صوم عاشوراء (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب " صوم عاشوراء: دراسة فقهية حول حكم صوم يوم عاشورا على ضوء المذاهب الإسلامية" نوشته
نجم‌الدین طبسی است. وى كه از محققان
حوزه علمیه قم در موضوعات فقهى و تاريخ
اهل بیت علیهم السلام است، اين كتاب را با موضوع فقهى و تاريخى به نگارش درآورده و در آن ريشه‌هاى تاريخى روزه روز
عاشورا را از قبل از ظهور اسلام و بعد از آن، به ويژه پس از حادثه
کربلا مطالعه كرده و احاديث و ديدگاه‌هاى فقهى در اين باره را ارائه نموده است. ادله قائلان به
تحریم ،
استحباب و
کراهت مورد نقد و تحليل قرار گرفته است. مصادر و منابع كتاب در پايان و به صورت زيرنويس ذكر شده است.
نگارنده در اين‌باره مى‌نويسد: در برخى از شهرهاى
اهل سنت خطيبان جمعه بر اين نكته تأكيد مى‌كردند كه روز عاشورا روز با بركتى است و از اهميت فوق‌العاده‌اى برخوردار است و روزه اين روز بسيار مورد تأكيد مى‌باشد. بر آن شدم تا تحقيقى جامع در اين باره انجام دهم و اين موضوع را از نظر تاريخى و فقهى بررسى كرده تا صحت و سقم آن آشكار گردد.
نويسنده در يك مقدمه و چهار باب به شيوه استدلالى و تطبيقى به موضوع پرداخته است. در مقدمه انگيزه تأليف و اهميت موضوع را بيان مى‌كند و فهرستى از ديدگاه‌هاى مختلف در اين موضوع فقهى را ارائه مى‌دهد. باب اول را به ذكر مقدمات درباره روز عاشورا و روزه آن و طرح ديدگاه فقها در اين باره
اختصاص مى‌دهد.
و روايات را در سه دسته ارائه مى‌كند:
۱- رواياتى كه روزه در روز
عاشورا را منع كرده‌اند.
۲- احاديثى كه
روزه اين روز را جايز مى‌دانند.
۳- رواياتى كه از طريق
اهل سنت به ما رسيده است.
باب سوم منعكس‌كننده ديدگاه فقهاست. كه از دو بخش كلى: آراى فقهاى
امامیه و آراى فقهاى اهل سنت تشكيل مى‌شود.
در بخش اول ديدگاه پنج دسته از فقها ذكر شده است: ۱- قائلان به حرمت ۲- قائلان به استحباب ۳- قائلان به استحباب روزه در حال اندوه ۴- قائلان به امساك( خودنگهدارى از خوردن و آشاميدن) تا عصر ۵- قائلان به كراهت.
چهارمين باب در ردّ دروغ‌پردازى‌هايى است كه درباره روز عاشورا از طريق مخالفان و دشمنان شده است.
نگارنده با واژه‌شناسى لفظ عاشورا از نظر لغوى و مفهوم‌شناسى آن در روايات مباحث مقداتى را شروع مى‌كند و پس از ذكر نقل قول‌هاى متعدد از فقيهان و لغويون كلام مشهور كه عاشورا را روز دهم
محرم معرفى كرده‌اند را مى‌پذيرد.
در ادامه ديدگاه فقيهان اماميه و اهل سنت درباره وجوب و وجود روزه در روز عاشورا را بيان كرده كه از گفتار اكثر آنها برمى‌آيد: روزه اين روز قبل از
اسلام شايع بوده و در عصر
پیامبر صلی الله علیه و آله هم تا زمانى كه روزه
رمضان واجب نشده بود اين روزه يا
واجب بوده و يا
مستحب مؤكد. البته برخى از فقهاى اهل سنت وجوب اين روزه در عصر نبوى را به دليل همراهى كردن با يهوديان مى‌دانند ولى مصنف اين قول را نمى‌پذيرد و ادله‌اى را بر خلاف آن ذكر مى‌كند.
