کتاب الحج (للگلبایگانی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
« كتاب الحج»، تقرير درس خارج فقه
آیت الله سید محمد رضا موسوی گلپایگانی مى‌باشد كه توسط
احمد صابری همدانی به نگارش درآمده و در آن
احکام و
مناسک حج به صورت استدلالى ارائه شده است. البته همه مباحث
حج را در بر نگرفته و بخشى از آن كه شامل احكام
طواف و
سعی و
وقوف و اعمال
منی است، مطرح نشده است.
آیت الله العظمی سید محمدرضا گلپایگانی ، در ماه ذى قعدۀ سال ۱۳۱۶ هجرى قمرى، در شهرستان
گلپایگان قرار دارد، در خانوادۀ
علم و
سیادت و
تقوا ديده به جهان گشود، حضرت آيت الله گلپايگانى در زادگاه خويش(
گلپايگان) پس از خواندن مقدمات به تحصيل
علوم دينى پرداخت، و در سال ۱۳۳۶ هجرى قمرى در ۲۰ سالگى وارد
حوزۀ اراک گرديد. بعد از هجرت
آیت الله حائری به قم بنا به دعوت ایشان وارد اين شهر شده و تا پايان عمر، يعنى قريب ۷۴ سال در اين شهر مقدس باقى ماند.
اندك زمانى از تأسيس
حوزه نگذشته بود كه دو مرجع بزرگ،
آیت الله نائینی و
آیت الله اصفهانی با فشار دولت
انگلیس از طرف حكومت وقت
عراق به
ایران تبعيد شدند و از آن جهت كه هيچ جا براى
اقامت آنان در ايران مناسب‌تر از
حوزۀ علمیّۀ قم نبود، در اين شهر رحل اقامت افكنده و به افاده و افاضه در آن پرداختند، آيت الله گلپايگانى تقريبا ۷ سال از محضر
علمى آیت الله العظمی بروجردی بهره برد و پس از درگذشت آيت الله بروجردى ادارۀ
حوزه به عهدۀ شخصيت‌هايى گذارده شد كه ايشان يكى از آنها بود. در جلسه‌اى كه پس از درگذشت آيت الله بروجردى در بيت ايشان تشكيل گرديد آيت الله گلپايگانى نيز شركت داشت و قرار شد زعامت
حوزه را با همكارى ساير بزرگان مشتركا بر عهده گيرند.
حضرت آيت الله گلپايگانى با رهبر كبير انقلاب
امام خمینی - قدس سره- از دير باز ارتباطى صميمى و بسيار نزديك داشتند. سابقۀ اين روابط به هفتاد سال پيش و محفل درس استاد بزرگوارشان مرحوم آيت الله حايرى مى‌رسد. در آنجا بود كه اين دو بزرگوار با يكديگر آشنا شده و اين آشنايى به صميميت و يكرنگى مبدل شده و پس از هجرت مرحوم حايرى به
قم در ۱۳۴۰ هجرى قمرى ادامه يافت.
اين خورشيد فقاهت سرانجام پس از ۳۲ سال
مرجعیت و نزديك به ۷۰ سال تدريس در
حوزۀ علميّه و بعد از ۹۸ سال زندگى پربار و با بركت در عصر پنجشنبه ۲۴
جمادی الثانی ۱۴۱۴ هجرى قمرى، برابر با ۱۸
آذر ماه ۱۳۷۲ هجرى شمسى، دعوت حق را لبيك گفت و در جوار حرم مقدس
حضرت معصومه علیها سلام به خاك سپرده شد.
نگارنده به شيوه تحليلى و استدلالى و با
استناد به منابع قرآنى و روايى و
اصول عقلى و با بهره‌گيرى از ديدگاه فقهاى گذشته به بحث پرداخته و مطالب خود را در يك مقدمه كوتاه و پنج مقصد و چند مبحث فرعى بيان كرده است.
در مقدمه كوتاه محقق به چگونگى تدريس استاد و نحوه تدوين مطالب و اينكه آيت الله گلپايگانى اين بحث را دو بار تدريس كرده‌اند،
اشاره كرده است.
مقصد اول، در رابطه با اقسام سه‌گانه حج مى‌باشد:
در اين قسم از حج، حاجى وقتى وارد مكه شد اول
عمره انجام مى‌دهد و از
احرام خارج مى‌شود و دوباره محرم مى‌شود براى اعمال حج و روز
عید قربان واجب است يك
شتر يا گاو يا گوسفند
قربانی كند.
