ورزش
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ورزش عاملی برای حفظ
سلامتی و تامین نیازهای آدمی لازم است، و
اسلام برای تندرستی و سلامتی ارزش زیادی قائل است. اوج توان جسمی و قدرت ورزشکار باید به‌جایی برسد که عمل به ارزش‌های انسانی را برای خود
تکلیف و سرمشق بداند و سرلوحه زندگی خود قرار دهد.
رسیدن به سلامتی جسم و
جان، از اموری است که
انسان همیشه درپی آن بوده و هست.
دین اسلام همواره به عنوان یک دین کامل و جهان‌شمول به تمامی زوایای یک زندگی سالم می‌اندیشد و همه راه‌های منتهی به سعادت دنیا و آخرت را برشمرده است. ارزش تندرستی را بیان می‌کند؛ حفظ بهداشت را لازم می‌داند و به ورزش و توجه به آن اهمیت داده است. اساساً حرکت، لازمه زندگی است. حرکت، جنب‌وجوش، افت‌وخیز و جهش و پرش و دویدن، عاملی برای حفظ سلامت، پویایی، بالندگی و
نشاط است. سکون، نه تنها مانع رشد است، بلکه زیان‌های فراوانی به‌بار می‌آورد و بیماری‌های جسمی و روحی فراوانی را درپی دارد. با گذشت زمان و ماشینی شدن زندگی انسان و جایگزین شدن صنعت به‌جای بسیاری از فعالیت‌های جسمی و بدنی، نقش ورزش، آشکارتر شده است و در نتیجه رویکرد به کارهای ورزشی باید بیشتر شود. امروزه، نگاه به ورزش، متفاوت و انگیزه‌های پرداختن به آن نیز گوناگون است، ولی باید دانست که ورزش امری بی‌ارزش یا صرفاً سرگرم کننده و مایه گذران وقت نیست، بلکه بخشی از برنامه‌های لازم زندگی به‌شمار می‌رود که با مفاهیمی مانند: تندرستی،
بهداشت، رشد، نشاط، آگاهی،
سلامت روان و غیر آن ارتباط نزدیکی دارد. بی‌شک ورزش برای تامین نیازهای آدمی لازم است، ولی گاهی نیازهایی به وجود می‌آید که ضرورت پرداختن به ورزش را دو چندان می‌سازد.
در مبارزه با سختی‌ها و مشکلات و نیز در رویارویی با دشمنان، آماده بودن جسمانی نیز برای رویارویی با این ناهنجاری‌ها امری ضروری به نظر می‌رسد.
قرآن کریم در سفارش به افراد باایمان در آماده سازی خویش می‌فرماید:
«هرچه در توان دارید نیرو و
سلاح و اسب‌های ورزیده برای مقابله با دشمنان آماده سازید تا به وسیله آن دشمن خدا و دشمن خویش را بترسانید.
» بنابراین، انسان باید ورزش را به عنوان جزئی از برنامه‌های روزانه خویش قرار دهد و از فایده‌های جسمی و روحی آن بهره‌مند شود.
امروزه ورزش، یکی از ضروریات زندگی است. این ضرورت از دو بعد فردی و اجتماعی، قابل بررسی است. اصولاً زندگی شهرنشینی، دوری از
طبیعت، استفاده از غذاهای مصنوعی، نداشتن فعالیت بدنی لازم، آلودگی
محیط‌زیست، عموم مردم را با شرایطی روبه‌رو می‌سازد که ره‌آورد آن چیزی جز ضعف و ناتوانی جسمی و افسردگی روحی و روانی نیست.
ناگفته نماند که ارزش‌های مورد پذیرش هر
جامعه تعیین کننده نوع فعالیت‌ها، روش‌ها و رشته‌های ورزشی در آن است. با مطالعه اقوام و ملت‌ها درمی‌یابیم که بعضی از ورزش‌ها، جایگاهی ارزشمند دارند. از بعضی دیگر نیز استقبال چندانی صورت نمی‌گیرد. در زمان حیات معصومین نیز مانند هر دوره دیگر، بعضی از ورزش‌ها رونق بیشتری داشته و مورد توجه بوده است. برای مثال، ارزش تیراندازی به آن اندازه است که
پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: «عَلِّموا بَنیکُم الرَّمی فاِنَّه نِکایَةُ العَدُوّ؛
تیراندازی را به پسران‌تان بیاموزید که موجب شکست دشمن است».
در اخبار دیگری از
ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) آمده که ورزش کشتی نیز همواره مورد تشویق ایشان بوده است.
