ضرّاء (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ضَرّاء (به فتح ضاد و تشدید راء) از
واژگان قرآن کریم به معنای سختی، نقص اموال و انفس و ضدّ
سرّاء بکار رفته و شامل سختی‌های بدنی و غیره است.
ضَرّاء از
ضرر گرفته شده است.
قاموس المحیط و
اقرب الموارد آن‌را: زمین‌گیری، سختی، نقص اموال و انفس و ضدّ سرّاء گفته‌اند.
الصحاح فقط سختی می‌گوید.
ناگفته نماند: آن‌گاه که مقابل سرّاء و
نعمت آمده مطلب روشن است و مراد از آن گرفتاری و بیچارگی است مثل
(قَدْ مَسَّ آباءَنَا الضَّرَّاءُ وَ السَّرَّاءُ) یعنی به پدران ما شادی و سختی هر دو رسید. ولی آن‌گاه که در ردیف باساء آید، مراد از آن چیست؟ در باساء از
ازهری نقل شد: که آن در سختی‌هائی گفته می‌شود که خارج از بدن باشد مثل گرفتاری در اموال و غیره، و ضرّاء در گرفتاری‌های بدنی است مثل مرض، و غیره.
شیخ طبرسی (رحمةاللّه) در ذیل
آیه ۱۷۷ بقره باساء را
فقر، ضرّاء را
بیماری و درد گفته است.
هکذا در
جوامع الجامع.
به نظر من: این فرق در صورت جمع شدن با باساء است، وگرنه ضرّاء چنانکه از قاموس المحیط، الصحاح و اقرب الموارد نقل شد شامل سختی‌های بدنی و غیره است.
ضَرّاء در بعضی
آیات قرآن مقابل با سرّاء بکار رفته مثل
(وَ قالُوا قَدْ مَسَّ آباءَنَا الضَّرَّاءُ وَ السَّرَّاءُ فَاَخَذْناهُمْ بَغْتَةً) (و گفتند: تنها ما نبوديم كه گرفتار اين مشكلات شديم؛ به پدران ما نيز ناراحتى و شادمانى رسيد. چون چنين شد، آنها را به سبب اعمالشان ناگهان گرفتيم و مجازات كرديم...)
در بعضی از آیات با
رحمت و نعمت بکار رفته نظیر
(وَ لَئِنْ اَذَقْناهُ رَحْمَةً مِنَّا مِنْ بَعْدِ ضَرَّاءَ مَسَّتْهُ...) (وَ لَئِنْ اَذَقْناهُ نَعْماءَ بَعْدَ ضَرَّاءَ مَسَّتْهُ) (و هرگاه بعد از ناراحتى كه به او رسيده رحمتى از سوى خود به او بچشانيم مى‌گويد: «اين به‌خاطر شايستگى و استحقاق من بوده...)
در بعضی از آیات در ردیف
باساء آمده نحو
(وَ الصَّابِرِینَ فِی الْبَاْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَاْسِ) (...كسانى كه به عهد خود- به هنگامى كه عهد بستند- وفا مى‌كنند؛ و در برابر سختى‌ها و زيان‌ها و هنگام
جنگ،
استقامت مى‌ورزند...)
باساء، ضرّاء هر دو اسم مؤنث‌اند و مذّکر ندارند و از
فرّاء نقل شده: جایز است که بر وزن ابؤس و اضرّ جمع بسته شوند.
در
صحیفه سجّادیه دعای ۴۷ آمده:
«وَ ابْنِ بِهِ الضَّرَّاءِ مِنْ سَبِیلِکَ.» یعنی به واسطه امام گرفتاری و سختی را از راه خود (که راه حق است) کنار کن. در اینجا نیز ضراء در سختی‌های غیر بدنی است.
این کلمه ۹ بار در
قرآن مجید آمده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «ضرّاء»، ج۴، ص۱۸۰-۱۷۹.
