛ از این رو، این اقدام از سوی زوج محکوم به حرمت است
[۱۷] طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، ج۴، ص۳۴۳.    
مگر آن‌که زوجه آشکارا مرتکب فاحشه گردد در این صورت عضل او به انگیزه بخشیدن بعض یا همه آنچه زوج به او داده برای رضایت دادن مرد به طلاق، جایز است، در این‌که مقصود از «فاحشه» در آیه شریفه چیست؟ دیدگاه‌ها مختلف است؛ زنا، هر گناهی که موجب حدّ گردد و هر گناهی.
[۱۸] الانوار اللوامع، ج۱۰، قسم ۱، ص۳۶۹ .
[۱۹] نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۳، ص۵۹ - ۶۰.    
[۲۰] بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج۲۵، ص۶۰۵-۶۰۶.    


۱. ↑ مکی عاملی، محمد بن جمال الدین، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، ج۵، ص۱۱۷.    
۲. ↑ محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، ج۱۲، ص۱۲۷.    
۳. ↑ محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، ج۱۲، ص۱۲۸.    
۴. ↑ طباطبایی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی، ج۵، ص۶۱۵.    
۵. ↑ نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۹، ص۱۸۴.    
۶. ↑ طباطبایی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی، ج۵، ص۶۱۵-۶۱۶.    
۷. ↑ نساء/سوره۴، آیه۱۹.    
۸. ↑ مفید، محمد بن محمد، المقنعة، ص۵۱۱.    
۹. ↑ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، ج۴، ص۲۷۹.    
۱۰. ↑ حلی، یوسف، تذکرة الفقهاء، ج۲، ص۵۹۳.    
۱۱. ↑ نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۹، ص۱۸۳- ۱۸۴.    
۱۲. ↑ نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۹، ص۱۸۵.    
۱۳. ↑ مکی عاملی، محمد بن جمال الدین، مسالک الافهام، ج۷، ص۱۴۲.    
۱۴. ↑ نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۹، ص۱۸۵.    
۱۵. ↑ موسوی عاملی، محمد بن علی، نهایة المرام، ج۱، ص۷۷.    
۱۶. ↑ نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۹، ص۱۸۴.    
۱۷. ↑ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، ج۴، ص۳۴۳.    
۱۸. ↑ الانوار اللوامع، ج۱۰، قسم ۱، ص۳۶۹ .
۱۹. ↑ نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۳، ص۵۹ - ۶۰.    
۲۰. ↑ بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج۲۵، ص۶۰۵-۶۰۶.    


فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۳۹۶.    




جعبه ابزار