وقتى كه خواست محرم شود يك شتر يا گاو يا
گوسفند را
علامت گذارى مى‌كند كه اصطلاحاً«
اشعار يا تقليد » مى‌گويند و بعد وارد مكه مى‌شود، و محرم مى‌ماند تا ايام حج و در روز عيد قربان اين حيوان را قربانى مى‌كند، عمره اين قسم حج بعد از اعمال حج است.
مثل
حج قران است فقط« اشعار يا
تقلید » ندارد.
در اين بخش بيان شده كه سه قسم مذكور حج براى چه كسانى واجب است؟
اصولاً حج در طول عمر براى هر شخصى كه شرايط را دارا باشد و
استطاعت يابد، يك بار
واجب مى‌شود; حال اگر آن كس از مكه به اندازه شانزده فرسخ دور باشد،
حج تمتع بر وى واجب مى‌شود و اگر در محدوده شانزده فرسخ باشد،
اختیار دارد هر كدام از
حج افراد يا حج قران را خواست انجام دهد. در باره تعيين اين مسافت بين فقها
اختلاف است و بحث‌ها و گفتارهاى بسيارى شده است.
شرايط وجوب حج در اين مقصد مورد بحث قرار گرفته كه مهم‌ترين آنها استطاعت و توان مالى و جسمى است. در ادامه، برخى مسايل مربوط به تمتع ذكر شده و اينكه وقتى شخصى داخل
مکه شد مى‌تواند از نيت خود عدول كند.
هم‌چنين در مورد شرايط حج افراد و عمره مفرده‌اى كه بعد از آن آورده مى‌شود و در مورد
مواقیت و احكام آن در اين مقصد بحث شده است. ميقات‌هاى حج براى كسانى كه خارج مكه هستند پنج
میقات ذكر شده است: يكى از آنان
مسجد شجره است كه مختص كسانى مى‌باشد كه از راه
مدینه به مكه وارد مى‌شوند و ديگر موارد
جحفه ،
یلملم ،
قرن المنازل و
عقیق است. براى كسانى كه از مكه دور نيستند خانه‌هاى خودشان ميقات است. كسى كه از نقطه اين ميقات‌ها مى‌گذرد، از همين مواقيت محرم مى‌شود; ولى كسى كه از اين مواقيت عبور نمى‌كند، آيا مى‌تواند از محاذى و روبه‌روى اين مواقيت محرم شود يا نه؟ مصنف نظرش اين است افرادى كه در موازات ميقات‌هاى مشخص شده هستند مى‌توانند از همان مكان محرم شوند.
اين بخش مربوط به افعال و مناسك حج است; ولى مؤلف از احكام و مناسك حج فقط به كيفيت احرام اشاره كرده و در باره بقيه افعال و مناسك حج بحثى به ميان نياورده است و اين كتاب از اين نظر نقصان دارد. البته چون اين كتاب براساس مسايل«
عروه الوثقی »
تنظيم شده و مبحث حج در كتاب عروه كامل بيان نشده; لذا برخى احكام و مسايل حج مثل طواف و سعى و وقوف به
عرفه و وقوف به
مشعر و اعمال روز عيد قربان و غيره را نياورده است.
در اين مقصد محرَّمات احرام بيان شده است.
محرمات احرام ، افعالى است كه شخص محرم نبايد در حال احرام مرتكب شود. برخى از اين افعال در حالت عادى مباح و حتى
مستحب هستند; ولى در حال احرام انجام آنها حرام مى‌باشد. ديدگاه فقها در باره تعداد اين محرّمات مختلف است. برخى گفته‌اند هجده مورد مى‌باشد برخى بيست مورد و تا بيست و سه ذكر كرده‌اند. البته بعضى از فقها، برخى موارد را يكى حساب كرده‌اند و بعضى ديگر دو تا به حساب آورده‌اند. ايشان در پايان به چند مسئله فرعى در باره
احرام بانوان و نذر قبل از ميقات و هم‌چنين حكم كسانى كه به طور عمد از ميقات عبور كرده و محرم نشده‌اند اشاره كرده است.
کتاب الحج نویسنده:آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری
علوم اسلامی
