خانه در لبنان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تاریخ
سکونت در
لبنان به دوره پارینه سنگی در هزاره هشتم قبل از میلاد در سواحل
بیروت می‌رسد.
آثار این دوره در غارهای عدلون بین صیدا و صور و مناطق دیگر نیز به دست آمده است.
مناطق مَراجِل، برکه‌راما، عَین‌آبِل، نهرالکلب، نهرالزهرانی و به ویژه جبیل در چهل کیلومتری شمال
بیروت از مناطق
سکونت در دوره نوسنگی بوده است. در جُبَیل، خانه‌های مستطیل‌شکل با پی سنگی و کف پوشیده شده با ملاط کشف شده است. در همین منطقه، در دوره
مس و
سنگ (۴۰۰۰ تا ۳۰۰۰ ق م)، نمونه‌هایی از نخستین خانه‌های سنگی ساخته شد.
پس از ورود یونانی‌ها به این سرزمین (هزاره اول پیش از میلاد)، خانه‌ها به صورت منظم و احتمالا دو طبقه ساخته شدند. دیوارهای خانه‌های ثروتمندان یونانی با سنگ مرمر و
گچ ساخته و با نقاشی تزیین می‌شدند که این روش تا
قرن دوم میلادی در سواحل
مدیترانه معمول بود.
خانه‌های مکشوفه از دوره
روم شرقی اتاق‌های بزرگی با کفپوش‌های موزاییکی داشتند.
به نوشته
ابن حوقل ،
در
بعلبک قصرها و خانه‌های سنگی بزرگی وجود داشت. همزمان با
جنگهای صلیبی (بین سده‌های پنجم و هفتم)،
مسیحیان در بیروت قصرهایی ساختند که در اتاق‌هایشان با موزاییک مناظری از
طبیعت تصویر شده بود. دیوارهای این بناها با قطعات سنگ رخام و با گنبدی به رنگ
آبی آسمانی ساخته می‌شد و در وسط اتاقها، حوضی از سنگ رخام صیقلی و رنگین قرار داشت.
در همین دوره و همزمان با مملوک‌ها، خانه‌ها با سنگ‌های تراش‌خورده ساخته می‌شدند و در بالای دیوارها، شرفه‌هایی برای پرتاب تیر تعبیه می‌گردید.
در روستاهای کوهستانی، منازل با سنگ ساخته می‌شدند. پنجره‌های این خانه‌ها معمولا کوچک با لنگه‌های چوبی و بدون
شیشه بود. سقف اتاقها نیز مسطح بود. در بعضی روستاها، خانه‌ها گلی و دارای چند اتاق بودند و سقف آن‌ها با گِل و شاخ و برگ درختان پوشیده می‌شد.
در خانه‌های روستاییِ نزدیک صیدا، در طبقه پایین
اصطبل قرار داشت. پلکان ورودی
خانه به سوی تالار باز می‌شد. در کنار تالار، اتاق دیگری مخصوص
سکونت افراد
خانواده قرار داشت که دودکش نداشت و دود حاصل از سوخت
آتش از پنجره یا درِ اتاق بیرون می‌رفت. آتشدان مکان معینی نداشت و در گوشه‌ای از اتاق حفره‌ای به این منظور در
زمین کنده می‌شد. در بعضی اتاقها نیز، قفسه‌های گِلی برای پرورش
کرم ابریشم و ظروفی چوبی برای نگهداری حبوبات ساخته می‌شد.
در دیگر روستاها نیز، خانه‌ها کم و بیش مشابه بودند.
خانه‌های شهری در دوره عثمانی‌ها به‌صورت عَونه یعنی با همکاری ساکنان و
همسایگان ساخته می‌شدند. در این دوره، خانه‌ها شامل اتاق‌های
خواب، نشیمن، پذیرایی و آشپزخانه‌ای معمولا بزرگ بودند. در اتاق خواب، فرو رفتگی مستطیل شکلی در دیوار (یوک) وجود داشت که برای قرار دادن زیراندازهایی استفاده می‌شد که هنگام خواب گسترده می‌شدند. پس از آن با بزرگ‌تر شدن خانه‌ها، اتاق غذاخوری نیز اضافه شد. بام بعضی از این خانه‌ها، تحت تأثیر معماری اروپایی، از سفال
قرمز بود. در خانه‌ها برای جمع آوری
آب باران چاه می‌کندند و افزون بر این، از طریق حفر آبراهه آب چشمه‌ها را به خانه هدایت می‌کردند.
خانه‌ها از نظر نقشه و شکل هندسی و نما در
روستا و
شهر شبیه هم بودند.
از ویژگیهای معماری
بیروت در
دوره عثمانی، بائِکه یا گذرگاه طاقدارِ (رواق) مشرف به حیاط یا
باغ بود.
