احکام الاموات الی حین الدفن و الانصراف (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «رسالة فی احکام الاموات» تالیف
شیخ جعفر کاشف الغطا است، و در موضوع آداب و
احکام فقهی- اخلاقی
تدفین میت ، به
زبان عربی ، و در ۶۳ صفحه نگاشته شده است.
نویسنده انگیزه خود را از نگاشتن این اثر چنین می‌نویسد: برخی از پارسایان و اهل صلاح بارها و به اصرار از من خواستند تا رساله‌ای در احکام
اموات مشتمل بر
واجبات ،
محرمات ، و امور
جایز بنویسم؛ من نیز احکام پیرامون مسایل تجهیز و
تکفین میت را گرد آورده و نوشتم.
این کتاب، شناخت نامه‌ای است از روش تجهیز و تدفین شیعی
میت. روش کتاب بیشتر توصیفی است و اندکی نیز در آن از
استدلال بهره گرفته شده و مشحون از
روایات رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و
ائمه معصومین علیهم‌السلام می‌باشد.
۱. این متن فتوایی فقهی، حول سیزده مبحث گردآوری شده است. مباحث، بیشتر حاوی
مسایل فقهی است؛ اما مؤلف در مبحث نخست مقدماتی را ذکرکرده که حاوی پیام اخلاقی است و در آن سفارش شده که: مؤمن به خاطر سلامتی خود باید شکرگزار باشد و در پی عافیت و درک ارزش آن برآید؛
حسن ظن به
خداوند داشته باشد؛ در حال سلامتی و بیماری برای
مرگ آمادگی حاصل کند (کسی که می‌خواهد بدین خواسته دست یابد باید اموری از این دست را نصب العین خود قرار دهد: همواره
قیامت و
رجعت به بارگاه الهی را به یاد آورد، لحظه به لحظه کشیک
نفس خویش را کشد و احوالات آن را رصد نماید، اعمالش را طوری انجام دهد که گویا آخرین
عمل خود را به انجام می‌رساند، در حالی که بهره مند از نعمت سلامتی است
وصی انتخاب کرده و
وصیت نماید، همواره در حال سلامتی و بیماری رو به
قبله بخوابد و لوازم
کفن ،
حنوط ،
غسل و
قبر خود را خویش فراهم آورد. هر از چند گاهی از منزل به سوی
گورستان و ویرانه‌های بیرون برود و وضع گذشته و حال آنها را در خاطر خود مرور نماید. و نیز هنگام بیماری ناله و
ضجه را ترک کند، بر بیماری شکر و از آن شکایت نکند، تا می‌تواند به بیماران خدمت و از آنها
عیادت نماید، بیمار و اولیای او که به عیادت
بیمار می‌آیند را مانع نشود و از
مردم بخواهد که برای مریض
دعا کنند و از
تربت امام حسین علیه‌السلام برای
شفا بهره گرفته شود و برای سلامتی بیمار
صدقه و دعا فراموش نگردد.
۲. مبحث دوم، حول موضوع
احتضار نگاشته شده است و احتضار این گونه تعریف شده است: به خاطر اینکه در لحظه
مرگ ملائکه ،
ارحام بیمار و مردم گرد او جمع می‌شوند این لحظات، حال
احتضار گفته می‌شود و به دلیل اینکه روح از بدن محتضر می‌خواهد بیرون گردد، حال نزع گفته می‌شود.
مستحب است بیمار در حال احتضار امیدش به
خداوند بیش از ترسش باشد، و دیگران نسبت به او حسن ظن داشته باشند؛ هر چند که او سخن
کفر نیز بر زبان براند.مستحب است که کنار بستر محتضر،
سوره صافات ،
یس ،
احزاب و
آیه الکرسی و... خوانده شود. اگر جان کندن بر او سخت تمام می‌شود، مستحب است محتضر را جایی که معمولا او در آن جا
نماز می‌خوانده، ببرند. و نیز مستحب است افراد
جنب و
زنان حائض و
نفساء کنار محتضر حاضر نشوند.
