انْفَجَرَتْ و انْبَجَسَت (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
انْفَجَرَتْ:(فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا) انْبَجَسَت:(فَانْبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتا) «انْفَجَرَتْ و انْبَجَسَت»•
انْفَجَرَتْ از مادّه
فَجْر به معنای جریان شدید و بیرون ریختن آب با فشار و کثرت است.
•
انْبَجَسَت از مادّه
انبجاس به معنای جریان خفیف و ملایم آب است، و یا به معنای بیرون ریختن آب به طور مختصر و کم است.
در
آیه مورد بحث (بقره ۶۰) در مورد جوشيدن
آب، تعبير به «انفجرت» شده، درحالى كه در آيه ۱۶۰
سوره اعراف به جاى آن «انبجست» آمده است (مضمون هر دو آيه ناظر بر حكم الهى درباره يكى ديگر از معجزات
حضرت موسی (علیه‌السلام) است) كه اوّلى به معنى جريان شديد آب است و دومى جريان خفيف و ملايم.
ممكن است واژه دوم اشاره به مرحله ابتدائى جريان آب باشد، درحالى كه «انفجرت» به مرحله نهايى آن‌كه شدت جريان آب است اطلاق شده باشد.
به موردی از کاربرد «انْفَجَرَتْ و انْبَجَسَت» در قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ إِذِ اسْتَسْقَى موسَى لِقَوْمِهِ فَقُلْنا اضْرِب بِّعَصاكَ الْحَجَرَ فَانفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَيْنًا قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُناسٍ مَّشْرَبَهُمْ كُلواْ وَ اشْرَبواْ مِن رِّزْقِ اللَّهِ وَ لا تَعْثَوْاْ في الأَرْضِ مُفْسِدينَ) «و به ياد آوريد زمانى را كه موسى براى
قوم خويش، آب طلبيد؛ به او گفتيم: «عصاى خود را بر آن
سنگ مخصوص بزن!» ناگاه دوازده چشمه آب از آن جوشيد؛ آن‌گونه كه هر طايفه از طوايف دوازده‌گانه
بنی‌اسرائیل)، چشمه خود را مى‌شناختند و گفتيم: «از روزىِ خداوند بخوريد و بياشاميد؛ و در
زمین به
فساد نكوشيد.»
(وَ قَطَّعْناهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ أَسْباطًا أُمَمًا وَ أَوْحَيْنا إِلَى موسَى إِذِ اسْتَسْقاهُ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِب بِّعَصاكَ الْحَجَرَ فَانبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَيْنًا قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُناسٍ مَّشْرَبَهُمْ وَ ظَلَّلْنا عَلَيْهِمُ الْغَمامَ وَ أَنزَلْنا عَلَيْهِمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوَى كُلواْ مِن طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ وَ ما ظَلَمونا وَ لَكِن كانواْ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمونَ) «ما آن‌ها را به دوازده گروه- كه هر يک طايفه‌اى از دودمان
اسرائیل بودند- تقسيم كرديم. و هنگامى كه قوم موسى در بيابان از او تقاضاى آب كردند، به او
وحی فرستاديم كه: «عصاى خود را بر سنگ مخصوص بزن.» ناگهان دوازده چشمه از آن بيرون جست؛ آن‌چنان كه هر طايفه، چشمه و آبشخور خود را مى‌شناخت. و
ابر را بر سر آن‌ها سايبان ساختيم؛ و بر آن‌ها «
منّ» (نوعى صمغ شيرين گياهان) و «
سلوی» (پرنده‌اى مانند بلدرچين) فرستاديم؛ و به آنان گفتيم: از روزی‌هاى پاكيزه‌اى كه به شما داده‌ايم، بخوريد؛ و آن‌ها كفران كردند؛ ولى با اين كار به ما
ستم نكردند، بلكه به خودشان ستم مى‌نمودند.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند: انبجست از (مادّه) «انبجاس» و به معناى انفجار است.
و بعضى گفته‌اند به معناى بيرون شدن اندک اندک آب است، بخلاف انفجار كه به معناى بيرون شدن به كثرت و فراوانى است.
و از ظاهر اين‌كه فرمود پس منفجر شد از آن دوازده چشمه و هر گروهى از مردم چشمه خود را شناختند بدست مى‌آيد كه چشمه‌ها به عدد
اسباط بنی‌اسرائیل يعنى دوازده بود، چون مى‌رساند كه هر چشمه مخصوص يک تيره بوده و اين‌كه اين اختصاص به خاطر مشاجره‌اى بوده كه با يک‌ديگر داشته‌اند، و اين ظاهر تاييد مى‌كند رواياتى را كه درباره داستان اين چشمه‌ها وارد شده.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «انفجرت و انبجست»، ج۳، ص ۴۱۲.
