بأس (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَأْس (به فتح باء و سکون همزه) از
واژگان قرآن کریم به معنای سختی و ناپسند است.
از مشتقات این کلمه در
قرآن کریم عبارتند از:
بُؤْس (به ضم باء و سکون واو) و
بَاْساء (به فتح باء و سکون الف) به معنای سختی و ناپسند.
برای بَأْس معانی
عذاب،
خوف،
قدرت و سختی جنگ آمده است.
کلمه باساء چهار بار در قرآن مجید آمده و پیوسته معادل
ضرّآء واقع شده است.
بَأْس به معنای سختی و ناپسند است.
بُؤْسٌ و بَاْسَاءُ نیز همان معنی را دارد.
ایضا به معنی عذاب، خوف، قدرت و سختی جنگ آمده است.
ناگفته نماند: جامع تمام معانی همان سختی و ناپسند است. عذاب، جنگ، خوف همه از مصادیق سختی و ناپسند هستند. بَاساءِ به معنی سختی است چنان‌که از
مفردات نقل شده است.
در
قاموس آن را
داهیه (واقعه هولناک) معنی کرده است.
هر چه هست، آن به معنی سختی شدید است.
به مواردی از
بَأْس که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَ اللَّهُ اَشَدُّ بَاْساً وَ اَشَدُّ تَنْکِیلًا) (و
خداوند قدرتش بيشتر، و مجازاتش دردناک‌تر است.)
در این
آیه به نظر می‌آید که مراد از بأس سختی و صلابت باشد یعنی خدا از حیث صلابت و
عقوبت سخت‌تر است.
(چرا هنگامى كه سختى و عذاب ما به آنان رسيد،
تضرع نكردند و
تسلیم نشدند.)
مراد از بأس در آیه قهرا عذاب است و آن از افراد سختی است که معنای اصلی کلمه است.
(وَ الصَّابِرِینَ فِی الْبَاْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَاْسِ) «و صبر کنندگان در سختی و ضرر شدید و در موقع جنگ»
باس را در آیه، شدت جنگ و
جنگ معنی کرده‌اند و با اصل معنی کاملا درست است.
بائس در آیه‌ی:
(وَ اَطْعِمُوا الْبائِسَ الْفَقِیرَ) (و
بينواى فقير را نيز
اطعام نماييد.)
کسی است که به او سختی رسیده است بنابراین،
فقیر صفت بائس است، زیرا ممکن است بائس غیر
فقیر باشد.
یعنی «عذاب شدید.»
بَاساءِ به معنی سختی است.
(وَ الصَّابِرِینَ فِی الْبَاْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَاْسِ) یعنی «و صبر کنندگان در سختی و ضرر شدید و در موقع جنگ».
بیضاوی از
ازهری نقل می‌کند: باساء در سختی‌هایی گفته می‌شود که خارج از بدن باشد مثل سختی در اموال و غیره و ضرّآء سختی است که به بدن رسد مثل مرض و زخم و غیره.
صاحب
المیزان ذیل
آیه ۲۱۴ سوره بقره، نیز چنین گفته است.
ولی در قاموس گوید: ضرّآء زمین‌گیری و سختی و نقص در اموال و نفوس است.
به نظر می‌آید که قول ازهری صحیح‌تر است. تا میان آن دو فرق باشد.
کلمه
باساء چهار بار در قرآن مجید آمده و پیوسته معادل ضرّآء واقع شده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «بأس»، ج۱، ص۱۵۸-۱۵۹.
