جامع‌المدارک فی شرح مختصرالنافع (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
كتاب« جامع المدارك» تألیف آية الله سید احمد خوانسارى از شروح معتبر و با ارزش«
مختصر النافع » يا«
النافع فی مختصر الشرایع » تأليف
محقق حلی قده( م ۶۷۶
ق) است كه در زمان حيات مؤلف انتشار يافته است.
آية الله
سید احمد خوانساری در ۱۸ ماه محرم ۱۳۰۹ در شهر ادب‌پرور خوانسار در يك خانواده روحانى ديده به جهان گشود. ایشان پس از اینکه علوم مقدماتی را در زادگاهش فراگرفت، جهت تكميل معلومات به حوزه
اصفهان مهاجرت نمود و سپس به دار العلم
نجف اشرف عزيمت نمود و دو سال در درس آية الله
آخوند خراسانی و چندين سال هم در درس مرحوم
صاحب العروة و مرحوم آية الله
آقا ضیاء الدین عراقی و اساتيد ديگر
فقه و اصول شركت جست تا به مدارج عاليه علمى در بخش فقه، اصول،
فلسفه و
ریاضیات نائل آمد. سپس در سال ۱۳۳۵ ه.
ق با دست پر به
ایران بازگشت و در
اراک اقامت گزيد و از محضر پر فيض آية الله العظمى حاج
شیخ عبد الکریم حائری در اراك استفاده شايانى برد و بعد به
قم مهاجرت و در اين شهر اقامت مى‌گزينند. مرحوم خوانسارى در مدت اقامت خود در قم، از احترام و تجليل خاص مدرسين و فضلا برخوردار بوده‌اند. در درس خارج ايشان جمعى از بزرگان و معاريف حوزه شركت مى‌جستند و افرادى مانند
امام موسی صدر از شاگردان فقه و فلسفه ايشان به شمار مى‌آيند .
سرانجام اين عالم بزرگوار، پس از ۹۶ سال عمر پر بركت، در اثر كسالت در نخستين ساعات بامداد روز شنبه مورخ ۶۳/ ۱۰/ ۳۰ مطابق ۲۷
ربیع الثانی ۱۴۰۵ ه.
ق دار فانى را وداع، و به ديار جاودان شتافت، جنازه مطهر ایشان به قم انتقال یافته، و در جوار استاد بزرگوار خود، در حرم کریمه
اهل بیت ،
حضرت معصومه علیها السلام مدفون گردید.
كتاب« جامع المدارك» از شروح معتبر و با ارزش«
مختصر النافع »
يا«
النافع فی مختصر الشرایع » تأليف
محقق حلی قده( م ۶۷۶
ق) است كه در زمان حيات مؤلف
انتشار يافته است.
اين كتاب حاوى مجموعه‌اى از مدارك
احکام فقهى مى‌باشد كه به صورت مختصر گردآورى شده و يك دورۀ كامل از فقه
شیعه مى‌باشد. كتاب به صورت شرح مزجى تأليف شده به اين معنا كه حواشى و متن كتاب با هم تركيب شده‌اند. در اين كتاب مباحث فقهى با توجه به روايات و آيات
قرآن كريم مطرح شده است و مؤلف با توجه به بنيۀ فقهى بسيار قوى كه داشته است
فقه الحدیث ، آيات و روايات را به بهترين وجه بيان نموده است و كمتر به منبع يا مأخذ فقهى به صورت صريح
استناد كرده است. با توجه به تاريخ اتمام كتاب
صلاة كه سال
۱۳۶۹ ق است،
و پايان كتاب
قصاص كه سال ۱۴۰۱
ق مى‌باشد در حدود سى و چند سال نگارش اين كتاب ارزشمند طول كشيده است.
البته مؤلف به دليل اشتغالات
مرجعیت و گاهى نيز به دليل مورد نياز نبودن بعضى از مباحث كتاب نظير كتاب‌هاى
عتق ، تدبير و مكاتبه و
استیلاد ،
جهاد و غيره نپرداخته و متعرض نشده است. مؤلف، كتاب
طهارت و صلاة را در سال ۱۳۶۸ بپايان رسانيده است امّا پس از هجرت به تهران به سبب اشتغالات مرجعيت تا سال ۱۳۸۳
ق كتاب
خمس بپايان نرسيده است. جلد ششم و هفتم كتاب بنا به ترتيب متعارف كتاب مختصر النافع تأليف نشده است و توجه و همت مؤلف بيشتر به ۵ جلد اول كتاب بوده است اما بعدها به دليل درخواست فضلا و اهل علم به تدوين و تأليف جلد ششم و هفتم پرداخته است.