حضرت ابوطالب (علیه‌السّلام) فرزندان خود و برادرزاده‌هایش را جمع می‌کرد و آنها را به کشتی گرفتن وا می‌داشت و دیده می‌شد که
حضرت علی (علیه‌السّلام) که کودکی بیش نبود با
برادران و پسرعموهای خود کشتی می‌گرفت و بزرگ و کوچک‌شان را بر زمین می‌زد. همچنین، درباره
اسب‌سواری و اسب‌دوانی نیز در
اسلام سفارش بسیاری شده است. به‌گونه‌ای که پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «بهترین سرگرمی نزد
خداوند، اسب‌دوانی و تیراندازی است».
امام صادق (علیه‌السّلام) نیز شادابی را ده چیز می‌داند که یکی از آنها را سوارکاری می‌شمارد.
شنا نیز از دیگر ورزش‌های مورد توجه اسلام است که آن را نشاط‌آور و عاملی برای سلامتی جسم و روح می‌داند. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: «
حق فرزند بر پدرش این است که ... به او شنا کردن بیاموزد».
جالب است بدانیم که امروزه پیاده‌روی به‌عنوان بهترین ورزش برای درمان بیماری‌ها شمرده شده و این حقیقتی است که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز درباره آن فرموده است: «خَیْرُ ما تَداوَیْتُمْ بِهِ الْمَشْیُ؛ بهترین چیزی که خود را با آن درمان می‌کنید، پیاده‌روی است».
بخشی از آموزه‌های دیگر دینی بر رشته شمشیرزنی تاکید دارد. به‌گونه‌ای که امام علی (علیه‌السّلام) درباره تاثیر روانی حرکات رزمی بر حریف می‌فرماید: «با یاری‌گرفتن از گام‌های خویش، ضربت تیغ را کاری‌تر کنید».
در روایتی از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پرتاب نیزه نیز مورد تایید قرار گرفته است: «مسابقه در تیراندازی
جایز است».
در نهایت، دویدن و
وزنه
برداری نیز از ورزش‌های مورد توجه آموزه‌های دینی است. البته این بدان معنا نیست که اسلام به ورزش‌های دیگر، به‌ویژه رشته‌های جدیدی که با توجه به
احکام فقهی و شرایط زمانی و مکانی مورد تایید قرار گرفته است، اهمیت ندهد. هرچند ورزش‌هایی هم وجود دارند که به سبب عوارض جانبی آن، از دایره تایید شرعی خارج شده‌اند.
بدن به عنوان مرکب روح است و رابطه تنگاتنگی میان
جسم و
جان وجود دارد، به‌گونه‌ای که ضعف و ناتوانیِ هریک بر دیگری تاثیر مستقیم دارد و برای رسیدن به کمال، پاس‌داشت هر دو بُعد ضرورت دارد.
سلامتی آن قدر اهمیت دارد که حضرت علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «الصِّحَّةُ اَفْضَلُ النِّعَمْ؛ سلامتی بالاترین
نعمت است».
سلامتی، نعمت پربهایی است که اگر دچار کاستی شود، شیرینی‌های زندگی تبدیل به تلخی می‌گردد و
انسان زمین‌گیر می‌شود. انسان‌های باایمان نسبت به حقوقی که بر گردن دارند، احساس وظیفه می‌کنند و از جمله حقوق، حق اعضا و جوارح بر انسان است، چنان که
امام سجاد (علیه‌السّلام) در رسالة الحقوق به این حق اشاره می‌کند و می‌فرماید: «اِنّ لِجَسَدِکَ عَلَیْکَ حَقّاً؛ بدن تو بر تو حقی دارد».
بی‌شک، یکی از راه‌های ادای حق اعضا، ورزش است. پس باید با ورزش، پاسدار سلامتی بدن باشیم. در
قرآن مجید نیز داشتن نیروی بدنی، مایه برتری شمرده شده است. برای مثال، در انتخاب رهبر برای قوم،
حضرت شموئیل برای مبارزه با
جالوت، فردی به نام
طالوت برگزیده شد که یکی از ویژگی‌هایش قدرت جسمی او بود.
ناگفته نماند که در روایتی از نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز آمده است که: «نزد خداوند، مؤمن قوی، از مؤمن ضعیف بهتر و محبوب‌تر است».
نشاط و شادابی و سرزندگی حالتی درونی است که بر‌اندیشه و رفتار آدمی نیز مؤثر است و زندگی را از ایستایی خارج می‌کند. حس شادابی و سرزندگی را می‌توان با
امید، باور، استفاده از لذت‌های حلال،
مسافرت، ورزش و مبارزه با عوامل ایجاد کسالت و
تنبلی و پژمردگی، در جان به وجود آورد.
