• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

پشه (قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



پشه در زبان عربی اغلب، بَعوضَه خوانده می‌شود. بعوضه را در لغت و به سبب کوچک بودن جثه آن، برگرفته از «بَعْض» دانسته‌اند.



بَقّ ، جِرْجِس، قِرْقِس ، ‌خَمُوش ، ابوالیَسَع
[۱۰] لغت‌نامه، ج۴، ص۴۹۲۸، «پشه».
، رُمْد و طَیْثار . ‌بعوضه در زبان فارسی به پشه ریز، سارشک، سارخک و سپیدپر ترجمه شده است.
[۱۳] لغت‌نامه، ج۴، ص۴۹۲۸.



پشه، حشره کوچکی از راسته دو‌بالان است که تاکنون بالغ بر‌ ۳۰۰۰ گونه آن در سراسر جهان شناخته شده است. زیستگاه آن بیش‌تر مناطق گرمسیر و مرطوب ‌است.
[۱۴] الموسوعة العربیة العالمیة، ج ۵، ص ۶‌، «بعوضه».



بررسی اشعار، مثلها
[۱۶] طبری، محمد بن جریر، جامع‌ البیان، ج۱، ص۵۸.
[۱۷] الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم، ج۱، ص۴۵.
و نیز احادیث اسلامی
[۲۱] کامل الزیارات، ص۲۰۸.
نشان می‌دهد که پشه (بعوضه) و بال آن در فرهنگ عربی نماد و نشانه کوچکی، ضعف و ناتوانی است، افزون بر این، شگفتیهای آفرینش این حشره نیز مورد توجه نویسندگان مسلمان قرار گرفته است.
[۲۴] کشف‌الاسرار، ج۱، ص۱۱۷.
[۲۵] کشف‌الاسرار، ج۱، ص۱۱۸.
[۲۷] حیاة‌الحیوان، ج۱، ص۱۲۴.



واژه بعوضه فقط یک بار در قرآن به کار رفته است: «اِنَّ اللّهَ لایَستَحییِ اَن یَضرِبَ مَثَلاً ما بَعوضَةً فَما فَوقَها فَاَمَّا الَّذینَ ءامَنوا فَیَعلَمونَ اَنَّهُ الحَقُّ مِن رَبِّهِم واَمَّا الَّذینَ کَفَروا فَیَقولونَ ماذا اَرادَ اللّهُ بِهذا مَثَلاً یُضِلُّ بِهِ‌کَثیرًا ویَهدی بِهِ کَثیرًا وما یُضِلُّ بِهِ اِلاَّ الفسِقین». ‌ این آیه در پاسخ به اشکال مخالفان به مثلهای قرآن است و این‌که خداوند در مقام بیان حقایق حتی از مثال زدن به پشه نیز ابایی ندارد.


شأن نزول آیه مورد اختلاف است:

۵.۱ - دیدگاه اول

ابن‌عباس و ابن‌مسعود نزول آیه را در پاسخ به منافقان می‌دانند. بنا بر این دیدگاه هنگامی که خداوند‌ منافقان را به سبب ترجیح دادن ضلالت بر‌هدایت‌ با آیاتِ «مَثَلُهُم کَمَثَلِ الَّذِی استَوقَدَ نارًا فَلَمّا اَضاءَت ما حَولَهُ... • اَو کَصَیِّب مِنَ‌السَّماءِ فیهِ ظُلُمتٌ و رَعدٌ...» وصف کرد، آنان با این سخن که شأن خداوند برتر از آن است که همانند آدمیان به چنین تمثیلهایی بپردازد، بر قرآن خرده گرفته، در وحیانی بودن آن تردید افکنی کردند.
[۳۴] کنزالدقائق، ج۱، ص۱۹۴.
آمدن آیه‌۲۶ در ادامه آیات یاد شده، مؤید این دیدگاه دانسته شده است.

۵.۲ - دیدگاه دوم

دیدگاه دوم به پیروی از قتاده، آیه را پاسخ به مشرکان و یهود می‌داند. براساس این دیدگاه، زمانی که خدا در بیان ناتوانی خدایان دروغین، آنان را حتی از آفرینش یک مگس نیز عاجز خواند یا پذیرش ولایت غیر خدا را در سستی و ناپایداری به تنیدن تار عنکبوت همانند ساخت، مشرکان و یهود چنین تمثیلهایی را بر قرآن خرده گرفتند و این‌که چگونه ممکن است خداوندی با آن بزرگی و قدرت به چنین موجودات خرد و ناتوانی مثال بزند
[۴۲] الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم، ج۱، ص۴۴.
، از این‌رو در پاسخ آنان نازل شد که خداوند برای بیان حقایق و معانی از تشبیه به موجودات به ظاهر کوچکی چون پشه که نماد ناتوانی و کوچکی است ابایی ندارد.


مفسران در ابطال پندار مخالفان مبنى بر اينكه عظمت و بزرگى هر موجودى در گرو حجم ظاهرى آن است و در تبيين درستى تمثیلهای قرآن به موجوداتى كوچك مطالبى گفته‌اند؛ از جمله اينكه در تمثيل بايد تناسب میان مثال و معنای مورد نظر رعایت شود، زیرا در موردی که هدف بیان ناتوانی و سستی چیزی یا کسی است بلاغت ایجاب می‌کند از موجودی خرد و ناتوان برای تشبیه استفاده شود یا این‌که پشه هر چند به ظاهر کوچک و ناتوان است؛ اما دنیایی از شگفتی و عظمت در آن نهفته است که مخالفان از شناخت آن بی‌بهره بوده‌اند.


