روز ترویه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
![یوم الترویه]()
روز ترویه به روز هشتم
ماه ذی الحجه اطلاق می‌شود و روزی است که حجاج نیت
حج تمتع می‌نمایند و
محرم شده، از
مکه به سمت
منا حرکت کرده و شب را در آنجا
بیتوته می‌کنند و صبح
عرفه به جانب
عرفات رهسپار می‌گردند. طبق روایات وارده، این روز یکی از ارزشمندترین روزهای سال شمرده شده و آداب و اعمالی مخصوصی دارد؛ غسل کردن و روزه گرفتن از اعمال مستحبی آن است؛ همچنین روز ترویه دارای احکام خاصی است که در کتب فقهی به آن پرداخته شده است.
امام حسین (علیه‌السلام) در سال
۶۱ق روز ترویه از مکه خارج شده و به سمت
کوفه حرکت کرده است.
ترویه در
لغت به معانی زیر آمده است:
سیراب کردن، سیراب گردانیدن، کسی را بر روایت شعرداشتن، در کاری اندیشه‌کردن، اندیشیدن در کار و نگریستن پایان آن و تعجیل نکردن در جواب.
درباره وجه تسمیه روز ترویه به روایاتی توجه کنید: در
علل الشرایع در سر نامیدن این روز به ترویه حدیثی از
امام صادق (علیه‌السلام) که راوی می‌گوید: از حضرت پرسیدم چرا روز ترویه را روز ترویه نامیده‌اند؟
حضرت فرمود: زیرا در
عرفات آب نبود و حاجی‌ها روز هشتم
ذی الحجه از
مکه آب برمی‌داشتند و به عرفات می‌بردند و برخی از ایشان به بعضی دیگر می‌گفتند: تروّیتم، تروّیتم (سیراب شدید، سیراب شدید)، لذا به خاطر همین، روز هشتم را روز ترویه نامیدند.
باز نقلی دیگر آمده است که زمانی که
حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) مأمور شد
خانه کعبه را بسازد، مکان آن را نمی‌دانست، در نتیجه
خداوند جبرئیل (سلام‌الله‌علیه) را نازل کرد تا مکان خانه را برای ابراهیم مشخص کند و خداوند تعالی پایه‌های کعبه را از
بهشت نازل فرمود و
حجرالاسود نیز نازل شد. سپس ابراهیم برای کعبه دو در قرار داد، دری در سمت مشرق و دری در سمت مغرب که مستجار نامیده می‌شود. وقتی ساخت کعبه به اتمام رسید، ابراهیم و
اسماعیل حج به جا آوردند و جبرئیل در روز هشتم ذی الحجه (روز ترویه) بر آن دو نازل شد و گفت برخیزید و آب جمع‌آوری کنید، چون در زمین عرفات آبی وجود ندارد. به همین دلیل این روز، روز ترویه (یعنی ذخیره کردن آب) نامیده شد. سپس ابراهیم گفت: «پروردگارا! این شهر را محلی امن قرار بده و اهل آن را از میوه‌ها بهره‌مند کن...».
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: منظور از بهره‌مندی از ثمرات، ثمره قلوب یعنی محبت مردم و تمایل آنها نسبت به مکه است تا به سوی آن بروند.
همان‌طور که آشکار شد، وجه تسمیه یوم الترویه یا روز ترویه در کلام
امامان معصوم (علیهم‌السلام)، برداشتن و ذخیره کردن آب در روز هشتم ذی الحجه است.
از
ابن عباس نقل شده که حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) در خواب دید که فرزندش را سر می‌برند. «فاصبح بروی یومه اجمع؛ پس صبح بیدار شده و همه آن روز را می‌اندیشید» که آیا خواب او امری است از جانب خدا یا نه؟ ازاین‌رو آن روز ترویه نامیده شد، پس از آن در شب دوم در خواب دید، «فلّما اصبح عرف انّه من الله؛ چون صبح شد، دانست که آن از جانب خداست»، از این‌رو آن روز عرفه نامیده شد.
روز ترویه یکی از ارزشمندترین روزهای زمان برشمرده شده است که خود آداب و اعمالی مخصوص دارد.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: خدای تبارک و تعالی از هر چند چهار شماره برگزید؛ از فرشتگان، جبرئیل و
میکائیل و
اسرافیل و
عزرائیل و از پیغمبران چهار نفر برای مبارزه به وسیله
شمشیر: ابراهیم و
داوود و
موسی و من (پیامبر) و از خاندان‌ها چهار خاندان که فرمود: خاندان آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان
عمران را بر جهانیان برگزید و از شهرها، چهار شهر برگزید و فرمود: سوگند به
تین و
زیتون و طور سینین و این بلد امین؛ پس مقصود از تین،
مدینه است و از زیتون،
بیت المقدس و از طور سینین،
کوفه و از بلدالامین، مکه و از زن‌ها، چهار زن برگزید:
مریم و
آسیه و
خدیجه و
فاطمه (سلام‌الله‌علیها) و از اعمال حج، چهار عمل را برگزید:
قربانی کردن و صدا به لبیک بلند کردن و احرام و
طواف و از ماه‌ها، چهار ماه که ماه‌های حرام‌اند، برگزید: اعمال
رجب و
شوال و
ذی القعده و ذی‌الحجه و از روزها، چهار روز برگزید:
روز جمعه و روز ترویه (هشتم ذی الحجه) و
روز عرفه و
روز عید قربان.