در آموزه‌های اسلامی،
مسلمانان به استفاده از ابزارهای شادی آفرین، مانند نگاه به سبزه و چمن و
جنگل، نگاه به
آب جاری، پیاده‌روی در
طبیعت، اسب‌سواری، شنا و ورزش‌های دیگر
تشویق شده‌اند. این ورزش‌ها با ایجاد تعادل در سیستم عصبی، گردش خون، گوارش و از سوی دیگر تعادل اعصاب و آزاد کردن انرژی، نشاط و شادابی در انسان ایجاد می‌کنند.
متاسفانه با پیشرفت
صنعت و تکنولوژی و دور شدن
انسان از محیط‌های مذهبی و عاطفی،
اخلاق در جوامع امروزی کم‌رنگ شده است. این ضعف یا انحطاط اخلاقی، در زمینه ورزش نیز دیده می‌شود.
خشونت در ورزش، استفاده از روش‌های غیرمجاز و غیراخلاقی، دوپینگ و امثال آن، مشکلاتی است که بر اثر ضعف اخلاقی به وجود آمده است.
اسلام همواره در کنار پرورش و قدرت جسم، به پرورش و قدرت روح توجه دارد و می‌کوشد ورزشکاران پیرو خود را از قهرمانی در ورزش به پهلوانی راهنمایی کند. باید دانست پهلوانی به دست نمی‌آید، مگر با اخلاق.
پیش از هرچیز، ورزشکار باید
باایمان باشد. نیرومندی، زمانی ارزشمند است که در مسیر الهی قرار گیرد و دوشادوش
ایمان و
تقوا حرکت کند. اگر این‌گونه نباشد ممکن است همین نیرو باعث ناهنجاری در زندگی فردی و اجتماعی شود.
گذشت نیز از ویژگی‌های شایسته یک ورزشکار است. یک ورزشکار با داشتن روحیه پهلوانی باید همواره
ایثار و
گذشت را سرلوحه برنامه‌های ورزشی قرار دهد.
امام صادق (علیه‌السّلام) همواره با معرفی بهترین مکارم اخلاقی، گذشت از کسی را که به فرد
ستم کرده است، از جمله این برتری‌های اخلاقی دانسته است. گذشت، نشانه عجز و ناتوانی از گرفتن حق نیست، بلکه
عزت و بزرگی عفوکننده است.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: «گذشت پیشه کنید؛ زیرا عفو سبب افزایش عزت و سرافرازی می‌شود».
انسان دانسته‌های خود را مدیون کسانی است که مستقیم یا غیرمستقیم از آنان آموخته است. مربیان، کسانی هستند که با تمام توان می‌کوشند تا ورزشکاران را به خوبی پرورش دهند. پس
احترام به آنان وظیفه همه ورزشکاران است. در مکتب ما، ارزش مربی بسیار بالاست، به‌گونه‌ای که
امام علی (علیه‌السّلام) خود را بنده کسی می‌داند که از او حرفی آموخته است. همچنین می‌فرماید:
«تَواضَعُوا لِمَنْ تَتَعلّمُوا مِنهُ العِلم؛ در برابر کسی که از او
دانش فراگرفته‌اید،
فروتنی کنید».
دوراندیشی نیز یکی از برترین دارایی‌های اخلاقی یک ورزشکار است. نگرش در فرجام کارها،
مشورت با دانایان و استفاده از تجارب دیگران، بسیار ارزشمند است. اگر ورزشکاری به داشته‌های خود مغرور شود، توان او با آسیب‌های جدی روبه‌رو خواهد شد.
یک ورزشکار باید در همه کارهای زندگی خود و همه اموری که مربوط به زندگی ورزشی او می‌شود،
میانه‌روی را پیشه خود سازد و
افراط و
تفریط را کنار بگذارد. در حقیقت با میانه‌روی است که
رشد و پیروزی به دست می‌آید، وگرنه با
زیاده‌خواهی یا کم‌خواهی، نمی‌توان راه به‌جایی برد.
امام علی (علیه‌السّلام) در توصیه‌ای می‌فرماید: «اَلْمُؤمِنُ سَیرتُهُ الْقَصْدُ و سُنّتُهُ الرُّشُد؛ سیره زندگی
مؤمن، میانه‌روی و روش او بالندگی است».
بردباری نیز از ویژگی‌های نیکویی است که زیور ورزشکاران است. هر چند همه انسان‌ها باید بردبار باشند. اگر بردباری نباشد، قدرت بدنی یک ورزشکار به تنهایی سودی ندارد. پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) درباره لزوم آراستگی ورزشکاران به بردباری می‌فرماید: نیرومند کسی نیست که در کُشتی برنده شود، بلکه کسی است که هنگام
خشم بر نفس خود چیره گردد.