تفسیر «فما فَوقَها» نیز مورد اختلاف است؛

۷.۱ - قول اول

برخی آن را به معنای مافوق پشه در بزرگی دانسته‌اند؛ یعنی خداوند از تمثیل به موجود کوچکی چون پشه و بزرگ‌تر از آن ابایی ندارد.

۷.۲ - قول دوم

گروهى نيز با استناد به اينكه آيه در مقام بيان ايراد ‌نداشتن تمثيل به موجودات كوچك است، آن را به معناى «مادونها»گرفته‌اند؛ یعنی خداوند از تمثیل به پشه و کوچک‌تر از آن هم ابایی ندارد.


بحارالانوار؛ تاج‌العروس من جواهر القاموس؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تفسیر جوامع‌الجامع؛ تفسیر‌القرآن الکریم، صدرالمتالهین؛ تفسیر کنزالدقائق و بحر الغرائب؛ تفسیر نمونه؛ تفسیر نورالثقلین؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ جمهرة الامثال؛ الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم؛ حیاة الحیوان الکبری؛ الصحاح تاج‌اللغة و صحاح العربیه؛ القاموس المحیط؛ کامل‌الزیارات؛ کشف‌الاسرار و عدة‌الابرار؛ لسان‌العرب؛ لغت‌نامه؛ مجمع‌البحرین؛ مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن؛ مستدرک الوسائل؛ مفردات الفاظ القرآن؛ الموسوعة العربیة العالمیه.


۱. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۱۳۵.    
۲. طریحی، فخرالدین، مجمع‌ البحرین، ج۱، ص۲۱۹، «بعض».    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع‌ البحرین، ج۱، ص۲۲۸، «بقّ».    
۴. فیروزآبادی، مجدالدین، القاموس المحیط، ج۲، ص۲۰۳.    
۵. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغه وصحاح العربیه، ج۳، ص۹۱۳.    
۶. زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج۱۵، ص۴۹۳، «الجرجیس»    
۷. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۶، ص۱۷۳، «قرقس».    
۸. طریحی، فخرالدین، مجمع‌ البحرین، ج۳، ص‌۴۹۳، «قرقس».    
۹. زبیدی، مرتضی، تاج‌ العروس، ج۱۷، ص۱۷۲، «خمش».    
۱۰. لغت‌نامه، ج۴، ص۴۹۲۸، «پشه».
۱۱. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان‌ العرب، ج۳، ص۱۸۵، «رمد».    
۱۲. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان‌ العرب، ج۴، ص۴۹۶، «طثر».    
۱۳. لغت‌نامه، ج۴، ص۴۹۲۸.
۱۴. الموسوعة العربیة العالمیة، ج ۵، ص ۶‌، «بعوضه».
۱۵. عسکری، ابوهلال،جمهرة الامثال، ج۲، ص۳.    
۱۶. طبری، محمد بن جریر، جامع‌ البیان، ج۱، ص۵۸.
۱۷. الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم، ج۱، ص۴۵.
۱۸. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۳، ص۱۴۶.    
۱۹. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۱۲، ص۱۸.    
۲۰. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۴۴، ص۲۷۸.    
۲۱. کامل الزیارات، ص۲۰۸.
۲۲. نوری طبرسی، حسین، مستدرک‌ الوسائل، ج۲، ص۴۱۹.    
۲۳. نوری طبرسی، حسین، مستدرک الوسائل، ج‌۱۳، ص۶۸‌.    
۲۴. کشف‌الاسرار، ج۱، ص۱۱۷.
۲۵. کشف‌الاسرار، ج۱، ص۱۱۸.
۲۶. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌ البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص‌۱۳۵.    
۲۷. حیاة‌الحیوان، ج۱، ص۱۲۴.
۲۸. بقره/سوره۲، آیه۲۶.    
۲۹. بقره/سوره۲، آیه۱۶.    
۳۰. بقره/سوره۲، آیه۱۷.    
۳۱. بقره/سوره۲، آیه۱۹.    
۳۲. ‌طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۱۱.    
۳۳. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌ البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۳۵.    
۳۴. کنزالدقائق، ج۱، ص۱۹۴.
۳۵. طبری، محمد بن جریر، جامع‌ البیان، ج۱، ص۳۹۹.    
۳۶. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۱۱۱.    
۳۷. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن (تفسیر قرطبی)، ج۱، ص۲۴۱.    
۳۸. حجّ/سوره۲۲، آیه۷۳.    
۳۹. عنکبوت/سوره۲۹، آیه۴۱.    
۴۰. طبری، محمد بن جریر، جامع‌ البیان، ج۱، ص۴۰۰.    
۴۱. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۱۱.    
۴۲. الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم، ج۱، ص۴۴.
۴۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج۱، ص۳۸.    
۴۴. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزی، ج۱، ص۱۱۱.    
۴۵. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۱۱ - ۱۱۲.    
۴۶. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌ البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۳۵.    
۴۷. حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۴۵.    
۴۸. طبری، محمد بن جریر، جامع‌ البیان، ج۱، ص۴۰۵.    
۴۹. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌ البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۳۵.    
۵۰. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم‌، تفسیر القرآن الکریم، ج۲، ص۲۰۸.    
۵۱. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۱۴۷.    



دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله پشه.    


رده‌های این صفحه : پشه




جعبه ابزار