شیخ صدوق در
امالی آورده است که از جمله اعمال مستحبی حج، اینکه روز ترویه از هنگام زوال شمس تا شب را درک کند، تمام حج تمتع را درک کرده است.
بر اساس این روایات منزلت روز ترویه تا جایی است که درک آن مساوی با درک تمام حج انگاشته شده است؛ چراکه روز ترویه در اصل آماده شدن برای ورود به عرفات و عید قربان است.
غسل کردن
و روزه گرفتن
در روز ترویه
مستحب است.
محمد بن ابی‌عمیر از یکی از یارانش از امام جعفر صادق (علیه‌السلام) نقل کرده است که فرمود: روزه روز ترویه،
کفاره گناهان یک سال و روزه روز عرفه، کفاره گناهان دو سال است.
محدث قمی در
مفاتیح الجنان، روزه این روز را برابر با کفاره شصت سال برشمرده است و آورده است که شیخ شهید، غسل این روز را مستحب دانسته است.
وقایعی که در روز ترویه رخ داد عبارت‌اند از:
در این روز، فرستادن نامه
امام حسین (علیه‌السلام) به کوفه پس از شهادت
مسلم بن عقیل:
بسم الله الرحمن الرحیم. از طرف حسین
بن علی به سوی برادران مؤمن و مسلمان سلام علیکم... من روز سه‌شنبه هشتم ماه ذی الحجه که روز ترویه است، از مکه معظمه به سوی شما حرکت نموده‌ام. موقعی که فرستاده من بر شما وارد شد، در کار خود شتاب کنید و کوشا باشید، زیرا من در همین روزها نزد شما خواهم آمد. والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته.
مورخین خروج امام حسین (علیه‌السلام) از مکه به سمت کوفه را هشتم ذی الحجه یعنی روز ترویه نگاشته‌اند که اکنون به بررسی آن می‌پردازیم.
در این‌باره به دیدگاه فقها اشاره می‌کنیم:
از دیدگاه فقهی، این سخن مشهور که امام حسین (علیه‌السلام) حج خود را نیمه‌تمام گذاشت، سخن نادرست است، زیرا امام (علیه‌السلام) در روز هشتم ذی الحجه (یوم ترویه) از مکه خارج شد، در حالی‌که اعمال حج که با
احرام در مکه و
وقوف در عرفات شروع می‌شود، از شب نهم ذی الحجه آغاز می‌شود، بنابراین امام (علیه‌السلام) اصولاً وارد اعمال حج نشده بود تا آن را نیمه‌تمام گذارد. ایشان در هنگام ورود به مکه،
عمره مفرده انجام داد. البته مشهور است در برخی کتاب‌ها مانند
الارشاد شیخ مفید آمده که حضرت، حج خود را تبدیل به
عمره کرد و طواف و سعی انجام داد و از احرام بیرون آمد، به دلیل اینکه قادر نبود حج خود را تمام نماید که این نظر بعید است.
روایتی نیز از امام صادق (علیه‌السلام) ذکر شده است که فرمود: «قد
اعتمر الحسین
بن علی (علیه‌السلام) فی ذی الحجه ثم راح یوم الترویه الی العراق و الناس یروحون الی منی و لا باس
باعمره فی ذی الحجه لمن لا یرید الحج؛
امام حسین (علیه‌السلام) در ماه ذی‌الحجه
عمره انجام داد و سپس در روز ترویه (هشتم) به سوی
عراق حرکت کرد و کسی که نمی‌خواهد حج انجام دهد، می‌تواند
عمره انجام دهد.» که می‌توان دلایل این خروج را به‌طور خلاصه چنین ذکر نمود:
۱. خطر جانی؛ ۲. شکسته نشدن حرمت
بیت الله الحرام.
ایشان به
عبدالله بن زبیر فرمود: به خداوند سوگند! اگر یک وجب خارج از مکه کشته شوم، برای من دوست داشتنی‌تر است تا آن‌که به‌اندازه یک وجب در داخل مکه کشته شوم. به خداوند سوگند! اگر من به لانه‌ای از لانه جانوران پناه برم، مرا از آن بیرون خواهند کشید تا آنچه را از من می‌خواهند، به دست آورند.