باب دوم: در این باب سه دسته روايات ارائه شده است: رواياتى كه در كتب روايى
شیعه ، روزه اين روز را منع كرده‌اند، رواياتى كه اين روزه را جايز دانسته‌اند و رواياتى كه از طريق اهل سنت بيان شده است.
۱- در دسته اول نُه روايت از طرق مختلف نقل كرده و به نقد
سندى روايات از ديدگاه رجاليون و ناقلان حديث پرداخته است. در اين بخش عده‌اى از استوانه‌هاى فقهى و حديث‌شناسان دست به توجيه زده‌اند و خواسته‌اند ضعف
سند اين روايات را با موارد زير جبران كنند:
آ- اين روايات در كتب معتبر آمده است. ب- اين روايات مستفيضه‌اند. ج- اين روايات موافق با
سیره متشرعه و عملكرد اصحاب
ائمه مى‌باشند.
۲- رواياتى كه دلالت بر جايز بودن روزه روز عاشورا دارد: يازده روايت از كتاب‌هاى حديثى شيعه مانند: التهذيب،
الکافی ، جعفريات،
اقبال سید بن طاووس ، مقنع
شیخ صدوق و
دعائم الاسلام نقل شده است. نگارنده ضمن نقل
سند به بررسى رجالى برخى از
اسناد پرداخته و در برخى موارد به دلالت روايات نيز
اشاره كرده است.
۳- رواياتى كه از طرق اهل سنت به ما رسيده است: اين بخش هم روايات مختلفى است. بسيارى بر وجوب آن، قبل از وجوب روزه رمضان تأكيد كرده‌اند و معتقدند به هنگامى كه رمضان واجب شد روزه اين روز از عهده مسلمانان برداشته شد. ولى با اين حال بيشتر قائل به جواز و حتى استحباب اين روزه شده‌اند.
نويسنده در اين باب به ذكر نقل‌قول‌ها اكتفا كرده و كمتر به نقد و تحليل پرداخته و نظر خاصى از خود ارائه ننموده است.
باب سوم اختصاص به نقل آراى فقهاى اماميه و اهل سنت دارد. ديدگاه فقيهان شيعه در پنج بخش ارائه شده است:
۱- معتقدان به
حرمت روزه روز عاشورا.
۲- قائلان به استحباب.
۳- قائلان به
استحباب در حالت حزن و اندوه.
۴- كسانى كه معتقدند خوب است تا عصر
امساک كنيم ولى نيت روزه ننمايم.
۵- قائلان به
کراهت .
در هر بخش به طور خلاصه برهان‌هاى فقهى هر گروه را آورده ولى از داورى درباره آنها پرهيز كرده است.
نگارنده ديدگاه فقهاى اهل سنت را به طور مفصل بيان نكرده و به طرح ديدگاه عده‌اى از فقهاى مشهور آنها
بسنده نموده و به دليل شهرت و حتى اجماعى كه بين آنها بر استحباب اين روزه وجود دارد ذكر كلمات آنها را لازم نمى‌داند.
در بخش پايانى كتاب مستحباتى را كه برخى به كذب براى روز
عاشورا نقل كرده‌اند بيان نموده و به نقد
سندى و دلالى آنها مى‌پردازد. مانند: جشن گرفتن، سرمه كشيدن، روغن مالى كردن بدن و خوش بو كردن خود.
مؤلف ضمن ذكر
اسناد روايات و ردّ و نقد آنها ديدگاه اهل‌بيت در اين باره را مى‌آورد و
عيد گرفتن و جشن و شادى اين روز را به بنى‌اميه
استناد مى‌دهد كه تلاش مى‌كردند اين روز را
عيد بگيرند.
اسنادى را ارائه مى‌كند كه اول شخصى كه اين روز را
عيد اعلام كرد معاويه بن ابى سفيان بود.
وظايف ما در روز عاشورا آخرين سرفصلى است كه ذيل آن مستحب‌هاى اين روز را از ديدگاه اهل‌بيت بيان مى‌كند كه اهم آنها ذكر زيارت عاشوراست.
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