فرصت، همان چیزی است که یافتن آن سبب سود و فرو گذاردن آن مایه زیان است. دیر و سخت به دست می‌آید و زود از دست می‌رود. اگر فرصت پیش آید و انسان نسبت به آن و بهره‌گرفتن از آن
غافل باشد، از دست می‌رود. بنا به گفته امام علی (علیه‌السّلام) از دست دادن آن،
غصه و
حسرت را به دنبال دارد: «اِضاعةُ الفُرصَةِ غُصَّةٌ؛ از بین بردن فرصت، مایه غصه است».
وقتی فرصتی از دست رفت، دیگر نمی‌دانیم چه هنگام فرصت مناسب و مشابه به دست می‌آید. امام علی (علیه‌السّلام) در این‌باره می‌فرماید: «اَلْفُرصَةُ سَریعَةُ الْفَوْتِ بَطیئَةُ العَودِ؛ فرصت به زودی می‌گذرد و به کندی باز می‌گردد».
ازاین رو، استفاده از فرصت‌ها را در موفقیت یک ورزشکار و رشد فردی و دست‌یابی به پیروزی، بسیار کارساز دانسته‌اند.
کوه و
دشت،
دریا، رودخانه‌ها، سبزه زارها و جنگل‌ها همه از مظاهر
طبیعت هستند که خداوند بزرگ برای انسان آفریده است. مناظر طبیعی و خدادادی از نشانه‌های الهی است و انسان آزاداندیش را به
تفکر وا‌می‌دارد که چرا
خداوند با جمله «سیروا فی الارض؛
» گردش در مناظر طبیعی را سفارش کرده است. رابطه داشتن با طبیعت، در سخنان
معصومان (علیهم‌السّلام) نیز با اهمیت شمرده شده است. به‌گونه‌ای که پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: نگریستن به سه چیز
عبادت است: نگاه به
پدر و
مادر، نظر به
کتاب وحی و نگریستن به دریا».
ارتباط انسان با طبیعت در ورزش‌های گوناگون از جمله: کوه‌نوردی،
شنا،
اسب‌سواری و
پیاده‌روی جلوه می‌کند. در هریک از این ورزش‌ها، ارتباط انسان با طبیعت مطرح است.
ورود انسان در طبیعت افزون بر سلامت جسم، فواید دیگری نیز به همراه دارد. اندیشیدن در پیدایش و عظمت کوه،
جنگل و دریا، رسیدن به
آرامش و تمدد اعصاب، تلاش در استفاده بهتر و بیشتر از طبیعت، نگاه داشتن طبیعت برای استفاده خود و دیگران، حفظ مظاهر طبیعی، موهبت‌های دیگری است که انسان در پیوند با طبیعت درمی‌یابد.
هر فردی باید بکوشد با برنامه‌ریزی پیوسته و هوشیارانه، زمان محدود و ارزشمند را در اختیار بگیرد و در دست‌یابی به اهداف مشخص حرفه‌ای و اجتماعی خود از آن بهره گیرد. در این راه، باید همواره تلاش کند تا اموری را که سودی برای او ندارد، رها کند.
پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: مِنْ حُسْنِ اِسلامِ المَرءِ تَرْکُهُ ما لا یَعْنیِهِ. از نیکویی
اسلام این است که آنچه برای آدمی سودی ندارد رها سازد.
کسی که برنامه‌ریزی می‌کند، وقت کمتری از دست می‌دهد، پایه‌های زندگی‌اش استوارتر می‌شود و از آن لذت بیشتری می‌برد.
امام علی (علیه‌السّلام) در این‌باره می‌فرماید: «قِوام العیش حُسنُ التَّقدیر و ملاکُهُ حُسنُ التدبیر؛ پایداری زندگی، به برنامه‌ریزی درست است و وسیله رسیدن به آن مدیریت درست است».
.نقش ورزش در یاددهی برنامه‌ریزی این است که ورزشکار برای دست‌یابی به اهداف، ساعت تمرین، چگونگی نوع غذای خود را تنظیم می‌کند تا آمادگی لازم بدنی را به دست آورد. در حقیقت ورزشکار برای موفقیت خویش از مدیریت زمان و برنامه‌ریزی درست بهره می‌گیرد.
پایگاه اطلاع رسانی حوزه، برگرفته از مقاله «ورزش‌های اسلامی و بایسته‌های اخلاقی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۴/۲۰.