اصطبل و انبارهای مختلف در طبقه همکف خانه بودند و بعد از حیاط، ایوان با دو تا سه پله قرار داشت که اتاقها معمولا به آن باز می‌شدند. کف خانه
سنگ فرش بود.
گاهی خانه‌ها با مصالح چوبی ساخته می‌شدند. در این صورت، برای جلوگیری از نفوذ آب، داخل دیوارها صفحات حَلَبی یا از جنس روی قرار می‌دادند.
سقف خانه‌ها از تیرهای چوبی بود و در بیش‌تر منازل، آجر قرمز روی سقف چوبی را می‌پوشاند. خانه‌های بیروت به این سبب و نیز به دلیل داشتن اتاق‌های وسیع و سقف‌های عالی و ایوان‌های زیبای بزرگ معروف بودند. درون خانه‌ها پلکانی سنگی و گاه چوبی قرار داشت و پنجره‌های اتاقها در قسمت فوقانی دیوار، قواره‌های شیشه‌های رنگی داشت. در
قرن سیزدهم در بیروت، خانه‌های دو تا سه طبقه با اتاق‌های بسیار، معمول گردید که بیش‌تر برای تجار بیروت و هیئت‌های خارجی ساخته می‌شدند. به خانه‌های بیروت گاه باغ یا مخازن ذخیره آب نیز ضمیمه می‌شد.
خانه‌های صیدا شبیه خانه‌های بیروتی است. این خانه‌ها عموماً دو طبقه‌اند و در
ساحل بنا شده‌اند. نمای بیرونی آن‌ها اغلب به رنگ آبی و قرمز است
و در طبقه همکف، تالاری بزرگ با پنجره‌های زیاد دارند.
در جَدیده، خانه‌هایی با سنگ‌های قرمز ساخته شده‌اند و سقف چوبی آن‌ها از دو طرف به بیرون کشیده شده است. هر اتاق دو یا سه پنجره دارد که با قطعات شیشه تزیین شده است. به این پنجره‌ها قَمَریه می‌گویند. این خانه‌ها دور از هم ساخته شده و حد فاصل آن‌ها را باغ‌ها و گاه تپه‌ها و تل‌ها پوشانده است.
خانه‌های صور مانند خانه‌های مناطق حارّه در شرق است، مصالح سقف خانه‌ها گِل مخلوط با کاه و فضولات چهارپایان است که عایق حرارتی در
تابستان‌ها است، اما در مقابل باران
مقاومت ندارد. طبقه پایین محل انبارهای غذا و سایر ضروریات
خانه است و طبقه دوم به گونه‌ای ساخته شده که از
نسیم دریا بهره ببرد.
در دوره‌های جدیدتر، در خانه های
لبنان، آشپزخانه به عنوان اتاقی کوچکتر مستقل شد و
حمام درون خانه‌ها جا باز کرد. اخیرآ نیز ساختن آپارتمان‌های بالغ بر ده طبقه با بتون مسلح (که جایگزین مصالح قبل شده) رواج یافته است.
(۱) ابن‌حوقل، صورةالارض.
(۲) رفيق تميمى و محمد بهجت، ولاية بيروت، بيروت ۱۳۳۵ـ۱۳۳۶؛
(۳) حَسّان على حلّاق، بيروت المحروسة فى‌العهد العثمانى، بيروت ۱۹۸۷؛
(۴) فؤاد خورى، من مشارف المئة، لبنان: وجوه حضارية، بيروت ۱۹۸۷؛
(۵) ادوارد رابينسون، يوميات فى لبنان تاريخ و جغرافيا، فصول من كتاب بحث توراتى عن فلسطين والاقاليم المجاورة بقلم ادوارد رابينسون، اختارها و ترجمها عن الانكليزية اسد شيخانى، بيروت ۱۹۴۹ـ۱۹۵۱؛
(۶) لويس شيخو، بيروت : تاريخها و آثارها، بيروت ۱۹۹۳؛
(۷) جان كارن، رحلة فى لبنان فى الثلث الاول من القرن التاسع عشر، اختار فصولها و عربها عن الانكليزية رئيف خورى، بيروت ۱۹۴۸؛
(۸) لوئى لورته، مشاهدات فى لبنان، نقلها الى العربية و علق حواشيها كرم بستانى، ] بيروت [۱۹۹۶؛
(۹) محمد بيومى مهران، المدن‌الفينيقية: تاريخ لبنان‌القديم، بيروت ۱۹۹۴؛
(۱۰) Maria Jose Strazzulla, Acient Lebanon: monuments past & present , Rome ۲۰۰۴.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خانه در کشورهای مسلمان (۵)»، شماره۶۸۷۸.