۳. در مبحث سوم، خروج
روح از بدن بررسی شده، و به
نجس بودن بدن غیر
معصوم به محض خروج روح از آن اشاره شده است. مستحب است در این هنگام،
ولی میت یا یکی از اطرافیان (که مؤمن باشد)
چشم‌ها و دهان میت را ببندد.
۴. مبحث چهارم حول مبحث تجهیز میت؛ یعنی فراهم آوری اسباب
تشییع میت به سمت مقر و
قبر و خبر کردن
مؤمنین جهت تشییع تدوین شده است.
۵. عنوان مبحث پنجم
غسل اموات است. ذیل این عنوان فصول شش گانه بررسی شده است: بیان
غسل میت و غسل دهنده آن، (بر همه افراد
واجب است که میت را غسل دهند؛ اما اگر کسی چنین کاری انجام داد از دیگران ساقط می‌گردد)، در صورتی غسل میت بر همگان واجب می‌گردد که او
مؤمن یا به حکم مؤمن باشد. در ادامه مطالبی از قبیل: کسانی که غسل داده نمی‌شوند مثل:
کافر ،
شهید و... ،
آب‌های سه گانه غسل (
آب سدر ،
آب کافور ،
آب قراح )، چیزی که میت در آن و روی آن غسل داده می‌شود، حقیقت غسل و اینکه غسل میت شبیه
غسل جنابت است و به دو گونه
ترتیبی و
ارتماسی صورت می‌پذیرد، مورد بحث قرار گرفته‌اند .
۶. عنوان مبحث ششم
تحنیط است، ذیل این عنوان، استحباب کشیدن
تربت امام حسین علیه‌السلام به بدن میت و... مطرح شده است.
۷. در مبحث هفتم به نوع، اندازه و عدد پارچه‌هایی که به عنوان
کفن برای میت آماده می‌گردد، اشاره شده است.
۸. مبحث هشتم حول موضوع نماز میت، در چهار فصل گرد آمده است: نماز میت بر مؤمن
عاقل و
بالغ واجب می‌گردد، کسی که فاقد این شرایط است
نماز از او پذیرفته نمی‌شود، بر مؤمن اصالتا و بر کسی که در
جامعه اسلامی است به تبع اینکه مؤمن است و... نماز خوانده می‌شود، در صورت امکان به گونه ایستاده باید بر میت نماز خوانده شود و در غیر این صورت می‌شود نشسته و... ، نماز گزارد. در ادامه پیرامون
نماز جماعت ،
طهارت لباس و بدن نمازگزار بر میت و... نیز مطالبی دیگر مطرح شده است.
۹. عنوان مبحث نهم
دفن است. در این عنوان موضوعاتی از قبیل استحباب آماده کردن میت با دست خود
قبر خویش را، اینکه میت باید در قبرستان مؤمنین دفن گردد و شریف‌ترین مکان‌ها (به جز
مساجد ) برای او در نظر گرفته شود و
کراهت اینکه خاک غیر قبرش بر او ریخته شود مطرح شده‌اند.
۱۰. در مبحث دهم ولایت مورد بررسی قرار گرفته و در آن
ایمان ،
عقل ،
بلوغ و حضور، شرط دانسته شده است.
۱۱. در مبحث یازدهم پیرامون کسانی که در بحث میت به مؤمن ملحق می‌شوند پرداخته شده است. در این مبحث کسانی که در موضوع تکفین و تجهیز حکم مؤمن را دارند و یا به آن ملحق می‌شوند بررسی شده است و در مباحث انتهایی متن، مؤلف به احکام خلل و مسایل بعد از دفن میت پرداخته و گفته است که
نبش قبر مؤمن و کسی که به حکم اوست،
حرام است؛ حتی اگر برای دفن در جای دیگر باشد. در پایان این رساله، صفحاتی چند در آداب و بایسته‌های مسایل و مراسم عزاداری از سوی بازماندگان میت، نوشته شده است.
شیخ جعفر کاشف الغطا.
نرم افزار جامع فقه اهل البيت۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