استحباب غسل و روزه و افضل و احوط بودن احرام حج در روز ترویه از احکام این روز است.
امام خمینی در کتاب الطهاره
تحریرالوسیله در بحث از
غسل‌های مستحبی و انواع آن می‌نویسد: «و منها (الاغسال المندوبة الزمانیّة): غسل یوم الترویة»
و از جمله آن (غسل‌های مستحبی زمانی) است:
غسل روز ترویه (روز هشتم ماه ذیحجه). همچنین در کتاب الصوم تحریرالوسیله
روزه گرفتن «اول ماه ذی حجه تا روز نهم»
را
مستحب دانسته است.
امام خمینی در خصوص وقت احرام حج در کتاب الحج تحریرالوسیله در بیان صورت اجمالی حج تمتع درباره احرام آن می‌نویسد: «و الافضل ایقاعه یوم الترویة بعد صلاة الظهر.»
و
افضل آن است که این احرام را در روز «ترویه» بعد از
نماز ظهر قرار دهد. همچنین در مسائل بعدی می‌فرماید: «وقت الاحرام للحجّ موسّع، فیجوز التاخیر الی وقت یدرک وقوف الاختیاری من عرفة، و لا یجوز التاخیر عنه، و یستحبّ الاحرام یوم الترویة، بل هو احوط.»
وقت احرام برای
حج وسیع است، بنابراین تاخیر‌انداختن آن تا وقتی که به
وقوف اختیاری عرفه می‌رسد جایز است و تاخیر‌انداختن از این وقت جایز نیست. و
مستحب است که در روز ترویه احرام ببندد، بلکه
احوط (استحبابی) است. پس حاجی پس از فراغ از اعمال
عمره تمتع هر زمان که بخواهد می‌تواند برای حج احرام ببندد، حتی اگر در اوائل
ماه شوال که اولین ماه از
اشهر حج است. نهایت امر باید تا نهم ذیحجه که وقت اولین عمل (وقوف در عرفات) حج بعد از احرام است، در
احرام حج بماند و محرمات احرام را رعایت کند. لیکن بنابر مشهور، افضل احرام بستن در روز ترویه است.
برخی قدما آن‌را واجب دانسته‌اند، بدین‌معنا که تأخیر احرام را از روز ترویه جایز ندانسته‌اند.
در اینکه افضل، بستن احرام پس از نماز ظهر است
یا پس از نماز ظهر و عصر
و یا قبل از نماز ظهر و عصر، اقوال مختلف است. بنابر قول آخر، حاجی نماز ظهر و عصر را در
منی می‌خواند.
برخی نیز قائل به تخییر بین احرام بستن پس از نماز ظهر و عصر و قبل از آن و خواندن دو نماز در منی (منی) شده‌اند.
البته سرپرست حاجیان (امیر الحاج) از حکم یاد شده مستثنا است و برای او گزاردن نماز ظهر و عصر در منی استحباب دارد؛
بلکه ظاهر کلام برخی وجوب است.
مستحب است حاجی روز ترویه ابتدا به منی رود و شب نهم تا
طلوع فجر در منی بیتوته کند و سپس عازم عرفات گردد.
ظاهر کلام گروهی از فقها اختصاص استحباب به حاجی‌ای است که حج تمتع می‌گزارد، لیکن از برخی نقل شده که به جا آورنده
حج قران و
حج افراد در این حکم ملحق به متمتع است.
بر ناتوانِ از قربانی در حج، واجب است ده روز روزه بگیرد که سه روز آن باید پی درپی و در
ماه ذیحجه باشد. مستحب است سه روز یاد شده، روز ترویه و روزهای قبل و بعد آن باشد.
اگر کسی روز ترویه و عرفه را روزه بگیرد و عید قربان و بعد آن تا پایان
ایام تشریق را
افطار کند، زیانی به پی‌درپی بودن روزه او وارد نمی‌شود و می‌تواند روزه یک روز باقی مانده را پس از پایان ایام تشریق بگیرد.
کسی که در ماه‌های حج (شوال، ذیقعده و ذیحجه)
عمره مفرده گزارده، چنانچه تا حلول ماه ذیحجه، بویژه تا روز ترویه در
مکه بماند، بنابر مشهور مستحب است حج تمتع به جا آورد.
برخی قدما حج تمتع را بر کسی که تا روز ترویه در مکه مانده است، واجب دانسته‌اند.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۴، ص۱۵۸ - ۱۶۰. •
سایت حوزه نت، برگرفته از مقاله «روز ترویه»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۱/۰۲/۰۶. •
سایت حوزه نت، برگرفته از مقاله «روز ترویه»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۱/۰۲/۰۶. •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
روز ترویه به روز هشتم 