كتاب طهارت و صلاة در سال
۱۳۶۹ ق پايان يافته است. سپس در سال ۱۳۸۳
ق كتاب خمس به اتمام رسيده است. كتاب صوم و اعتكاف در سال ۱۳۸۴
ق پايان يافته و كتاب وكالت در سال ۱۳۸۸
ق پايان يافته است پس از آن كتاب قصاص در سال ۱۴۰۱
ق پايان يافته است. از تاريخ اتمام كتاب‌هاى ديگر در چاپ موجود، اطلاعى در دسترس نيست. چاپ دوم كتاب جامع المدارك كه چاپ كتاب موجود است در سال ۱۴۰۵
ق و در چاپخانۀ اسماعيليان منتشر شده است. ناشر آن مكتبة الصدوق و مسئول تصحيح و مقابلۀ آن
علی اکبر غفاری مى‌باشد.
جامع المدارك نيز نظير شرح مختصر از ۴ قسمت
عبادات ، معاملات، ايقاعات و احكام تشكيل شده و در ۷ جلد چاپ شده است. جلد اول و دوم شرح قسمت عبادات، جلد سوم و قسمتى از چهارم تا پايان كتاب نكاح شرح قسمت
معاملات ، جلد سوم از كتاب
طلاق تا پايان كتاب
صید و ذبائح از جلد چهارم شرح قسمت
ایقاعات ، و قسمتى از جلد چهارم و جلدهاى پنجم، ششم و هفتم شرح قسمت
احکام مى‌باشد.
جلد اول شامل كتاب‌هاى طهارت
و صلاة است.
جلد دوم شامل كتاب‌هاى
زکات ،
خمس،
صوم ،
اعتکاف و
حج مى‌باشد. مؤلف، كتاب جهاد را شرح نزده است
و بحث
امر به معروف و نهی از منکر را در آخر جلد پنجم آورده است.
جلد سوم كتاب‌هاى
متاجر ،
رهن ،
حجر ،
ضمان ،
حواله ،
کفالت ،
صلح ،
شرکت ،
مضاربه ،
مزارعه و
مساقات ،
ودیعه و
عاریه ،
اجاره و
وکالت را در بردارد.
در جلد چهارم كتاب‌هاى
وقوف و
صدقات ،
وصایا ،
نکاح ،
طلاق،
خلع و
مبارات مطرح شده است.
مؤلف، كتاب
سبق و رمایه را كه بعد از كتاب وقوف و صدقات و قبل از كتاب وصايا است شرح نزده است.
كتاب‌هاى عتق،
تدبیر و
مکاتبه و استيلاد نيز كه بعد از كتاب خلع و مبارات است شرح زده نشده است.
جلد پنجم شامل كتاب‌هاى
کفارات ،
اقرار ،
ایمان ،
نذر و
عهود ،
صيد و ذبائح،
اطعمه و اشربه ،
غصب ،
احیاء موات ،
لقطه ،
مواریث و امر به معروف و نهى از منكر مى‌باشد.
مؤلف، كتاب
شفعه را كه پس از كتاب غصب و قبل از احياء موات است در اين جلد نياورده است بلكه در پايان جلد ششم آورده است.
جلد ششم كتاب‌هاى
قضاء ،
شهادات ،
دیات و شفعه را در بردارد.
كتاب ديات كه در مختصر النافع آخرين كتاب و پس از كتاب قصاص مى‌باشد و در جلد ششم پس از كتاب
شهادت ذكر شده است.
جلد هفتم شامل كتاب‌هاى
حدود و قصاص مى‌باشد.
در مجموع كتاب‌هاى عتق، تدبير و مكاتبه و استيلاء، سبق و رمايه و جهاد، در جامع المدارك مطرح نشده است.
مؤلف كمتر به نظريات فقها و بزرگان با نام اشاره كرده است و عموما بدون ذكر نام صاحب نظريه، آن را طرح نموده است. عموم مطالب مطرح شده با توجه به آيات شريفه و روايات بررسى شده است. در اين كتاب آيات و روايات بسيار دقيق و فقيهانه بررسى شده است و مؤلف با دقت و ظرافت خاصى به طرح و بررسى آنان پرداخته است. از ديگر ويژگى‌ها اين كه مؤلف بسيار مختصر به صورت اشاره‌اى و گذرا به نكات دقيق
اشاره نموده است. از ديگر خصوصيات كتاب بيان احتمالات مختلف و روايات و نظريات مختلف و بررسى دقيق و عالمانۀ اين احتمالات مى‌باشد كه خواننده را وادار به فكر و تعمق نموده و زمينه را براى ايجاد قوۀ
اجتهاد در او فراهم مى‌نمايد.
جامع المدارک نویسنده:آیة الله سید احمد خوانساری
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
